VOLKSCULTUUR IN ARCHIEVEN
mm: is.
JAAEMKTts HULST,
thema
tradities en archieven
Vanaf 1942 werd het museum een
rijksmuseum en kreeg het meer middelen
tot zijn beschikking, die onder meer wer
den aangewend voor het Bureau Zakelijke
Volkskunde. Deze afdeling bestond uit
een wetenschappelijke leiding en staf,
museale inventaris, het documentatie-
archief, de bibliotheek en de fotografische
afdeling. Medewerkers van de afdeling
documentatie werden in de jaren '40, '50
en '60 het land ingestuurd om, gewapend
met camera en notitieboek, zoveel moge
lijk van de verdwijnende plattelands- en
visserscultuur vast te leggen. Men begon
in de plaatsen rond de Zuiderzee.
Nadien werd ook in andere
plaatsen veldwerk verricht. Zo
bezocht men in 1944 en 1952
bijvoorbeeld de dorpen Staphorst
en Rouveen. Tientallen gebou
wen en zelfs complete buurten
werden opgemeten, allerlei voor
werpen uitvoerig gefotografeerd,
de streekdracht beschreven, stof-
stalen verzameld, et cetera.
Vanaf de jaren zestig is deze
onderzoekstaak van het museum
op de achtergrond geraakt. Na
de oprichting van het Zuiderzeemuseum
in 1948 en de verdere ontwikkeling daar
van in de jaren '60 nam de focus van
het Nederlands Openluchtmuseum op
het Zuiderzee-gebied af. In 1960 werd
tevens de Stichting Historisch Boerderij-
Onderzoek (SHBO) opgericht, die de
onderzoekstaak van de landelijke bouw
kunst (onder andere boerderijen) van het
museum overnam.
Prioriteiten binnen het museum
verschoven en taken in het volkskun
dige veld werden anders verdeeld. Het
museum concentreerde zich steeds meer
op de museale presentatie van de materi
ele volkscultuur. Onderzoek wordt vooral
nog verricht in het teken van de presenta
tie. De personeelsbezetting van de biblio-
KERMIS,
theek en de documentatie-afdeling werd
in de loop der tijd meer dan gehalveerd.
Bij een reorganisatie in 1979 verloor de
afdeling Documentatie definitief haar
onderzoekstaak en werd de documentaire
collectie ondergebracht in het centraal
documentatie-archief. Bij de privatise
ring van het museum in 1991 werden de
bibliotheek en het centraal documentatie-
archief samengevoegd. De bibliotheek
werd in 2002 ingrijpend gesaneerd. In
2008 werd de afdeling Registratie toege
voegd aan de huidige afdeling Registratie
Documentatie en verhuisde ze naar een
nieuw onderkomen. Hier beschikt ze over
een leeszaal met informatiebalie.
De huidige documentaire collectie
bestaat uit circa 1 70.000 foto's, 40.000
dia's, films, boedelbeschrijvingen, stof-
stalen, technische tekeningen, geluids
banden et cetera. Zowel de collectie van
de bibliotheek als van het documentatie-
archief zijn geordend op basis van de uni
versele decimale classificering (UDC).
De documentaire collectie van het
Nederlands Openluchtmuseum is vanuit
volkskundig oogpunt interessant. Zij geeft
niet alleen inzicht in de alledaagse cultuur
van de afgelopen 350 jaar, maar ook in de
geschiedenis van de instelling en de col
lectie. Hoewel informatie over de meeste
volkskundige onderwerpen in de collectie
te vinden is, zijn er thematische zwaar
tepunten, zoals streekdracht, landbouw,
interieurs, ambachten enzovoorts. De
acquisitie geschiedt op dit moment nog
niet op basis van een collectiebeleidsplan.
Het aangeboden materiaal wordt van
geval tot geval beoordeeld. Een leidraad
daarbij is de actualiteit binnen het muse
um. Om een voorbeeld te noemen: de
periode 2009-2012 staat in het teken van
migratie.
De collectie bestaat uit diverse deelcol
lecties. Naast het door het museum zelf
vervaardigde materiaal - zoals het archief
J.A. van Beelen (veldwerkverslagen) en
het archief van de bouwkundige dienst
van het museum - zijn er ook deelcol
lecties afkomstig van derden, zoals het
fotoarchief van de NCRV-schoolradio
(alledaagse leven jaren '60), de fotocol
lectie van de Groninger arts Middendorp
van Th. Molkenboer (streekdrachten).
Van verschillende fotografen die de platte
lands- en visserscultuur hebben vast
gelegd, zoals A.G. van Agtmaal en Henri
Berssenbrugge, zijn foto's in het archief
geschiedenis. Zo worden bijvoorbeeld bij
een nieuwe aanwinst voor de museale
collectie de aanvullende zaken als foto's
of een door de conservator geschreven
rapport in het documentatie-archief
(woonomstandigheden op het platteland
rond 1915) en een deel van het archief
aanwezig. Behalve door medewerkers van
het museum wordt de afdeling geraad
pleegd door wetenschappers, historische
verenigingen, uitgeverijen, particulieren
en studenten.
De museale collectie van het
Nederlands Openluchtmuseum is rijks-
bezit. Het gaat hierbij om
gebouwen, gebruiksvoor
werpen et cetera. De docu
mentaire collectie daaren
tegen is eigendom van de
Stichting Het Nederlands
Openluchtmuseum. Het
museum is voor het beheer
van de rijkscollectie verant
woording schuldig aan de
Inspectie Cultuurbezit. Al deze
voorwerpen moeten dus gere
gistreerd worden. Alle docu
menten met juridische status
worden opgeborgen in het bedrijfsarchief
en beheerd door de bedrijfsarchivaris.
Het documentatie-archief fungeert als
contextinformatie bij de museale col
lectie en als weerslag van de instellings-
opgeborgen en ontsloten in de database.
De gedigitaliseerde gegevens worden ver
volgens gekoppeld aan het objectrecord.
In de database kan tevens literatuur uit de
bibliotheek gerelateerd worden aan het
object.
Geregistreerd worden niet alleen her
komst, fysieke kenmerken, maar ook,
wanneer bekend, vervaardiging (fotograaf
of maker) en datering. Er wordt gebruik
gemaakt van trefwoorden op basis van de
AAT (Art Architecture Thesaurus).
14
15
Volkskundige toepassing wc unieke collectie
Door Jacco Hooikammer
Op 13 juli 1918 opende het Nederlands
Openluchtmuseum in Arnhem zijn deuren.
Het museum werd opgericht vanuit het besef
dat de pre-industriële culturen in Nederland
op het punt stonden te verdwijnen. Dat juist
in deze tijd het museum werd opgericht, was
niet geheel toevallig. Aan het begin van de
twintigste eeuw was het de overtuiging van
volkskundigen dat bij de bewoners van de
kuststreken en het platteland de oorspronke
lijke cultuur het minst was aangetast door de
moderne tijd. Als voorbeeld voor het museum
dienden openluchtmusea in Scandinavië,
die enkele jaren eerder waren opgericht. Het
museum verzamelde onder meer documen
tatie ter bestudering van deze verdwijnende
cultuur.
Veldwerk in Marken door medewerkers van het NOM,
met hulp van lokale bevolking 1943)
Presentatie
Kermisaffiches in Gemeentearchief Hulst
In de vier ambachten Hulst, Axel,
Assenede en Boekhoute in het graafschap
Vlaanderen (nu Zeeuws-Vlaanderen) was
het archief vroeger zélf onderdeel van een
traditie: elk jaar werd de kist met oude
archiefstukken, waaronder de oorkonde uit
1242, van het ene ambacht naar het andere
gebracht. Deze traditie werd een aantal jaren
geleden nieuw leven ingeblazen, hoewel nu
zonder de archiefstukken. Het gemeentear
chief in Hulst heeft nog wel andere schat
ten in huis: bijvoorbeeld een prachtige
serie negentiende-eeuwse affiches van de
jaarmarkt annex kermis, een volksfeest bij
Kermisaffiche uit
Hulst, 1893 (foto
Gemeentearchief
Hulst).
uitstek. Het
zijn kleurrijke,
soms zeer
grote aan
plakbiljetten
van wel 2 meter waarop staat wanneer de
markt werd gehouden en welke prijzen er te
winnen waren (Ineke van den Broek).
BP MAANDAG DEN t OCTOBER 1893 EK
NOM-medewerker interviewt twee Zuid-Bevelandse
vrouwen, 1949 (foto's coll. Nederlands Openluchtmuseum,
Arnhem).
De collectie
I91-G55.2(-.938.183|'1915/1916'
Jonge vrou» in katholieke dracht, Zuid-Beveland
4914-14
1-9-1948
1/1
Onbekend
Mederlands Cpenluchtnseni
Kegatiei:
Datun opnaae:
Kaart
Fotograaf:
Copyright:
Verzaaeling:
Inv.nr.:
Plaats v. herkoast: Ovezande (SI.)
adres:
geaeente: Ovezande
Beschrijver: B. van Zuthea
1-2-2001
Verwijzingen: CDA rapportenarchief nr. SOI.
Datering: 193S(ca.)
Beschrijving:
Octavia Joanna van Steenbergen, geb. 3-33-1900 in de
katholieke dracht van Zuid-Beveland. Zij is hier ongeveer
15/16 jaar ons. Octavia Joanna van Steenbergen verd geboren op
3 noveibe: 3900 en overleed op 7 februari 1985. Zij is op 3
noveiber 1923, dus op haar 2lste verjaardag getrouwd se:
Pieter Schuenan, die tien jaar ouder was. Zij heeft altijd
gewoond in Oïezande op Zuid-Beveland. Daar had zij een winkel
in luie en huishoudelijke artikelen. Deze streekwinkel was
volgens haar dochter in de wijde oatrek bekend. Haar aan was
elektricien en verkocht en herstelde rijwielen, naaiaachines,
stofzuigers, wasaackines esz. Ook had hij een taxibedrijfZij
kreeg 3 kinderen, 2 zoons es l dochter.
SED82LASDS CPsSLUCETÜOSBUH
Tekenkamer van het NOM waar onder meer het veldwerk
uitgewerkt werd (1951).
Registratie
Fotokaart van Octavia Joanna Schuerman-van Steenbergen
uit Ovezande. In 2001 werden ruim honderd kledingstuk
ken uit haar garderobe geschonken aan de streekdracht-
collectie van het NOM. Medewerkers van het documen
tatie-archief maakten repro's van foto's van de familie
Schuerman, die op fotokaarten werden opgeborgen in
het archief. De conservator schreef een rapport met
contextgegevens. De correspondentie en overdrachts
papieren werden opgeborgen in het Bedrijfsarchief.
Via het databaseprogramma Adlib is alle informatie aan
elkaar gekoppeld.
Jacco Hooikammer is documentalist op de
afdeling Registratie Documentatie van het
Nederlands Openluchtmuseum te Arnhem.
archievenblad
september 2009
september 2009
archievenblad
