Een kleurrijk verleden?
De archieven van de
Noord-Brabantse schuttersgilden
I
UniCompact verrijdbare archiefsystemen.
In de afgelopen 39 jaar hebben wij bij zeer veel organi
saties ruime ervaring opgedaan bij het oplossen van
archiveringsproblemen. Voor u, als verantwoordelijke
voor het archief is het natuurlijk duidelijk dat de
authentieke archiefopslagmethodes allemaal één ding
gemeen hebben en dat is ruimtebesparing.
Echter andere zaken verdienen net zoveel aandacht; in
welke uitvoeringen kunnen de stellingen geleverd wor
den, wat zai de invloed zijn op de klimatologische
omstandigheden, welke aanpassingen zijn er aan het
product gemaakt om beschadigingen van uw archivalia
te voorkomen, wat zijn de veiligheidsvoorzieningen bij
een verrijdbaar archief enz.
Kortom, er zijn genoeg aandachtspunten waarbij
Scheeres voor u een belangrijke én adviserende rol kan
spelen.
Heeft u interesse in onze producten stuur of fax deze bon
naar onderstaand adres en informatie wordt u toegestuurd.
Boogschutterstraat 40, 7324 BA Apeldoorn
Postbus 4168, 7320 AD Apeldoorn
Tel. (055) 368 95 49 Fax. (055) 542 92 22
www.scheeres.nl
verkoop@scheeres.nl
tradities en archieven
In publicaties over schuttersgilden
worden de identiteit en tradities van de
gilden benadrukt, maar zelden de tot
standkoming en de dynamiek ervan.
De identiteit van het gilde wordt gevormd
door de samenvoeging van individuele
identiteiten, namelijk die van de leden.
In mijn proefschrift De deugd van broeder
schap. Sociaal kapitaal van gildebroeders in
de Noord-Brabantse schuttersgilden, 1600-
2000 staan daarom de gildebroeders en de
sociale functie van achttien schuttersgil
den uit tien gemeenten centraal. Uit het
onderzoek blijkt dat verwantschap en het
streven naar broederschap, traditie, en eer
en prestige door de eeuwen heen naar bin
nen het karakter van de onderlinge band
en naar buiten de uitstraling en represen
tatieve functie van de gilden bepaalden.
Behoud van traditie en historisch besef
staat hoog in het vaandel bij de schutters
gilden. De verwachting bij aanvang van
het onderzoek was dat de gildearchieven
goed bewaard en toegankelijk zouden
zijn. Meer dan 200 gilden ontvingen een
vragenlijst over de beschikbaarheid en
toegankelijkheid van archiefstukken. Van
de 162 gilden die reageerden, hadden tien
gilden geen archief. Vijftig gilden had
den het gildearchief (gedeeltelijk) bij een
overheidsinstelling (van gemeentehuis tot
rijksarchief) ondergebracht en maar liefst
102 gilden beheerden het archief particu
lier. Daarvan waren 57 particuliere archie
ven (gedeeltelijk) geïnventariseerd. In
negentien van de 57 gevallen was er alleen
sprake van een twintigste-eeuws archief.
Het belangrijkste document voor de gil
den is het vaak eeuwenoude reglement,
de caerte. Hierin staan de verplichtingen
van het gilde en wordt beschreven hoe
de gildebroeders zich hebben te gedragen.
Ledenlijsten, dodenlijsten en rekeningen
waren belangrijke bronnen voor het ach
terhalen van namen van gildebroeders. Bij
gebrek aan ledenlijsten was het konings
zilver een alternatieve en aanvullende
materiële bron. Voor inzicht in verschui
vingen in taken en functie van het gilde,
en verschuivingen in
zelfbeeld en zelfreflectie
van de schuttersgilden
werd vooral gebruik
gemaakt van het gilde-
archief zelf. Kasboeken,
notulen en verkiezings
documenten, evenals
correspondentie en
jubilea-uitgaven gaven
een overzicht van
denken en handelen.
Aanvullende informa
tie werd gevonden in
stadsrekeningen en
parochiearchieven.
Voor het onderzoek
naar de hedendaagse
gildebroeder werd gebruik gemaakt van
interviews en enquêtes.
De archieven van de gilden werden,
buiten de caerte, meestal slecht bewaard.
In het verleden gingen archieven verlo
ren door brand of diefstal, tegenwoordig
vooral door onachtzaamheid. De ordening
en opslag van de particuliere archieven
was schrikbarend. De archiefbescheiden
ls*J
-f
zaten in verhuisdozen, plastic mapjes, of
waren geplakt in grote plakboeken, in het
gunstigste geval gesorteerd op datum.
Het zeldzame fotomateriaal was meestal
in fotoalbums geplakt. De boeken, dozen
en mappen werden in de woonkamer, op
zolder en zelfs in de garage bewaard. Wat
betreft het twintigste-eeuwse archief wist
men vaak niet wat te bewaren, en dus
bewaarde men maar alles. Op de vraag
waarom men het oude archief of de unieke
attributen niet overbrengt naar een instel
ling, kwamen antwoorden als: "We weten
niet hoe we dat moeten aanpakken." Of:
"We nemen het materiaal mee naar gilde-
feesten." De gilden zijn actief met hun his
torie bezig. Zij willen het archief particulier
blijven beheren, of willen de originelen op
zijn minst 'in de buurt' en altijd beschik
baar hebben. Inmiddels hebben veel schut
tersgilden hun 'ongebruikte' documenten
bij het gemeentearchief of de heemkunde
kring ondergebracht. Er worden pogingen
ondernomen de attributen te fotografe
ren en te beschrijven en de documenten
te digitaliseren, al weet men niet altijd de
juiste methode. Een taak voor de archie
finstellingen zou kunnen liggen in actie
ve voorlichting over hoe het gildearchief
gesorteerd, geïnventariseerd, opgeslagen en
gedigitaliseerd kan worden. Vooral behoud
en beheer van het audiovisueel materiaal is
op het moment van belang om het beeld
van de kleurrijke schuttersgilden niet te
laten vervagen.
27
"Ons archief is eindelijk overzichtelijk en toegankelijk
door Adlib Archief. Er zijn zoveel verschillende
zoekmogelijkheden dat je altijd vindt wat je zoekt.
En daar gaat het ons juist om. Met Adlib is het beheer
van ons archief een stuk makkelijker geworden".
Organisatienaam
Naam contactpersoon
Adres
Postcode
Plaats
Telefoonnummer
Bel mij op voor een afspraak Cü
Adlib software is al decennia toonaangevend
in informatie-, collectie-, kennismanagement
en archiefbeheer. Adlib applicaties staan bekend
om hun gebruiksgemak, overzichtelijkheid en
flexibiliteit. Bel of e-mail voor meer informatie
of voor een geheel vrijblijvende demonstratie.
Software voor musea,
bibliotheken en archieven.
Adlib Information Systems
Postbus 1436, 3600 BK Maarssen
Tel: 0346 586800
E-mail: sales@adlibsoft.com
Internet: www.adlibsoft.com
Door Jette Janssen-Beij
De Noord-Brabantse schuttersgilden worden
gekoesterd. Als vaak eeuwenoude vereni
gingen belichamen zij met hun attributen en
tradities de identiteit van de lokale gemeen
schap, de regio en zelfs de provincie. Vraag
de hedendaagse gildebroeder naar zijn schut
tersgilde en oud zilver wordt tevoorschijn
gehaald en pieken, trommen en vaandels
worden getoond. Vraag waarom hij lid is van
het gilde en hij zal spreken over traditie en
broederschap en vaak eindigen met de woor
den: "Dat is niet goed uit te leggen aan een
buitenstaander."
Kleurrijke Brabantse schuttersgilden (foto auteur).
Historisch besef
Taak voor archiefinstellingen
"-"'v - C"
b'
-.O"-'-*-—4
j :,i' p-> n j „.èk.Za
fLo
Ledenlijst van het Sint-Sebastiaansgilde uitTilburg (foto
auteur).
Jette Janssen-Beij is werkzaam als consulent
volkscultuur bij de Stichting Gelders Erfgoed
in Zutphen.
september 2009
archievenblad
aUCias
