De Week van de Geschiedenhti
ijs
VASTLEGGEN EN VERTELLEN
Drents^, i'thief
de zevende eeuw, wanneer Franken en
Friezen nog touwtrekken om het mid
den van het land en het front met elke
schermutseling verschuift. Eigenlijk blijft
het daarna alleen onder Karei de Grote
en in de negentiende eeuw rustig in
Rhenen. Maar wat het stadje vooral met
het thema verbindt, is de Duitse inval in
mei 1940 en de hevige strijd die bij en op
de Grebbeberg werd geleverd. Er ligt in
Rhenen dus vertelstof te over en de vraag
drong zich op welke partners het pro
gramma konden helpen uitvoeren door
elk hun favoriete hoofdstuk te vertellen.
Dit zijn er vele.
De Historische Vereniging Rhenen nam
bij de eerste bijeenkomst direct het initi
atief. Zij ontfermde zich over de Tweede
Wereldoorlog en nam onderdelen voor
haar rekening waarmee zij zowel de
eigen organisatie, haar nieuwe huisves
ting en het veel te weinig gebruikte Oude
Raadhuis in de schijnwerpers kon zetten.
Bovendien verzorgde ze in samenwer
king met het Streekarchief/RHC Zuidoost
Utrecht in Wijk bij Duurstede een ten
toonstelling van archiefstukken en afbeel
dingen in het huidige gemeentehuis. In
de grote hal werden hoofdzakelijk docu
menten uit het archief van de gemeente
getoond, die betrekking hebben op de
periode 1939-1945. Hieronder vallen for
mulieren betreffende de ingebruikname
van percelen door Nederlandse troe
pen, evacuaties van de burgerbevolking,
weekvan de geschiedenis
weekvan de geschiedenis
oorlogsschade aan woningen en boer
derijen, opgaven van Joods personeel,
arbeidsdienst, voedselvoorziening, de
vordering door de Duitse autoriteiten
van paarden, rijwielen, levensmiddelen,
radio's, enzovoorts. Waar relevant werden
foto's bij de documenten geplaatst. In
het Oude Raadhuis vertoonde de vereni
ging herontdekt filmmateriaal uit de tijd
van de mobilisatie, terwijl ooggetuigen
commentaar leverden op de beelden. In
haar eigen huisvesting, de Commanderij,
organiseerde de Historische Vereniging
Rhenen een perspresentatie en werd de
omvangrijke bibliotheek met boeken over
de Tweede Wereldoorlog (een gedeeld
bezit met het museum) ter inzage getoond.
De Werkgroep Archeologie Rhenen leidde
bezoekers rond in de Walburcht op de
Grebbeberg (die van de Franken en de
Friezen). Aan de voet van de Grebbeberg
te. Het plakboek is op 5 december 1940,
inclusief Sinterklaasgedicht, geschonken
aan een onbekend persoon.
Het vastleggen van herinneringen stond
ook centraal bij de andere activiteiten
die het Drents Archief in de Week van
de Geschiedenis organiseerde. Deze week
werd namelijk het nieuwe project 'Mijn
leven, mijn Drenthe' gepresenteerd, een
samenwerking tussen het Drents Archief,
uitgeverij Koninklijke Van Gorcum en
regionale omroep RTV Drenthe. Doel van
het project is om alle Drenten te enthou
siasmeren om aan de slag te gaan met het
eigen verleden en herinneringen op een
leuke en makkelijke manier vast te leggen.
Op de website www.mijnleven.me wor
den tips en ideeën aangedragen en kun
je gepersonifieerde printing on demand-
producten maken, zoals een stamboom
poster, een historisch familiealbum, een
persoonlijke krant of levensverhaal.
Op 21 oktober werd Mijn leven,
mijn Drenthe gepresenteerd in het
Stadspaviljoen, een grote tijdelijke tent
in het centrum van Assen. Daar werden
tegelijkertijd filmbeelden van Drenthe uit
de periode van de Tweede Wereldoorlog
en wederopbouw getoond op zes enorme
flatscreens, en konden bezoekers in een
huiskamer uit de jaren '50 luisteren naar
hoorspelen van de Drentse radio uit die
tijd. Op 24 oktober vond de grote mani
festatie Mijn leven, mijn Drenthe plaats
in het Drents Archief, het Drents Museum
en buiten op straat. Een dag vol dans,
muziek, een erfgoedmarkt met spullen uit
de jaren '40 en '50, kinderactiviteiten en
een kennismaking met stamboomonder
zoek.
Met het thema Oorlog en Vrede viel
ook in Rhenen natuurlijk wel wat te doen.
Het Rhenense museum Het Rondeel stelde
zich de opdracht om rond dit thema elke
dag van de Week van de Geschiedenis een
publieksactiviteit te programmeren, waar
bij alle bronnen - de voorwerpen in het
museum, de documenten in het archief,
de objecten in de binnenstad en op en
rond de Grebbeberg - aan bod zouden
komen.
Vele oorlogshandelingen hebben in
de loop der eeuwen sporen nagela
ten. Het oudste verdedigingswerk op de
Grebbeberg gaat terug tot het eind van
liggen een hoornwerk uit het midden
en bastions uit de late achttiende eeuw.
Moeilijk zichtbaar en beperkt toeganke
lijk, maar met de juiste begeleiding prima
te ontsluiten.
Ook in de historische binnenstad van
Rhenen zijn oorlog en vrede tastbaar
aanwezig. Het Cuneragilde maakte een
wandeling die voerde langs delen van de
stadsmuur (uit de veertiende eeuw, met
latere vernieuwingen) en door de al tij
dens de Tweede Wereldoorlog wederop-
gebouwde binnenstad. Op vrijdagavond
bracht de stadsbeiaardier een repertoire
ten gehore dat naar het thema verwees.
Binnen de muren van het museum gaf
de conservator in de vaste opstelling een
overzicht van wapengekletter en kanon
gebulder in en rond Rhenen, en haalde
Lees verder op pagina 13
In en rond het Drents Archief waren
ook dit jaar weer veel activiteiten in de
Week van de Geschiedenis georganiseerd.
Eén van de activiteiten - 'Mijn grootou
ders' tijd' - trok de aandacht van de jury
van de Week van de Geschiedenisprijs
2009, met als thema 'Oorlog en Vrede'.
Het had tot gevolg dat het project, samen
met negen andere projecten, werd geno
mineerd voor die prijs. Twee zondagen (18
en 25 oktober) en een
zaterdag (24 oktober)
waren speciaal bedoeld
voor opa's en oma's en
hun kleinkinderen. Het
Drents Archief deed een
oproep aan grootouders
om met een tastbare
herinnering (voorwerp
of foto) aan de tijd van
oorlog en wederopbouw
langs te komen. In het
archief was een praat-
hoek ingericht waar
opa's en oma's hun ver
haal over het voorwerp
en hun herinneringen
aan die tijd aan hun
kleinkind konden ver
tellen. De verhalen zijn
vastgelegd met een videocamera en de
mooiste verhalen zijn gepubliceerd op de
site www.mijnleven.me. Natuurlijk werd
er ook een foto gemaakt van grootouder,
kleinkind en voorwerp.
Verder was er van alles te doen uit de tijd
van de wederopbouw. Net na de oorlog
waren de opa's en oma's van nu nog kin
deren. Wat gebeurde er in Drenthe en wat
deden kinderen toen? Wat was er op de
radio te horen, welke spelletjes werden er
op straat gespeeld, welke snoepjes waren
favoriet?
Drentse hoorspelen uit de jaren '50 waren
te horen op een echte oude buizenradio,
er werd gepunnikt met een houten klosje
(tegenwoordig bijna niet meer te krijgen)
en je kon een oorlogsplakboek maken met
advertenties uit de oorlogstijd (surrogaat
koffie en -thee!). Alle activiteiten waren
op de bon. ledereen kreeg bij binnen
komst een stapeltje bonnen uitgereikt.
Een week van tevoren is extra aandacht
voor deze activiteiten gegenereerd met
een persbericht over een nieuwe aanwinst:
het oorlogsplakboek van Sinterklaas.
Het plakboek, dat is bijgehouden van
5 december 1939 tot 5 december 1940,
vertelt in prachtige plaatjes en weinig
tekst over de mobilisatie, de opvang in
Drenthe van kinderen uit het gebombar
deerde Rotterdam en de voedselschaars-
10
Door Joke Wolff, Bert Huiskes (m.m.v. Henk Deys en Ria van der Eerden-Vonk) en Elisabeth Wiessner*
Rhenen, stadsomroeper Jan-Jits van Setten in het puin van
de stad, 1940 (coll. H.P. Deys).
Tastbaar erfgoed in Rhenen
Bestorming van Rhenen door de hertog van Kleef in 1499
(coll. museum Het Rondeel, Rhenen).
Tien genomineerden en maar één winnaar. In
2008 ging de Weekvan de Geschiedenisprijs
naar het Watersnoodmuseum in Ouwerkerk.
In 2007 werd de prijs gewonnen door het
Streekarchief Land van Heusden en Altena.
Het jaar daarvoor was het Regionaal
Historisch Centrum Limburg de gelukkige.
Dit jaar weer een archief? De kans is klein,
want onder de genomineerden bevonden zich
maar twee archieven: het Drents Archief en
RHC Zuid-Oost Utrecht. En de winnaar is...
'Mijn grootouders' tijd' in Drenthe
Spelende kinderen in Drenthe: kinderen van toen, opa's en
oma's van nu (foto Drents Archief).
archievenblad
