VOLKSCULTUUR IN ARCHIEVEN
thema
Dat tradities een belangrijke plaats
innemen in het leven van mensen blijkt
uit vrijwel elk onderwerp uit het dage
lijks leven. De manier waarop we ons kle
den, ons huis inrichten, feestvieren, onze
belangrijkste levenslooprituelen vormge
ven, onze godsdienstbeleving, normen
en waarden: het heeft allemaal te maken
met tradities. Het is de cultuur die je van
huis uit hebt meegekregen, je culturele
bagage die je in
opvoeding en
op school hebt
eigengemaakt
en je maken tot
wie je bent. Het
kan gaan om
grote dingen,
bijvoorbeeld
religieuze opvat-
tingen over
leven en dood.
Maar ook om
kleine, beteke
nisvolle details,
bijvoorbeeld de
wijze waarop je
je haar draagt of
de kleding die
je aan hebt. Tradities hebben te maken
met de manier waarop je in het leven
staat, maar zitten misschien wel vooral
in kleine, alledaagse rituelen. Dat ook
deze kleine dingen soms grote emoties
kunnen oproepen, blijkt uit de controver
se over het alledaagse gebruik om elkaar
bij een begroeting de hand te schudden.
Afkomstig uit een andere traditie weige
ren gelovige moslims dit soms te doen.
Dat het gebruik voor 'ons', autochtone
Nederlanders, niet minder heilig is, blijkt
uit de heftige reacties die dit oproept - tot
in de Tweede Kamer toe.
Bij tradities ligt meestal het accent
op geschiedenis en continuïteit. De ety
mologische betekenis van het woord 'tra
ditie' is doorgeven of overhandigen. Het
gaat dus om het overhandigen van cul
tuur aan anderen, meestal van generatie
op generatie. Vaak
gebeurt dit in een
opvoedingscontext
of op school. Maar
jongeren nemen ook
veel over van peer
groupsvan leeftijds
genoten dus.
Waarom je de dingen
doet zoals je doet, is
lang niet altijd aan te
geven. "Het is nu een
maal traditie", is vaak
het antwoord dat je
krijgt als je mensen
ernaar vraagt. Het
zijn dagelijkse rou
tines die in je leven
zonder dat je er eigenlijk
nadenkt. Waarom krijgen kin
deren met hun verjaardag een verjaar
dagstaart, met even zovele kaarsjes als
ze oud zijn geworden? Waarom is 'luilak'
een populair gebruik in de Zaanstreek en
waarom vieren ze op Texel Sunderklaas in
plaats van Sinterklaas?
Bij tradities gaat het om meer dan alleen
een routine of gewoonte. Het dagelijks
openen van je e-mails is misschien een
gewoonte en voor velen zeker een rou
tine. Maar het is niet een traditie in de
zin dat je het wilt doorgeven van gene
ratie op generatie. Iets is pas een traditie
als het te maken heeft met je culturele
identiteit. UNESCO gebruikt hiervoor de
term immaterieel erfgoed. Het is het erf
goed der vaderen wat ook in jouw leven
nog een belangrijke rol speelt. Het is
(vaak) immaterieel omdat het erfgoed niet
zozeer zit in voorwerpen of traditionele
gebouwen, maar in steeds terugkerende
gewoonten en gebruiken die bij bepaal
de gelegenheden als het ware uit de kast
worden gehaald. Bij het Sinterklaasfeest,
de meest genoemde traditie in de
enquête die het Nederlands Centrum
voor Volkscultuur onder de Nederlandse
bevolking afnam, wordt de zak én het
kostuum van Sinterklaas elk jaar weer
uit de kast gehaald en wordt het feest
weer net zo gevierd zoals we van huis uit
gewend zijn. Hierin zit ook het verschil
met het - ruimere - begrip volkscultuur.
Volkscultuur kan gedefinieerd worden
als de cultuur van het leven van alledag.
Volkscultuur is de cultuur van het dage
lijks leven nu, inclusief alle modes en
trends. In tradities zit meer historische
diepte. Tradities gaan verder terug dan
de dag van gisteren en moeten, vanwege
het element van het doorgeven, meer dan
één generatie meegaan.
Bij tradities ligt dus het accent op de
continuïteit met voorgaande én nakomen
de generaties. Het accent op continuïteit
tussen de generaties wil niet zeggen dat
tradities onveranderlijk zijn. Natuurlijk,
continuïteit is belangrijk, maar minstens
zo belangrijk is de dynamiek. Deze dyna
miek zit ingebakken in het proces van
cultuuroverdracht, dat nooit een kwestie
is van eenrichtingsverkeer maar altijd
plaatsvindt in een complexe, verande
rende historische context. Kort gezegd:
tradities en archieven
In samenwerking met het volkscultuur
veld heeft het Nederlands Centrum voor
Volkscultuur het jaar 2009 uitgeroepen tot
het Jaar van de Tradities. Met elkaar willen
alle volkscultuurorganisaties door een brede
waaier aan activiteiten, waaronder tentoon
stellingen, evenementen en speciale thema
uitgaven, zoveel mogelijk mensen doordrin
gen van het grote belang van tradities in het
dagelijks leven. Maar wat zijn dat eigenlijk,
tradities? En wat kan de bijdrage zijn van de
archiefwereld tot een beter begrip ervan? Dit
artikel gaat over het belang van historisch
onderzoek naar de dynamiek van tradities en
over het soort archiefmateriaal dat daarvoor
gebruikt kan worden. Archieven hebben heel
wat in huis over het onderwerp tradities.
Hoe maak je dit materiaal toegankelijk voor
onderzoekers en vervolgens inzichtelijk voor
een breed publiek?
Verjaardagstaart met kaarsjes (foto part. coll.).
Van generatie op generatie
Opening van het Jaar van
de Tradities door koningin
Beatrix in Hilversum. Zij
maakt de honderd belang
rijkste tradities - afgedrukt
op honderd theedoeken
- bekend (foto NCV).
Haagse moppen in Haags Gemeentearchief
De zeventiende eeuw wordt niet
vaak geassocieerd met moppentappen.
Deze periode blijft toch vooral de tijd van
serieus ogende predikanten, in Holland
was het vertellen van moppen en raadsels
aan familie en vrienden evenwel een popu
laire en geliefde bezigheid van zowel de
elite als het gewone volk. Er bestond een
uitgebreid repertoire van populaire mop
pen, die vaak bijzonder platvloers waren.
De Haagse ambtenaar Samuel van Huls
verzamelde vele honderden van deze grap
pen en tekende die omstreeks 1650 op in
een zakboekje dat bewaard is gebleven bij
het Haags Gemeentearchief. Ter gelegen-
Haagse moppen (coll. Haags jHjj
Gemeentearchief). w
Carnavalsoptocht in Boeskoolstad (Oldenzaal). Niet alleen
in het katholieke zuiden is het vieren van carnaval een
traditie (foto part. coll.).
Dynamiek
Aankomst van Sinterklaas in Egmond aan Zee (foto
auteur).
archievenblad
september 2009
september 2009 archievenblad
Door Albert van der Zeijden
