Uitgelezen
worden door teveel belangstelling. Dit over
kwam in oktober 2009 wel de vernieuwde
Nederlandse Familienamenbank van het
Meertens Instituut en de Universiteit Utrecht.
Met ruime aandacht in de media, onder
andere in het achtuurjournaal, beleefde de
site een vliegende start. De basis van de
geboden informatie over familienamen in
Nederland ligt in het veertiendelige Neder
lands Repertorium van Familienamen dat
tussen 1963 en 1988 is verschenen. In deze
in menig studiezaal beschikbare uitgave staan
alle familienamen en de aantallen dragers
hiervan per gemeente, zoals opgegeven bij
de volkstelling van 1947. Deze namen dien
den als uitgangspunt voor een grootschalig
naamkundig onderzoek door het Meertens
Instituut naar de ontstaansgeschiedenis van
familienamen in Nederland. De resultaten
hiervan zijn al jaren beschikbaar via de
Nederlandse Familienamen Databank. Zo kon
je een naamsverklaring krijgen en gegevens
en samenvattingen uit archivalische en
genealogische bronnen met bibliografische
referenties, vermeldingen van informanten en
verwijzingen naar websites (de oude website
is te zien via de Wayback Machine op www.
archive.org/web/web.php).
De nieuwe Nederlandse Familienamenbank
biedt nu ook alle 314.000 familienamen
die in 2007 in de Gemeentelijke Basisad
ministratie zijn opgenomen, met het aantal
dragers ervan en een verspreidingskaart
van Nederland per gemeente als een naam
minstens vijf keer voorkomt. Nadat je op het
startscherm een naam hebt ingevoerd - zoals
vermoedelijk iedereen ben ik met mijn eigen
naam begonnen - krijg je meteen de kaart
van 2007 met de bijbehorende cijfers. In een
oogopslag zie je het kerngebied van je naam
in beeld (in mijn geval Zuidoost-Brabant) en
door met de muis op een gemeente te gaan
staan zie je het aantal naamgenoten vermeld.
Je kunt ook kiezen voor een kaart met het
aandeel van de naam op het totaal aantal
namen in de betreffende gemeente. Voor
het jaar 1947 is alleen een provinciekaart
beschikbaar.
In het menu zijn er, indien informatie beschik
baar is, nog keuzes mogelijk voor 'Analyse
en verklaring', 'Documentatie', 'Varianten' en
'Externe links'. Analyse en verklaring geeft
bij Verhees als kenmerk 'adresnaam' en 'ver'
als specifieke component. De analyse blijft,
zo leert de invoer van verschillende namen,
beperkt tot een indeling van de naam in een
bepaalde algemene categorie van naamsver
klaringen met een bijbehorende algemene
toelichting. De uitleg van het component
'ver' leert vooral veel over de vaktaal van de
naamkunde: "Samentrekking van het voorzet
sel 'van' en het lidwoord 'der', een verbogen
vorm van 'de' (datief), waaruit men kan
opmaken dat het grondwoord als vrouwelijk
woord geïnterpreteerd wordt, hoewel bij de
naamsvorming het woordgeslacht veelal niet
meer in ogenschouw is genomen."
Betekent dit nu dat Verhees gelijk is aan 'Van
Hees' (een herkomstnaam) en de oorsprong
in Hees ligt, zoals ik vermoedde? Bij Docu
mentatie word ik verwezen naar 'OLS: Hees
toponiemen'. In een nieuw zoekveld kan ik
naar afkortingen en bibliografische notaties
zoeken. OLS leidt me naar de Onomastische
Literatuur Service, een andere database van
het Meertens Instituut met bibliografische
informatie over namen en naamkunde, voor
een deel online beschikbaar. Ik ga terug naar
het resultaat van Verhees met de Varianten
Verheesen, Verheezen, Verhesen, Verhe
zen, en vind bij Externe Links tot slot een
verwijzing naar de catalogus van het Centraal
Bureau voor Genealogie. Een zeer slimme
koppeling voor vervolgonderzoek.
Het ziet er mooi uit en het werkt uitstekend,
maar ik ben niet heel veel wijzer geworden
door dit bezoek. De Familienamenbank, en
dan in het bijzonder de spreidingskaart, is
vooral leuk, geeft een eerste kennismaking
met naamkunde (met bijbehorend jargon)
en kan aanzetten tot verder onderzoek naar
de eigen familienaam en stamboom. Er zijn
nog een paar stappen te zetten naar Web
2.0-toepassingen. Zo zou het mooi zijn als je
de spreidingskaart niet alleen als plaatje kunt
opslaan, maar deze met bijbehorende functi
onaliteit kan embedden in een eigen website.
Ook het bieden van een mogelijkheid tot
het toevoegen van kennis door bezoekers,
al dan niet duidelijk herkenbaar, zou een
mooie uitbreiding zijn, al kleven hier uiteraard
ook nadelen aan. Tot slot is het opmerkelijk
dat bezoekers niet duidelijker verwezen
worden naar de voornamenbank. Zeker de
mogelijkheid om een spreidingskaart met
een voornaam te maken (die ik nu door een
opmerking van Bob Coret op stamboomforum
ontdekte) is denk ik voor veel mensen net zo
leuk als het invoeren van achternamen in de
Familienamenbank.
Ernest Verhees
36 2010 nummer 2
