Uitgelezen
NEDERLANDER
vti
Eveline Koolhaas-Grosfeld, De ontdekking
van de Nederlander in boeken en prenten
rond 1800
Uitgeversmaatschappij Walburg Pers (Zut-
phen 2010), ISBN 978-90-5730-648-8, 400
blz., 39,95.
DE ONTDEKKING VAN DE
IN BOEKEN EN PRENTEN ROND 180D
Het proefschrift van kunsthistoricus Eveline
Koolhaas-Grosfeld verschijnt als tiende deel
in de Nieuwe Reeks van Bijdragen tot de ge
schiedenis van de Nederlandse boekhandel.
Het is misschien om deze reden dat in het
bronnenoverzicht alleen de literatuur is op
genomen en de gebruikte archieven ontbre
ken. In de literatuurlijst is helaas ook geen
onderscheid gemaakt tussen de secundaire
literatuur en de boeken die als primaire
bronnen fungeerden voor haar onderzoek
naar de culturele natievorming in Nederland
rond 1800. Het zijn echter geen boeken die
de hoofdrol spelen in De ontdekking van de
Nederlander maar de twintig prenten uit de
serie Afbeeldingen van kleeding, zeden en
gewoonten in de Bataafse Republiek van
de Amsterdamse prent- en boekuitgever
Evert Maaskamp (1769-1834). Naast de
hoogwaardige kwaliteit van de prenten, die
verschenen tussen 1803 en 1807, gaat het
Koolhaas-Grosfeld vooral om de ontdekking
door Maaskamp van de regionale of etnische
verscheidenheid van het nationaal karakter.
De prenten tonen bovendien aan dat ook de
beeldende kunst en ondernemers bijdroegen
aan de culturele natievorming.
Twee boeken hebben wel een belangrijke
bijrol. De door de Leidse arts en natuurkun
dige Johannes Le Francq van Berkheid in
Natuurlijke historie van Holland (1769
1811) beschreven etnische verscheidenheid
in Holland (het gewest) en de verheffing
hiervan tot kenmerk van de Hollandse natie,
vormden voor Maaskamp de theoretische
basis om etnische verscheidenheid als
nationaal kenmerk van de Nederlandse natie
te verspreiden. Dit deed hij eerst met de
prenten van verschillende klederdrachten
en later met zijn uitgave Reis door Holland
(1806-1812). In dit anoniem verschenen
reisboek - waarvan Koolhaas-Grosfeld
overtuigend aantoont dat het is geschreven
door Gerbrand Bruining (1754-1833) - wordt
wederom de etnische verscheidenheid van
Nederland (het Koninkrijk Holland), met de
bijbehorende prenten, gepresenteerd. Hoe
wel een reisschema ontbreekt, lijkt Bruining,
gezien de vermelding van verschillende
plaatsnamen en gewesten, heel Nederland
beschreven te hebben. Zelfs het in 1808
toegevoegde Oost-Friesland werd aange
daan, al is het onduidelijk wat hier over de
Nederlander ontdekt kan worden. Ik ben
benieuwd hoe groot het aandeel van het
gewest Holland in de reisbeschrijving is. Het
valt op dat van de twintig prenten, die wat
onhandig ten opzichte van de beschrijving
ervan zijn afgedrukt, het merendeel een
Hollands tafereel biedt.
Koolhaas-Grosfeld geeft een uitgebreide be
schrijving en analyse van genoemde prenten
en uitgaven vanuit verschillende gezichts
punten in een heldere en goed leesbare stijl.
Voor de hoofdstukken over Maaskamp en
zijn bedrijf is uitgebreid archiefonderzoek
gedaan met vele onverwachte ontdekkin
gen. Een paar vragen, die vooral door de
titel worden opgeroepen, blijven nog onbe
antwoord. Is het antwoord van Maaskamp
op de vraag wie nu de Nederlander is, gelijk
aan die van Maxima vorig jaar? Namelijk dat
die niet bestaat? Wie nu precies die ontdekte
Nederlander is, blijft een beetje onduidelijk.
Ten tweede is het de vraag of dit dé ontdek
king is van dé Nederlander, of een van de
vele 'ontdekkingen' die zowel voor als na
Maaskamp gedaan zijn. En hoe succesvol
was deze ontdekking in concurrentie met
andere beelden van de Nederlander? Een
laatste hoofdstuk - na de sterke beschrijving
van de neergang van Maaskamps prentbe-
drijf - over de verspreiding en ontvangst van
diens ontdekking in de negentiende eeuw
zou een welkome aanvulling zijn geweest.
Ernest Verhees
Leendert Brouwers (red.), Nederlandse
Familienamenbank, www.meertens.
knaw.nl/nfb
De verspreiding van de familienaam Verhees
levert vooral treffers in Zuidoost-Brabant op.
Meertens Instituut en Universiteit Utrecht,
laatst geraadpleegd op 27 januari 2010.
Er zijn niet veel historische websites die de
eerste dagen na de lancering onbereikbaar
nummer 2 2010 35
