rïï
HET BERGEN VAN GROOTFORMAAT OBJECTEN
1 i i
archieven en collecties
archieven en collecties
Aangemoedigd door het Deltaplan
voor het Cultuurbehoud1 is het bergen
van archiefmateriaal sinds de jaren '90
van de vorige eeuw steeds meer gestan
daardiseerd. Op grote schaal wordt
gebruikgemaakt van liggende en staande
standaarddozen. Deze hebben gezorgd
voor uniformiteit. Eén categorie objecten
is ontsnapt aan deze standaardisatie: de
zogenoemde grootformaat objecten, zoals
affiches, kaarten, tekeningen van A0-
formaat en groter.
In de jaren '70 werd bij het Stadsarchief
Amsterdam een eerste poging onder
nomen om grote formaten efficiënt te ber
gen: kaarten en bouwtekeningen werden
voorzien van een strook om ze hangend
in metalen kasten te kunnen bewaren. In
de jaren '80 werd een methode van ber
gen van affiches bedacht, ook hangend,
maar voorzien van een kunststof hoes
om mechanische schade te voorkomen.
De hangende afficheberging en de hang
kasten hadden als voordeel dat ze open
systemen waren, waardoor de objecten
eenvoudig gezocht konden worden. Maar
er waren ook nadelen. In de laatste jaren
maakte een intensiever gebruik van de
collecties - vaak in combinatie met ver
zoeken tot digitalisering - dat de destijds
ontwikkelde bergingssystemen niet meer
voldeden. Hanteren van de objecten in
de hangkasten werd als onhandig erva
ren en de manier van bergen bood niet
altijd een volledige bescherming van de
objecten. Het was onduidelijk wat de
invloed van de kunststof hoezen op het
chemisch verval van de affiches zou kun
nen zijn.2 Uitbreiding van de opbergcapa-
citeit van de bestaande bergingssystemen
was ook niet eenvoudig. Omdat de col
lecties en archieven van het Stadsarchief
jaarlijks met 350 meter groeien, is efficiënt
ruimtegebruik een belangrijk punt van
aandacht. En ten slotte waren er, anders
dan bij de standaardformaten, geen ver
pakkingsinstructies. De keuze voor een
bergingsmethode en de bijbehorende uit
voering, was hierdoor niet altijd duidelijk.
In 2007 verhuisde het Stadsarchief
van de Amsteldijk naar het gebouw De
Bazel aan de Vijzelgracht. De verhuizing
vormde een uitgelezen gelegenheid om
een nieuwe standaard te introduceren voor
het bergen van grote formaten. Het doel
was om te komen tot een beperkt aantal
bergingssystemen met standaardmaten.
De criteria die golden voor het nieuwe
bergingssysteem waren dat het voldoende
bescherming diende te bieden aan de
objecten, ruimtebesparing moest opleveren
en eenvoudig uit te breiden moest zijn.
Na het bestuderen van de collectie, de
formaten en de soorten objecten, werd
besloten om geen gebruik meer te maken
van hangkasten, de afficheberging en
de lijstenberging. Besloten werd om de
objecten zoveel mogelijk niet ingelijst te
bewaren en er werd kritisch gekeken naar
het bewaren van de lijsten. Slechts de lijs
ten die waarde hadden voor het object
werden bewaard. Er is gekozen voor
vier bergingssystemen: standaarddozen,
ladekasten, roldozen en platenberging.
Hierna volgt een korte beschrijving van
elk systeem.
- Berging: circa tien objecten per zuurvrije
omslag (met één vouw). De omslagen
worden geplaatst in de doos die bewaard
wordt in een metalen stelling.
- Formaten dozen: 60 x 85 x 3 cm en 90 x
120 x 1 cm.
- Formaat objecten: 90 x 120 cm.
- Voornamelijk geschikt voor affiches en
bouwtekeningen.
- Niet geschikt voor objecten met kwets
bare media.
- Berging: één tot drie objecten in een la
in museumkarton mappen of tussen zuur
vrije vellen papier.
- Formaten ladekasten: 90 x 110 en 110 x
150 cm met laden 3 cm hoog; 110 x 150
cm met laden 6 cm hoog.
- Formaat objecten: 85 x 105 cm of <105
x145 cm.
- Geschikt voor objecten die meer zorg
vragen in verband met bijvoorbeeld de
kwetsbaarheid van de gebruikte media.
- Diepere lade van 6 cm is met name
geschikt om pastels in verzonken passe
partout mappen in te bewaren. Van
belang is dat de laden soepel kunnen ope
nen zonder trillingen.
- Berging: maximaal vijf objecten tussen
zuurvrij papier worden om de koker heen
gerold. Het geheel wordt vastgemaakt
met keperband. De koker wordt in een
doos geplaatst op PE schuim steuntjes in
een halve cirkelvorm. De doos, met losse
deksel, is van 3 mm dik zuurvrij golfkar
ton gemaakt. De dozen worden bewaard
in stellingen of op de ladekasten.
- Twee formaten diameter van kokers in
verschillende lengtes: 10 cm diameter
koker in twee lengtes: 118 cm (past in stan
daard tekeningdoos) en 130 cm (formaat
doos (h x b): 15 x 15 cm); 30 cm diameter
koker in twee lengtes: 120 cm en 200 cm
(formaat doos (h x b): 35 x 35 cm).
- Formaat objecten: tot 110 of 190 cm
breed.
- De 10 cm diameter kokers zijn geschikt
voor objecten van dun papier, zoals affi
ches en bouwtekeningen.
- Objecten gemaakt van dik papier of
kwetsbare objecten worden gerold om
kokers met een 30 cm diameter. Er dient
steeds kritisch gekeken te worden of het
object überhaupt opgerold mag worden.
Als dat niet zo is, wordt het object inge
lijst bewaard.
- De objecten worden opgerold met de
beeldkant naar buiten om spanning op de
gebruikte media te voorkomen.
- Het is aan te raden om het formaat van
de objecten op de buitenkant van de doos
te noteren. Zo worden verrassingen voor
komen als blijkt dat de inhoud van de rol
veel langer is dan de beschikbare tafels.
- Voor het bewaren van stokkaarten is
deze berging met kokers aangepast aan de
eisen van dat soort objecten (nog in ont
wikkeling).
- De berging van onder andere school
platen, lijsten en prenten of tekening
voorzien van een rigide opzetkarton is
nog in ontwikkeling. Ze zullen verticaal
geborgen worden, tussen rekken. Maat
regelen zullen genomen worden om te
voorkomen dat de platen kunnen vervor
men.
Het standaardiseren van het opber
gen van grote formaten brengt duide
lijke voordelen met zich mee: het levert
ruimtebesparing op en sluit goed aan bij
X
m
het bestaande bergingssysteem. Ze zijn
eenvoudig uit te breiden en daardoor is
het een duurzame oplossing. De hele col
lectie, bijna zonder uitzondering, past in
een van de beschreven bergingssystemen.
Wel zijn er een paar punten van aandacht.
De gebruikte bergingssystemen zijn geslo
ten (de objecten zitten in dozen) waardoor
moeilijker door de objecten 'gebladerd'
kan worden, hetgeen vroeger wel moge
lijk was. Het beheer van deze objecten
door middel van inventarisnummer en
vindplaatsenregistratie is daarmee abso
luut noodzakelijk geworden. Daarnaast is
het rollen een veilig systeem, zolang de
objecten niet vaak gehanteerd hoeven te
worden. Om mechanische schade te
voorkomen, is het aan te raden om de
mogelijkheden van digitalisering te benut
ten: de objecten aan de bezoekers zoveel
mogelijk digitaal aanbieden om het han
teren van de objecten tot een minimum
te beperken. Vlak bewaren heeft een dui
delijke voorkeur boven rollen, maar is
niet altijd realiseerbaar. Er dient kritisch te
worden gekeken naar het soort objecten
en het gebruik daarvan om een evenwicht
te vinden tussen toegankelijkheid en
ruimtebesparing, zonder dat dit ten koste
gaat van de veiligheid voor de objecten.
23
Voors en tegens van standaardisatie
Door Cristina Duran Casablancas
Het bergen van grootformaat objecten is
tot nu toe ontsnapt aan de standaardisatie
van de bergingssystemen die de rest van de
archieven en collecties hebben doorgemaakt
in de laatste twintig jaar. Het Stadsarchief
Amsterdam doet een poging om de voordelen
van standaardisatie verder te ontwikkelen.
Standaarddozen voor grootformaat objecten in metalen
stellingen (foto's Stadsarchief Amsterdam,Ton van Rijn).
Nieuwe standaard
Koker met diameter van 30 cm in op maat gemaakte doos.
Standaarddozen voor grote formaten
Steuntjes in de vorm van een halve cirkel, waarop de koker
ligt.
Ladekasten
Roldozen
Roldozen op de ladekasten.
Platenberging
Conclusies
T
Roldozen voor kokers van 10 cm diameter in metalen
stelling.
Lijst leveranciers
Janssen Wijsmuller Beuns BV
Zuurvrij papier 130 g, keperband, pren-
tendoos 816.195 affichemap 816.300,
tekeningdoos 816.600, zuurvrije kokers
www.jwb-ceka.nl
De Tiendschuur Tilburg
Maken van roldozen op maat
Innosell BV
MAF 151 PE schuim
www.innosell.nl/nl
Cristina Duran Casablancas is papierrestau
rator bij het Stadsarchief Amsterdam.
Noten
1 Y. Bender, 'Papierconservering in Nederland.
Een overzicht van de ontwikkelingen in de
periode 1980-1995.', http://www.metamorfoze.
nl/programma/CNC%2orapporten/cncrappn.pdf
2 Om de zuren van het papier op te nemen
wordt aangeraden om een gebufferd papier
tussen de affiches te plaatsen, hetgeen in
het verleden niet consequent is gedaan in
het Stadsarchief.
22
archievenblad
december 2009
december 2009
archievenblad
