II lrp*l 51 feg
Bookkeeper"
D
e
HeJ
Liet
se
lieren
voorzee
PreservationTechnologies
ae<d
bank:
Lijkt uw (digitaal) archief
op een doolhof?
VOLKSCULTUUR IN ARCHIEVEN
DE REE
DE REE archiefsystemen met het oog op de toekomst
Wij helpen U van A tot Z (met 20 jaar ervaring)
archiefburo
A WORLD LEADER IN PAPER PRESERVATION
Preservation Technologies B.V. voor:
massa-ontzuring van archiefmateriaal, boeken,
kranten, posters, prenten, tekeningen etc. door
middel van de beproefde Bookkeeper methode
Vriesdrogen van nat papier
Herverpakken in zuurvrij material
Verkoop ontzuringssprays en spraysystemen
Ontsmetten en reinigen
Verkoop en administratie
Pluim-es 18 - 2925 CM Krimpen aan den IJssel
Tel.: 0180 521188 GSM: 0653672024 Fax: 0180 525400
E-mail: johnvandorsten@ptbv.nl
Productie
Middenweg 576B - 1704 BR Heerhugowaard
Tel.: 072 5724330 Fax: 072 5724331
tradities en archieven
De Nederlandse liederenbank werd in
eerste instantie opgezet als hulpmiddel in
het onderzoek naar zeventiende-eeuwse
toneelliedcultuur. Louis Grijp, tegenwoor
dig bijzonder hoogleraar Nederlandse
liedcultuur aan de Universiteit Utrecht,
zocht in 1987 voor zijn dissertatie naar
de melodieën van zeventiende-eeuwse
toneelteksten waarvan alleen de teksten
waren overgeleverd. Op basis van de stro
fische vorm van de liederen bleek het
mogelijk teksten aan elkaar te koppelen
en zo een melodie te achterhalen. Dit
materiaal werd beschreven in de database
'Voetenbank' (naar de beschreven vers
voeten). Toen Grijp naar het Meertens
Instituut van de KNAW verhuisde, wer
den allerlei collecties en repertoires aan
de databank toegevoegd: van het kaartsy
steem van het Nederlands Volksliedarchief
tot grote collecties toneelliederen, straat
liederen, Zuid-Nederlandse liederen en
de veldwerkopnames van onder andere
Ate Doornbosch Onder de Groene Linde).
Deze projecten werden uitgevoerd in
samenwerking met instellingen als de
Koninklijke Bibliotheek en de Universiteit
van Antwerpen. In totaal werkten er circa
80 mensen enige tijd aan mee. Anno 2009
wordt er hard gewerkt om de databank
uit te breiden en te verbeteren. Zo is er in
samenwerking met de Universiteit Utrecht
een melodieënzoekmachine in voorberei
ding, die het mogelijk zal maken op alleen
muzieknoten te zoeken. Ook zullen tussen
nu en 2013 100.000 volledige liedteksten
en vele scans worden toegevoegd aan de
bestaande metadata, dit in samenwerking
met de Universiteit Utrecht en de DBNL.
Tekst en melodie
In de Liederenbank zijn liederen uit
bronnen van verschillende herkomst
opgenomen. Denk hierbij bijvoorbeeld
aan de Koninklijke Bibliotheek met haar
ff
Scheurleer-lied-
boekencollectie,
maar ook aan
musea en archie
ven met klei
nere collecties of zelfs maar een enkel
liedje, van een regeltje in een brief tot
een melodie op een speelklok. Ook zijn
er liedbladcollecties te vinden, de blaad
jes met vaak sappige liedjes die straatzan
gers van de zestiende tot het begin van
de twintigste eeuw verkochten voor een
habbekrats. Waar mogelijk worden zelfs
de meest obscure bronnen beschreven.
Niet dat de Liederenbank compleetheid
nastreeft. Alleen voor het Repertorium van
het Nederlandse lied tot 1600, een Vlaams-
Nederlandse samenwerkingsproject, wer
den in beginsel alle Nederlandstalige lie
deren tot en met het jaar 1600 beschreven.
Met zijn 7621 unieke liederen (en vele
varianten) is dat corpus nog te overzien,
maar de hoeveelheid liedmateriaal groeit
in de loop der eeuwen enorm. Naar ver
luidt werden in de zeventiende eeuw ner
gens ter wereld zoveel liedboeken gepro
duceerd als in de Nederlanden, en daarna
werd het alleen maar meer en meer.
Deze schriftelijke overlevering kent zijn
beperkingen: aangezien liedboekjes meest
al slechts tekst bevatten, blijft de melodie
vaak onbekend. Wel wordt er geregeld
een wijsaanduiding vermeld: een lied
wordt gezongen op de wijs (melodie) van
een ander, algemeen bekend lied. Deze
praktijk van 'contrafactuur' is eeuwen-
lang gangbaar geweest en is een dankbaar
hulpmiddel in het onderzoek naar liedcul
tuur. Hierbij gaat het vaak om de context
waarin een lied werd gezongen en de wijs
aanduiding kan hierbij wat prijsgeven,
bijvoorbeeld het lied waar de nieuwe tekst
een reactie op is.
De hierbij gebruikte bronnen worden
langs velerlei weg gevonden. De meeste via
computercatalogi en secundaire literatuur,
maar sommige liedjes laten zich lastiger
vinden. Ze werden bijvoorbeeld genoteerd
in onverwachte bronnen als dagboeken,
reisbeschrijvingen en rechtbankverslagen
en hebben - om het nog moeilijker te
maken - lang niet allemaal een aandui
ding als Tiedeken' of 'sangh' als titel. Voor
het terugvinden van dergelijke liedjes
zijn we afhankelijk van anderen; geluk
kig melden velen nieuw-gesignaleerde
liedjes aan ons. Vooral nog onbekende
liedbronnen met muzieknotatie of met
veel contextinformatie zijn zeer welkom!
23
archiefsystemen
Erik de Ree directeur
"Onze jarenlange ervaring in de archiefwereld is tot een waardevolle bron van kennis voor het vak geworden.'
Degelijken betrokken
Sinds jaar en dag werken DE REE archiefsystemen en
haar klanten op unieke wijze samen.
Door deze samenwerking ontstaan toekomstgerichte
oplossingen, die naadloos aansluiten op de werkwijze
van de archivaris en op zijn dienstverlening aan het
onderzoekend publiek.
Leverancier van MAIS-Flexis, MAIS-Internet www.archieven.nladvies en conversies.
Lijnbaanstraat 219711 RV Groningen Tel: 050 - 311 26001 Fax: 050 - 313 73501 E-mail: ederee@de-ree.nl www.de-ree.nl
fmm
Ordenen en beschrijven van archieven
Opslag en beheer in ons archiefdepot
Wegwerken van achterstanden
Adviseur voor ai uw archiefzaken, documentmanagement en
kwaliteitsbeheer
Digitalisering
Begeleiding, training en opleiding van uw medewerkers
Neem vrijblijvend contact met ons op.
documentbehandeling, training en service
Burg. Verwielstraat 44a, 5062 GD Oisterwijk, 013-5211290,
www.voorzee.nl,oisterkwartier@voorzee.nl
Door Martine de Bruin
De Nederlandse Liederenbank (www.liede-
renbank.nl) is een databank waarin meer
dan 125.000 liederen zijn beschreven. Dit
zijn vooral Nederlandstalige liederen uit
Nederland en Vlaanderen. Het beschreven
repertoire loopt van de middeleeuwen tot de
twintigste eeuw. In deze databank worden
vergelijkbare (variante) teksten en melodieën
aan elkaar gekoppeld, zodat de ontwikkeling
en populariteit van liederen met een druk op
de knop kunnen worden opgeroepen.
DE LIEDJES SANGSTER.
Afbeelding van straatzangers met liedblaadjes
in de hand. Gravure door K.F. Bendorp, in:
Vaderlandsche Kermisvreugd, vertoond in acht
Kunstplaaten, Dordrecht, H. de Haas en com
pagnie, circa 1782 (coll. Meertens Instituut).
Onverwachte bronnen
Martine de Bruin is als projectleider
verbonden aan het Documentatie- en
Onderzoekscentrum van het Nederlandse Lied
van het Meertens Instituut van de KNAW.
Groningens ontzet in RHC
Groninger Archieven
Op 28 augustus wordt
elk jaar het ontzet van
Groningen gevierd. In 1672
werd de stad ontzet na
een langdurig beleg door de legers van
de bisschoppen van Keulen en Münster,
onder aanvoering van de Keulse bisschop
Bernhard von Galen, bijgenaamd 'Bommen
Berend'. Bij RHC Groninger Archieven is
archiefmateriaal over deze traditie te vin
den. Het studentencorps Vindicat atque Polit
heeft het oudste materiaal: uit 1872. Vanaf
1874 tot op de dag van vandaag worden
Viering van het Groningens Ontzet
op de Grote Markt, circa 1960
(foto Folkers, coll. RHC Groninger
Archieven).
de feestelijkheden georga
niseerd door de Koninklijke
Vereeniging voor Volksvermaken. In over
heidsarchieven is materiaal te vinden over
een gecombineerd feest in 1898 (het ontzet
en de inhuldiging van Wilhelmina), over een
250-jarige jubileumviering in 1922 en over
groeiende aandacht voor de viering in het
jubileumjaar 1972 en de jaren erna. Ook is
er veel beeldmateriaal: 51 foto's en 554
films en filmfragmenten (Michael Hermse).
september 2009
archievenblad
