De archiefervaring van
Huib Uil
Telkens weer is het een succesnummer, het verhaal over onze
Zierikzeese poortersboeken. Tijdens open dagen en bij bijzondere
gelegenheden tonen we die. De laatste keer aan onze nieuwe
Nederlanders, buitenlanders die met succes hun inburgerings-
cursus hebben afgerond. Dat is een mooie gelegenheid om te laten
zien dat zij in een lange traditie staan. Al eeuwenlang vestigden
zich buitenlanders in Zierikzee.
L. f- .p*-. -- .Vn-if-J» Jw r~+w~. ttf <M»r--r
>.*J r'1'
Wdt. - vjfptrf# r
V- c
St\.
'V-iT/ "tv T 'p^v."Sf
fJX>4 P^'c
Detail van het Zierikzeese poortersboek uit 1302,
het alleroudste van Nederland (foto Gemeente
archief Schouwen-Duiveland, Zierikzee).
Het bijzondere van deze poortersboeken is
dat ze in 1302 beginnen. Tot 1998 meldde
ik bij het tonen van de boeken dat het, met
Kampen, de oudste van Nederland zijn. Toen
Zierikzee het feit herdacht dat 750 jaar eerder
de oudste stadskeur werd uitgevaardigd, was
dat aanleiding om contact op te nemen met
Kampen. Ons poortersboek begint op 12 juni
1302. Was ook in het Kamper exemplaar de
begindatum genoteerd? Enkele dagen later
belde Dicky Haze me terug: "Gefeliciteerd!".
Het poortersboek van Kampen dateerde van
25 juli. Zo doende meld ik nu, met gepaste
trots, aan onze bezoekers dat zij kijken naar
het alleroudste poortersboek van Nederland.
De poortersboeken, onderdeel van het stads
archief van Zierikzee, zijn vijf in getal.
De oudste drie lopen van 1302 tot 1649.
Alle inschrijvingen vonden plaats op perkamen
ten vellen die in elkaar genaaid zijn. In 1649
werd een nieuw register aangelegd. Ook
toen werd gekozen voor perkamenten vellen
die in een leren band werden ingebonden.
Het nieuwe deel werd voorzien van een fraai
geschreven titelblad, vervaardigd door de
Franse schoolmeester Jean Fervaque.
Het laatste deel is een kladregister over
dezelfde periode. Hierin werden de poorters
genoteerd en later in het andere register in
het net ingeschreven.
Nieuwelingen legden ten overstaan van de
twee burgemeesters de eed van trouw af en
werden ingeschreven in het poortersboek.
Voor het poorterschap moest worden betaald.
Voorafgaand aan het afleggen van de eed
moest de nieuwe poorter zijn bezit opgeven.
Vervolgens werd dit getaxeerd. Een veertigste
deel van dit bedrag moest hij als poortergeld
voldoen. Het minimumbedrag bedroeg tien
schellingen. Degene die een onjuiste opgaaf
had gedaan, was verplicht om goederen aan
de stad af te staan tegen de vastgestelde
taxatieprijs. Een probaat middel om te zorgen
dat er niet werd gefraudeerd.
De registers bevatten ruim 13.000 namen.
Vooral in de middeleeuwen zijn de jaarlijkse
cijfers van nieuwe poorters hoog. Dat Zierik-
zee in de middeleeuwen haar grootste
bloeiperiode heeft gekend, laat zich ook uit
deze statistiek afleiden. Bijna 7500 namen
werden in de periode tot 1500 ingeschreven.
Vooral in de veertiende eeuw was het aantal
nieuwe poorters groot, een teken dat het
vestigingsklimaat van de stad aan de Ooster-
schelde uitermate gunstig was.
Op 9 augustus 1810 werd de laatste poorter
ingeschreven. Het was Adrianus Vlug uit
Oud-Loosdrecht, 49 jaar en ongehuwd.
Als gevolg van de inlijving bij het Franse
keizerrijk werd deze registratie beëindigd.
Dat de poortersboeken toen al als kostbare
archivalia werden beschouwd, blijkt uit wat
enkele jaren tevoren was besloten. Er was
toen een achterstand in het inschrijven van
de nieuwe poorters in het netexemplaar.
Daarom kreeg het raadslid Willem Cannenburg
Gz., die fraai kon schrijven, in 1805 toestem
ming "om hetzelve boek als een belangrijk
werk voor de nakomelingschap zijnde
aan te vullen".
Ouderen en jongeren zijn elke keer weer
verrast. "Dat het zo goed is gebleven" en
"wat netjes geschreven", zijn vaak gehoorde
uitspraken. Ook kinderen laten zich graag
verrassen met zoiets ouds. Ze hebben dan
wel de handen op de rug, want vooraf wordt
steeds de bekende vraag gesteld: "Kijken doe
je met je De Zierikzeese poortersboeken
zijn dankbare archiefstukken om de tijd tus
sen nu en het verleden te overbruggen. Het
is een mooie taak voor archivarissen om het
verleden veilig naar de toekomst te brengen
'voor de nakomelingschap'.
Huib Uil gemeentearchivaris Schouwen-
Duiveland, Zierikzee.
nummer 2 2010 5
