e c e n s i e s
ignalementen
Toegang tot begravenen van de Begraafplaats Daalseweg door Regionaal Archief Nijmegen
(www.nijmegen.nl/archief) en van de begraafplaats De Nieuwe Ooster door het Stadsarchief
Amsterdam (www.stadsarchiefamsterdam.nl), geraadpleegd mei 2009
Lydia Hagoort in samenwerking met W.Chr. Pieterse,
Livro de Bet-Haim do Kahal Kados de Talmud-Torah. Het begraaf register van de
Portugees-lsraëlietische gemeente Talmud Torah te Amsterdam 1639-1648
literatuur
literatuur
Recensies en signalementen in het Archievenblad betreffen in hoofdlijn archivistische uitgaven. Het gaat dan zowel om literatuur over
archivistiek en informatiemanagement als om allerlei nieuwe (digitale) toegangen. In enkele gevallen kan een historische uitgave
aan bod komen met een landelijk onderwerp en gebaseerd op uitgebreid bronnenonderzoek. Heeft u suggesties voor deze rubriek of
wilt u zelf een recensie of signalement schrijven? Mail dan naar boekenredactie@archievenblad.nl ter attentie van Ernest Verhees.
Op www.archievenblad.nl staat een leidraad voor recensies.
Klik hier om een kaars aan te ste
ken... Begraafplaatsen kunnen een oase
van rust zijn. Een plek voor overdenking
en mijmeringen over de kortheid van
ons bestaan. In de romantiek was een
bezoek aan een begraafplaats een must.
Kerkhoven waren ook lange tijd plekken
van nachtelijk vertier. Men vierde het
leven op de graven van de doden.
De bezorging van onze doden werd
eeuwenlang omgeven door vaste gewoon
ten en rituelen. Van de vroege mid
deleeuwen tot eind negentiende eeuw
waren deze slechts aan geleidelijke ver
anderingen onderhevig. Na de Tweede
Wereldoorlog werd de dood nagenoeg
uit de samenleving verbannen. Crematie
kwam voor het eerst na 1600 jaar weer in
zwang en de begrafenisrituelen verzake
lijkten. Eind twintigste eeuw was er spra
ke van een kentering en kwam er meer
aandacht voor rouw en rouwverwerking.
Overledenen werden bijvoorbeeld weer
thuis opgebaard en de begrafenisritue
len kregen een persoonlijk karakter. De
dood werd zo niet aanvaardbaar dan toch
bespreekbaar en kwam zelfs de huiskamer
binnen; er kwamen design boekenkasten
op de markt die tevens dienst kunnen
doen als doodskist: een bescheiden vari
ant op de Ghanese doodskisten. In Ghana
gelooft een deel van de bevolking dat de
overledenen overgaan naar een ander
leven en dat begeleiden ze in stijl. De kist
illustreert de manier van leven van de
gestorvene. Zo moet je niet vreemd opkij
ken wanneer iemand begraven wordt in
een reusachtige 'bierfles',
een 'cadillac'een 'sigaret'
of een 'archiefdoos', alles
is mogelijk. Uiteindelijk
gaat het er om dat je
uiting kunt geven aan
je verdriet (of vreugde,
als je echt gelooft in een
hiernamaals) en waardig
afscheid kunt nemen van
je dierbaren. Een graf
steen of urn en tal van
al dan niet tastbare her
inneringen houden de
doden in ere.
Sinds een paar jaar zijn er ook 'digita
le begraafplaatsen'. Zie bijvoorbeeld www.
starmanproductions.nl. Met begraafplaat
sen hebben deze virtuele dodenakkers
natuurlijk niets te maken. Ze spelen wel
in op de behoefte bij een breed publiek
om zichzelf of hun dierbaren op een
podium te plaatsen uit angst om vergeten
te worden of over het hoofd te worden
gezien. Die behoefte leidt soms tot allerlei
vormen van exhibitionisme. Zie bijvoor
beeld de reality tv-shows waarin mensen
schaamteloos hun hele hebben en hou
wen te grabbel gooien: de bevalling, de
schuldsanering, het huwelijk en straks
wie weet hun begrafenis.
Virtuele begraafplaatsen zijn geen begraaf
plaatsen waar je voor je genoegen komt.
Een kitscherige zerk met een sjabloon
voor een portretfoto, een fout grafschrift
("liefe papa") en de suggestie "klik hier om
een kaars aan te steken": zie daar de ingre
diënten van een ridicule en volkomen
fantasieloze vertaling van de werkelijk
heid naar de virtuele wereld. Waarom niet
een heel andere vorm gekozen om dierba
ren te gedenken? Hoe het met de duur
zaamheid van dit soort sites is gesteld wil
ik eerlijk gezegd niet eens weten, al zou je
ze als 'verschijnsel' natuurlijk wel moeten
archiveren.
Onvermijdelijk kwam een paar jaar
geleden de eerste interactieve zerk op
de markt. Begraafplaats De Larikshof in
Rhenen had de primeur van de eerste
digitale grafsteen in Nederland. De zerk is
uitgerust met een beeldscherm en "opent
een wereld van ongekende mogelijk
heden die de nabestaanden in staat stelt
de mooiste momenten van de overledene
op een gedenksteen levend te houden",
aldus een woordvoerder van het bedrijf.
De grafsteen is uitgerust met een beeld
scherm waarop filmpjes of diavoorstellin
gen te zien zijn die door de nabestaan
den zijn aangeleverd. Behalve de steen
schoonmaken, de planten water geven
en het graf aanharken, moet je nu ook de
accu opladen en het beeldscherm poet
sen. Waarom bekijken nabestaanden die
filmpjes niet gewoon thuis als ze daar zin
in hebben? Moet ik als toevallige passant
een filmpje starten met fragmenten uit
het leven van een vreemde? Wellicht is
dat aardig, wellicht ook niet. Voor horror
films zie ik wel tal van nieuwe mogelijk
heden: 's nachts begint een schermpje op
een zerk uit zichzelf te flikkeren, lang
zaam wordt het beeld scherper, je ziet een
afgrijselijk portret en uit het graf weer
klinkt een donkere stem: "Help me!".
Wie overigens een prima serieuze site
wil bezoeken over begraafplaatsen, doden
cultuur, beroemde graven, grafsymboliek
enzovoort kan terecht bij www.dodenak-
kers.nl. Wie geïnteresseerd is in begraaf
plaatsen uit historisch en/of genealogisch
oogpunt komt op diverse internetsites
goed aan zijn trekken. Zo heeft www.
online-begraafplaatsen.nl (voorheen
www.zerken.nl) als doel het beschikbaar
stellen van begraafplaatsinformatie voor
genealogen en andere geïnteresseerden.
De site wordt onderhouden en uitgebreid
door vrijwilligers en biedt lijsten en foto's
van zerken per begraafplaats, lijsten van
meest voorkomende namen, enzovoort
(zie ook www.graftombe.nl).
Bijzonder is en blijft een van de weinige
particuliere begraafplaatsen in Nederland,
het Scheveningse 'Ter Navolging' (zie
www.ternavolging.nl), gesticht in 1778.
Uit hygiënische overwegingen bepleitte
de oprichter Abraham Perrenot het begra
ven buiten de kerk en buiten de bebouwde
kom. Op deze begraafplaats liggen onder
meer Betje Wolff en Aagje Deken, de in
1804 overleden schrijfsters.
Digitale toegangen op de namen
van begravenen door archieven zijn er
ook. Het Stadsarchief Amsterdam heeft
een zoeksysteem op de begraafplaats De
Nieuwe Ooster. In dit zoeksysteem zijn
gegevens te vinden over overledenen die
tussen 1894 en 2005 zijn begraven (of her
begraven) of gecremeerd. Het Regionaal
Archief Nijmegen biedt een website over
de begraafplaats Daalseweg. Op deze web
site vindt u de gegevens van bijna 6.600
van de ongeveer 25.000 mensen die tot
nu toe op de Begraafplaats Daalseweg in
Nijmegen begraven zijn. Van drieduizend
van hen is een grafmonument aanwezig.
Alle namen die op de grafstenen vermeld
staan, vindt u terug op deze site. Al vanaf
1994 worden door vrijwilligers (Stichting
In Paradisum) aan de hand van voorge
drukte formulieren de bijzonderheden
van alle begraven personen genoteerd:
de naam, het geslacht en de geboorte- en
overlijdensdatum, evenals de locatie (vak
rij/grafnummer) en, indien aanwezig, een
beschrijving van het graf. De kenmerken
van elk grafmonument zijn eveneens
geregistreerd: de afmetingen, de ligging
(vak/rij/grafnummer), de steensoort, de
naam van de steenhouwer, de grafsym
boliek, de graftekst, de toestand van het
monument en ten slotte eventuele bij
zonderheden. Het grafmonument is ook
fotografisch vastgelegd. Voorbeeldig!
IjVRODE BlT-MaM
Van de Portugees-Joodse gemeenten
uit de eerste helft van de zeventiende
eeuw zijn twee begraafregisters bewaard
gebleven, die tevens informatie verschaf
fen over het beheer, de organisatie en de
oppervlakte van de in 1614 in gebruik
genomen Portugese begraafplaats Beth
Haim in Ouderkerk aan de Amstel. Het nu
verschenen Livro de Bet-Haim is het tweede
begraafregister dat via het Stadsarchief
Amsterdam in boekvorm is uitgegeven.
Het eerste register, door oud-gemeente
archivaris Wilhelmina Pieterse bewerkt,
werd in boekvorm onder de titel Livro de
Bet Haim do Kahal Kados de Bet Yahacob in
1970 uitgegeven; het register (1614-1630)
van de eerste in 1609 gestichte Portugees-
Joodse gemeente van Amsterdam, Beth
Jacob (Huis van Jacob). Van de later in
Amsterdam gestichte Portugees-Joodse
gemeenten Neve Shalom (Verblijf van
de Vrede) en Beth Israel (Huis van Israël)
zijn geen registers overgebleven. Ook zijn
er lacunes in de begraafregisters voor de
jaren 1630-1639
en 1649-1680.
Lydia Hagoort,
van wie in 2005
het boek Het
Beth Haim in Ouderkerk aan de Amstel.
De begraafplaats van de Portugese Joden in
Amsterdam 1614-1945 verscheen, ont
sloot het tweede begraafregister over
de periode 1639-1648. Een nieuw regis
ter was in 1639 noodzakelijk, omdat de
drie bovengenoemde Portugees-Joodse
gemeenten zich in dat jaar verenig
den tot één gemeente onder de naam
Lees verder op pagina 51
48
49
Aan de lezer
Digitale begraafplaatsen
Schilderij van een begraafplaats door de romantische schil
der Caspar David Frierich 1774-1840).
Dodencultuur online
Digitale toegangen
René Spork
doK-K deTm.mvd-tokah
'yAn ,M l'i -i»- i htf-
Stadsarchief Amsterdam (Amsterdam 2008)
geen ISBN, 223 blz., 30,00 (in beperkte
oplage verkrijgbaar bij de stadsboekwinkel
van het Stadsarchief Amsterdam; digitale ver
sie gratis te downloaden via:
http://stadsarchief.amsterdam.nl/presenta-
ties/publicaties/familiegeschiedenis/#wXgP)
Livro de Bet-Haim
do Kahal Kados
de Talmud-Torah
archievenblad
september 2009
september 2009
archievenblad
