m
opinie
opinie
Een veelbelovende visie!
Archiveren is vooruitzien is wat we lang
hebben ontbeerd: een samenhangende
visie als basis voor het archiefwezen in
de komende jaren. In tegenstelling tot de
beleidsnota's rond het begin van de eeuw -
zoals Archieven in de etalage en Archiefbrief
Interactief - is dit stuk niet eenzijdig gefo
cust op de erfgoedwaarde van archieven,
maar laat het beide kanten van het janus
gezicht van ons vak zien. Hiermee wordt
naar mijn mening de ontwikkeling van
het laatste decennium, waarin louter aan
dacht was voor het bredere publieksbereik
van de archieven als erfgoed, weer recht
getrokken. Ik kan me dus niet voorstellen
dat in de nieuwe visie zaken staan waar
vakgenoten het niet mee eens kunnen
zijn, ook omdat Archiveren is vooruitzien
nog erg algemeen blijft. Het is van belang
dat we met zijn allen een visie hébben en
daar in de komende ledenvergaderingen
achter gaan staan, al onderschrijven we
Het is van belang dat we met zijn allen
een visie hébben en daar in de komen
de ledenvergaderingen achter gaan
staan, al onderschrijven we elk individu
eel misschien niet ieder detail.
elk individueel misschien niet ieder detail.
De visie wordt nog nergens concreet, dat
zal in een nieuw Plan van Aanpak gaan
gebeuren. En daarover verwacht ik wel
veel meningsverschil, naar aloude traditie
in ons vak! Gaan archiefdiensten werke
lijk meer aandacht (en middelen) besteden
aan hun inspectiefunctie? En zo ja, komen
daar nieuwe middelen voor, of gaat het
ten koste van de publieksfunctie? Cruciale,
maar pijnlijke vragen!
Wat mij betreft, zal in het nieuwe Plan van
Aanpak ook aandacht moeten uitgaan naar
de zogeheten 'witte vlekken'-gemeenten,
die een archivaris en ook goede, professio
nele toegankelijkheid van hun archief ont
beren. Dit ondanks alle inspanningen van
de provincies om zoveel mogelijk vlekken
weg te werken (zie ook het laatste verslag
van de randstedelijke archiefinspecteurs).
De 'witte vlekken' zijn geen lid van BRAIN
noch van de KVAN; niettemin hebben ook
zij unieke archieven in huis. Hoe passen
zij in de Archiefcollectie Nederland? Hoe
betrek je ze erbij en hoe zorg je ervoor
dat ook zij het zo noodzakelijke interne
(horizontale) toezicht krijgen op hun
informatiebeheer?
Niet alleen de 'witte vlekken', maar ook de
'grijzen' - de kleine tot zeer kleine archief
diensten - kunnen moeilijk mee in de
uitwerking van deze visie. Daarvoor zijn
ze te klein en te onderbezet. Het LOPAI is
van harte bereid mee te werken aan het
betrekken van witte en grijze vlekken aan
de komende kwaliteitsslag in het archief
wezen. De rol van de provincies zal hierbij
onontbeerlijk zijn. Ook een blijvend hoog
niveau van archiefopleiding en -onder
zoek, en een sterk toezicht zijn voor ons
speerpunten, waaraan we graag onze bij
drage leveren.
Visie is een groot woord
Archiveren is vooruitzien, zo luidt de titel
van het visiedocument dat BRAIN en
KVAN samen ontwikkelden.1 Alleen al het
sporadisch voorkomen van het woord 'erf
goed'2 maakte het lezen van de visie voor
mij tot een genoegen. Heerlijk, het gaat
gewoon weer over archieven en over het
vak van de archivaris, zonder de stroop die
vele jaren kwistig is gesmeerd om boven-
bazen in Den Haag en andere geldschieters
te gerieven.3 In 18 bladzijden doen BRAIN
en KVAN in heldere stijl uit de doeken
waar het archiefwezen staat, wat volgens
beide clubs het beroepsveld wil, en welke
wegen daarbij bewandeld zouden moeten
worden. Geen gelamenteer over proble
men en over beren op de weg, maar een
verstandige verkenning die, schat ik in,
ook door buitenstaanders te begrijpen is.
Amper drempels door vaktermen of
beleidsjargon. Met als pluspunt: oor en
oog voor de lagere overheden en de lokale
instellingen. De verwijzingen her en der
naar relevante nota's van derden komen
sterk over.
Het belangrijkste staat, wat mij betreft, te
lezen onder het kopje 'Vergroten van toe
gankelijkheid', in een paragraaf die uitspit
'wat wij willen'. Het gaat over modaliteiten
van gebruik die cirkelen rond het belang
van openbaarheid van overheidsinforma
tie; de uitwisselbaarheid (of interopera
biliteit4), duurzame toegankelijkheid en
betrouwbaarheid van overheidsinforma
tie; selectie aan de bron van born digital
archief om gebruik in de toekomst veilig te
stellen; en aandacht voor de publieksvraag.
Stuk voor stuk zaken en aanbevelingen die
helemaal bovenaan de agenda van KVAN
en BRAIN thuishoren. Om te beginnen de
aanbeveling dat de verantwoordelijkheid
voor archiefzorg in het records continuum
in handen komt van één minister (blz. 9;
Waarom niet meteen gezegd wie? - AEMJ)5
en dat niet tijdig overgebrachte archieven
onder het openbaarheidsregime van de
Archiefwet vallen.
Verder gaat 'wat wij willen', weinig ver
rassend, in op het streven naar een gro
tere bekendheid van archieven bij diverse
doelgroepen, het borgen van de duur
zaamheid en betrouwbaarheid (hier opge
vat als voldoende e-depotcapaciteit voor
de hele overheid) en een evenwichtige
Archiefcollectie Nederland.
Lineair denken blijft de blikrichting bepa
len, zo blijkt, ondanks de talloze ver
wijzingen naar het records continuum.
Bijvoorbeeld, de paragraaf 'waar we staan'
(blz. 4-6) behandelt enkele knelpunten in
hun uiterlijke verschijningsvorm - waar
onder digitaliseren, van actief naar inter
actief, duurzaamheid - zonder hier de vin
ger te leggen op het gemeenschappelijke
onderliggende punt, te weten de radicale
verandering van de dagelijkse praktijk: de
wijzen waarop in de werkomgeving digi
tale archieven ontstaan, worden gevormd
en gebruikt en dientengevolge beheerd.
Archivarissen moeten zich anders toerus
ten om greep te houden (krijgen) op de
informatieobjecten vanaf het moment
van ontstaan.
Ook elders spijpelt tweeslachtigheid door.
Alhoewel de visie, enerzijds, suggereert
dat overbrengen van digitaal archief in de
toekomst minder relevant zal zijn (blz. 4),
onderstreept zij anderzijds zeer nadrukke
lijk de noodzaak om statisch born digital
archief duurzaam te beheren in een digi
tale beheeromgeving. In de regel is die
voorziening, het e-depot, bij een archief
dienst ondergebracht. Zonder de aanloop
van zorgvuldig informatiebeheer door de
archiefvormer blijft een dergelijke voorzie
ning echter een aanpak volgens de lineaire
benadering: een hedendaagse variant van
de opvang - en veelal poging tot redding -
Al met al is Archiveren is vooruit
zien, de fraaie ambities ten spijt,
een bedeesde tekst waaruit moeite
loos een grote eensgezindheid kan
opbloeien. Kennisopbouw,
deskundigheidsbevordering en
professionele kwaliteit, daar zal
niemand tegen zijn.
van afgesloten archieven. Die noodzake
lijke aanloop komt in de visie overigens
wel degelijk naar voren, soms in termen
van bewustwording, met daarin een uit
gesproken rol voor de minister van BZK,
soms als eendrachtige samenwerking tus
sen archiefinstellingen en archiefvormers
bij het inrichten van werkprocessen en het
ontstaan van procesgebonden neerslag.
Nogal vrijblijvend. Mijns inziens omzeilt
het in elk geval een expliciete doorden
king van consequent beheer volgens het
records continuum.
Geschutter ook door het niet-Nederlandse
onderscheid tussen archivaris en records
manager te gebruiken daar waar 'archiva
ris' volstaat. En dat allemaal terwijl Janus
toch al lang verleden tijd is.
Stellige uitspraken om de lezer van het
belang van archieven te overtuigen, wor
den niet geschuwd: "De archiefsector is
uitgegroeid tot een zelfbewust en daad
krachtig werkveld dat eigenhandig veel
tot stand brengt." (blz.19); archieven
zijn van onschatbare maatschappelijke
waarde" (blz. 2); "Archieven als maatschap
pelijk kapitaal optimaal laten renderen:
dat is de ambitie voor de komende jaren."
(blz, 6). Het klinkt mooi, maar wat heb
ben wij, archivarissen en archiefveld, zoal
te bieden? Tussen de regels door - of beter
wellicht in een aparte paragraaf 'wat wij
kunnen' - had de presentatie van eigen
deskundigheid wat mij betreft parmanti-
ger gemogen. Het zicht op wat het archief
veld presteert, komt te weinig uit de verf.
Er zijn, zowel nationaal als internationaal,
aansprekende waarderingen. Pronk daar
mee! Al met al is Archiveren is vooruitzien,
de fraaie ambities ten spijt, een bedeesde
tekst waaruit moeiteloos een grote eens
gezindheid kan opbloeien. Kennisopbouw,
deskundigheidsbevordering en profes
sionele kwaliteit, daar zal niemand tegen
zijn.
Zie: http://forum.archieven.org/index.
php?topic=ii549.o
42
september 2009
september 2009
43
DPinitZ.OPinie
Reacties op de visiëUrchiveren is vooruitzien
In het oktobernummer 2008 van het
Archievenblad schetsen Geert-Jan van
Bussel, Rob Kramer, Marianne Loef en
Bert Looper hun ideeën over het archief-
bestel. Deze bijdragen dienden als inspira
tie voor het invullen van een gezamenlijke
enquête BRAIN en KVAN over het archief-
bestel. Op basis van de enquête vonden
in januari 2009 discussiebijeenkomsten
plaats. Hierna formuleerden BRAIN en KVAN
een gezamenlijke visie, die 16 juni 2009
gepresenteerd werd. Tijdens de Algemene
Ledenvergadering in oktober 2009 is er
ruimte om over de visie te praten. Marianne
Loef en Agnes Jonker laten hier alvast hun
licht schijnen over de gepresenteerde visie.
Marianne Loef,
voorzitter van het Landelijk Overleg
Provinciale Archiefinspecteurs
Agnes E.M. Jonker,
docent en archivist Archiefschool Hogeschool
van Amsterdam, Universiteit van Amsterdam
Noten
1 Achteruitkijken mag. Zeventien jaar gele
den verscheen het rapport Archiefzorg en
Informatietechnologie, geschreven ten behoe
ve van het bestuur van de KVAN. Interessant
om naast de nieuwe visie te leggen.
Zie: http://www.labyrinth.rienkjonker.nl/4530
2 Vijf keer slechts, waarvan drie keer in samen
gestelde vorm. Nog minder was mogelijk
geweest: 'erfgoedbeheer' (blz. 15) staat voor
archiefbeheer.
3 Nadere uitleg is te lezen in 'Toevoerkanaal
van cultureel erfgoed', http://www.kvan.nl/
nieuwsvervolg.php?id=330
4 Zie: http://www.forumstandaardisatie.nl/
5 Vaker bepleit, onder meer in de jaren twintig
door de voorzitter van de VAN, R. Fruin.
archievenblad
archievenblad
