Het Informatiebureau van het Nederlandse Rode Kruis
Hl
W8 NDROOS
archieven en collecties
archieven en collecties
r
fiev K- y-J-tP /-V2W3
i
P|
28
29
gssaiiAimiiijggg'g
Door Marieke Bos en Margot van Kooten
Het archief van het Informatiebureau van
het Nederlandse Rode Kruis bevat miljoenen
persoonsgegevens over oorlogsgetroffenen.
Het is opgezet om vermisten op te sporen en
achtergebleven familieleden zoveel mogelijk
op de hoogte te brengen van hun lot. Om het
archief toegankelijker te maken en beschik
baar te stellen aan een breed publiek, wordt
er op dit moment een project uitgevoerd met
subsidiegelden van het ministerie van VWS,
Erfgoed van de Oorlog, en het Programma
Metamorfoze. Dit houdt in dat het archief
wordt geïnventariseerd en materieel wordt
verzorgd en dat bepaalde belangrijke bestan
den worden gedigitaliseerd, met als doel om
het archief over te dragen aan een professio
nele archiefinstelling.
De oorsprong van het Informatie
bureau ligt in de opdracht die de Regering
op 2 april 1909 verleende aan het Rode
Kruis. Naast de verzorging van gewonde
militairen werd vastgelegd dat er in oor
logstijd een Informatiebureau moest
zijn waar familieleden van militairen
terecht konden voor informatie over hun
gezondheidstoestand en verblijfplaats.
Vijf jaar na het Koninklijk Besluit van
1909 werd het Informatiebureau voor
het eerst ingezet. Op 1 augustus 1914
SOSSi 52 219
pfiASS&U, Jacob
Amsterdam,xtóerstr. 63
24.Ï.99
tied,
leraar
geh.
Registratiekaartje uit
de cartotheek van de
Joodsche Raad van
Jacques Presser.
ging deze oorlog
grotendeels aan
Nederland voor
bij, waardoor
de taak van
het Informatie
bureau voorna
melijk bestond
uit het verstrek
ken van post
pakketten aan
vluchtelingen.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd
het Informatiebureau opnieuw actief. Het
bestond ondertussen uit een aantal afde
lingen die ieder een eigen taak hadden,
zoals het onderhouden van contacten
tussen krijgsgevangenen en het thuis
front, het identificeren van gesneuvelden,
het afhandelen van nalatenschappen en
het verzenden van pakketten naar krijgs
gevangenen. Het Correspondentiebureau
was belast met het onderhouden van
contact tussen burgers. Met behulp van
speciale formulieren kon men via het
44/ldüü/i;
met presseryAppel, pebors
yrl a^> y'Pi ^*7i
Medewerkers van het Informatiebureau leggen vlak na de
oorlog op basis van de werklijsten de kaartenbakken aan
(foto's coll. het Nederlandse Rode Kruis).
kondigde Nederland de mobilisatie af en
drie dagen later was de Eerste Wereldoorlog
een feit. Vanwege haar neutrale positie
Internationale Rode Kruis korte berichten
van maximaal 25 woorden naar elkaar
sturen. Bij het Inlichtingenbureau kon
men terecht met vragen over de toestand
van familieleden in het buitenland.
Na de oorlog ontstond er een nieuwe situa
tie, waarbij honderdduizenden mensen op
zoek waren naar hun familieleden. Men
besloot daarom het Informatiebureau,
het Correspondentiebureau en de Inlich
tingendienst voor Burgers samen te voe
gen tot één dienst: het Informatiebureau.
Op 12 september 1945 werd het Infor
matiebureau aangewezen als het 'National
Tracing Bureau'. Toch hielden zich daar
na tientallen andere organisaties bezig
met het opsporen van vermisten en het
geven van inlichtingen over personen,
bijvoorbeeld het Afwikkelingsbureau
Concentratiekampen. Dit werkte niet
bevorderlijk. Pas in 1946 lukte het om
in samenwerking met het ministerie
van Sociale Zaken de opsporingswerk
zaamheden te centraliseren bij het
Informatiebureau.
Complicatie
Net voor het einde van de oorlog
trad er echter een complicatie op, die ver
strekkende gevolgen had voor de werk
zaamheden van het Informatiebureau.
Op 3 maart 1945 werd het pand van het
bureau, en daarmee ook het archief, vrij
wel volledig verwoest als gevolg van een
bombardement op de Haagse wijk het
Bezuidenhout. Vrijwel alle kaartsyste
men, die de ruggengraat vormden van
het archief, zijn bij dit bombardement
vernietigd. De correspondentieserie over
de Nederlanders die in Nederlands-Indië
waren gevangen genomen en nog wat
kleinere kaartsystemen zijn gespaard.
De verwoesting van het archief had tot
gevolg dat het weer vanaf de basis dien
de te worden opgebouwd. In het hui
dige archief van het Informatiebureau
zijn hierdoor nog steeds drie soorten
archiefdelen te onderscheiden. Ten eer
ste betreft dit het archief dat is gevormd
bij de uitvoering van de taken van het
Informatiebureau, dat onder meer de
neerslag van het verwerken van de infor-
TOVB.t 331; BH D2C3.-.3Ï
19". 4-, 6
VAh DE
i 1 I
Orposn v .4ifed-icraj-3gevangenen van fta.lag.XI B,o.l.v.
J.i'.L.banmurKl. Comrjctor:L-J.fiaenen.'Zetter:J-van Dijk.
iKgPgTBS VAi.' P-.li n'DOvDVaitl'i.u JdBMSaA
ïrïierbslF jVar' Serij^sgevangsnë'cKapvoorwaar geen klei-
nighoid -Ons tweede iver.itfeest in den vreemde .liet Korst-
feest in krijgagevengenschap 3chaDt min of weei een
-sfteor ven melancholie, «elke moeilijk to verdrijven is.
Ondanks dat, vxol het Kerstfeest in 1943 zoovrei in het
I lager ols op do comr-.ando 's geslaagd te noemen. Ditmaal
zullen deze dagoa voor ons zwaarder vellen, daar wij de
moeilijke omst» vlighaden kannen,waarin, onzo families in
bat Vaderland verUeeren-Aan de andere kant volt te con-
statQ^renjdat vio harder zijn geworden, waardoor wij ook
iets gemakkelijker in one lot kunnen berusten.
Anderhalf jaar ::rijgsgevangonschapvoorwaar or is veel
gebeurd, ook in ons eigen kleine weroldje.Ondanks ellès
echter i.: de tijd snel voorbij gegaan. Tot mijn vreugde
J;eb i! tijdons mijn dienstreizen naar de commandos
kunnen vasts telleu,dat de moraal good i3 en dat we ook
physiek sterk genoeg zijn, om desnoods morgen onze toak
in de raostschap>ij te hervatten. Van moedeloosheid ia
geen sprake, integendeelDit alloc stemt tot tevreden
heid, wont Nederland zal ona bij onze terugkomst noodlg
hobben.ifederlar>4 re Ito ut op ona
Anderhalf jaar Icrijgsgovangennchop, lief en leed hebben
we gedeeld, o kennen elkanders goede zijden, naar ook
elkanders feilen.Vooral in de laatste weken zijn wo al
len wat priklC3ibaarLaten we elkaar daarom wet ontzlun
en niet op alle slakken zout leggen. Het is goed o.r, op
de drempel van liet nieuwe jaar elkanders fouten te vor
mgeven en .eensgezind het nieuwe jaar, het jaar onzer ba—
vrijding,in to gaan.U allen dank ik voor net vertrouwen
dat mij in de achter ons liggende tijden goschonkcn
hebt.In dit vertrouwen heb ik steeds kracht gevonden,
mijn work te doen- De komende tijden zullen heel veel
werk :iut zich mode brengen,reden waarom ik ook weor re
ken o.i Ijïï volle medewerking. ïn het bijzonder verwacht
ik, dat de prettige samenwor'-ing net mijn vertrouwens
lieden op de co..t.mndo 's mijn Medewerkers in het Lager
zal worden gecontinueerddaar zondor hun nauwgezetten
'arbeid mijn taak vrij wol ondoenlijk is.
Tenslotte wensch ik alle Nederlandsoho krijgsgevangenen
in hot Lager en op de commando's van ganscher harte
prettige kerstdagen, een opgewekt gemoed en vooral oen
behouden thuiskomst in 1945 toe.
J.F-L-R&pmund
Kamp Amersfoort, de gevangenis in
Scheveningen en de cartotheek van de
Joodsche Raad behoren tot deze belang
rijke series uit het archief. Een andere
belangrijke en oor
spronkelijke bron
heeft betrekking op de
personen die betrok
ken waren bij de
Arbeitseinsatz. Dit zoge
heten Kreismateriaal,
dat via het Central
Tracing Bureau naar
het Informatiebureau
is verzonden, bevat
originelen uit de
administraties van de
verschillende Duitse
Kreise (gemeenten) en
de Duitse bedrijven
waar Nederlanders te
werk waren gesteld
Het laatste archief-
deel is het archief dat
afkomstig is van andere
organisaties die zich
eveneens bezig hielden
met de opsporing van
vermiste personen.
Deze bureaus dienden
hun gehele administra
tie over te hevelen naar
het Informatiebureau,
zodat het Informatie
bureau de meest volle-
Titelblad van het kerstnummer van de 'Windroos' uit
1944, het orgaan van de Nederlandse krijgsgevangenen
van Stalag XI.
matieverzoeken betreft. De gegevens van
aanvragers en vermisten werden tot kaart
jes verwerkt en met elkaar gecombineerd
in een Centraal Kaartsysteem, waardoor
bepaalde zaken al snel konden worden
opgelost. Daarnaast vertrokken er diverse
teams van het Rode Kruis naar Duitsland
en Polen om de vermiste personen op te
sporen en de zieken en gewonden naar
huis te brengen. Deze teams maakten ver
slagen, waarbij de in deze verslagen voor
komende persoonsgegevens weer werden
verwerkt in het Centrale Kaartsysteem.
Het Informatiebureau verzamelde tevens
de oorspronkelijke administraties uit de
tijd van de oorlog, zoals de gevangenen-
administraties en de transportlijsten. De
originele administratie van Westerbork,
dige en complete administratie bezat met
betrekking tot de opsporing van vermiste
personen.
Het archief van het Informatiebureau
bevat niet alleen documenten met betrek
king tot de Tweede Wereldoorlog in
Europa, maar ook stukken die te maken
hebben met de opsporing van vermisten
in Nederlands-Indië. Een belangrijke bron
hierbinnen is de Tjimahi-cartotheek, die
uit Nederlands-Indië naar Nederland is
overgebracht. Een andere belangrijke bron
betreft de eerdergenoemde correspon
dentieserie over de Nederlandse krijgsge
vangenen in Nederlands-Indië. Deze zal
dan ook in het kader van het Programma
Metamorfoze worden gedigitaliseerd.
Enorme klus
Het Informatiebureau heeft in de
periode 1945 tot 1953 een enorme huma
nitaire, maar vooral een administratieve
klus geklaard. De honderden medewer
kers verwerkten 733.069 inkomende en
880.532 uitgaande poststukken en ver
strekten 162.597 keer mondelinge inlich
tingen. In totaal zijn er 561.000 'aanvra
gen naar het lot van personen' behandeld.
Nog dagelijks verstrekken de medewerkers
van de huidige afdeling Oorlogsnazorg
informatie over de lotgevallen van
getroffenen aan de overlevenden zelf,
aan familieleden en aan belanghebben
den in bredere betekenis. Het archief
wordt daarnaast gebruikt voor verificatie
werkzaamheden voor de Pensioen- en
Uitkeringsraad, waarbij de onderzoekers
aan de hand van de bestanden toetsen of
iemand daadwerkelijk oorlogsgetroffene
is geweest en zodoende aanspraak kan
maken op een oorlogsgerelateerde uitke
ring. Anno 2009 bestaan er nog steeds
meer dan 570 onopgeloste vermissings
zaken. Het Nederlandse Rode Kruis onder-
Het archief van het Informatiebureau in 1949.
zoekt deze samen met de Gravendienst
van de Koninklijke Landmacht, het Korps
Landelijke Politiediensten, de Regiopolitie
IJsselland en diverse andere deskundigen.
Op vrijwillige en ambtshalve basis trach
ten zij de laatste zaken uit de Tweede
Wereldoorlog op te lossen. Deze organi
saties hebben hun krachten gebundeld in
de Werkgroep Vermiste Personen Tweede
Wereldoorlog. Bij de oplossing van deze
zaken spelen nieuwe technieken, zoals
Lees verder op pagina 31
archievenblad
december 2009
december 2009
archievenblad
