e c e n s i e s
ignalementen
www.afscheidvanindië.nl Website van het Nationaal Archief
3 I
Joost Rosendaal, Nijmegen '44. Verwoesting, verdriet en verwerking
literatuur
Recensies en signalementen in het Archievenblad betreffen in hoofdlijn archivistische uitgaven. Het gaat dan zowel om literatuur over
archivistiek en informatiemanagement als om allerlei nieuwe (digitale) toegangen. In enkele gevallen kan een historische uitgave
aan bod komen met een landelijk onderwerp en gebaseerd op uitgebreid bronnenonderzoek. Heeft u suggesties voor deze rubriek of
wilt u zelf een recensie of signalement schrijven? Mail dan naar boekenredactie@archievenblad.nl ter attentie van Ernest Verhees
Op www.archievenblad.nl staat een leidraad voor recensies.
'Afscheid van Indië' klinkt als de titel
van een boek. Er is ook een boek, maar
deze bespreking gaat over de website,
"een digitale bron waarin u Nederlandse
en buitenlandse documenten kunt raad
plegen over de Japanse bezetting, de
Bersiapperiode en de dekolonisatie van
Nederlands-Indië, 1940-1950". Op de
uitnodiging voor de officiële lancering
(18 december 2008 in de Koninklijke
Bibliotheek) wordt het aantal van 175.000
buiten- en binnenlandse archiefstukken
genoemd. Indrukwekkend! Maar waarom
deze site, voor wie is die bedoeld, van
welke bronnen is gebruikgemaakt en hoe
gebruiksvriendelijk is de site?
In 2001 maakte het kabinet-Kok "een
gebaar" naar de Indische gemeenschap en
kwam er van overheidswege bijna zestien
miljoen euro beschikbaar voor collectieve
doelen. Het Nationaal Archief diende een
voorstel in om - naast de beschikbare
binnenlandse bronnen - een schaduwar-
chiefbestand te vormen van buitenlandse
politieke en militaire bronnen over de
periode 1940-1950. Zo zou niet alleen het
Nederlandse standpunt worden belicht.
Dit voorstel werd gehonoreerd door de
Stichting 'Het Gebaar' en in 2005 begon
het project 'Afscheid van Indië'.
De keuze van landen, thema's en bron
nen is gemaakt in overleg met een weten
schappelijke begeleidingscommissie en
een klankbordcommissie. Besloten is
om zoveel mogelijk hele series te repro
duceren. De bronnen zijn afkomstig uit
de Verenigde Staten, Australië, Groot-
Brittannië, Zweden en van het Rode
Kruis. Wie wil weten waarom bijvoor
beeld 'Zweden' erbij zit, vindt informatie
door te klikken op 'archieven' en dan op
het submenu 'collecties'. Tot zover de ver
antwoording, die met enige moeite op de
site te vinden is. Onder het menu-item
'geschiedenis' vindt u summiere achter
gronden van het project
en een toelichting op de
internationale context,
met de slotzin: "Voor een
beter inzicht in de geschie
denis van Nederlands-
Indië in de jaren veertig is
kennis van de internatio
nale politieke context een
voorwaarde." Daar had nu
best een literatuuropgave
bij gemogen.
De site biedt een kaart (klikken op een
gebied levert een overzicht van relevante
inventarisnummers) en een tijdlijn (klik
ken op een gebeurtenis levert een korte
toelichting op en verwijzingen naar
relevante inventarisnummers), maar
een verdere uitleg van de geschiedenis
ontbreekt, althans op het eerste gezicht.
'Achtergrondinformatie' is er wel, maar
niet onder het menu-item 'geschiedenis',
maar onder 'archieven' en dan klikken op
'onderwerpen.' Daar is dan bijvoorbeeld
een verklaring te vinden van het begrip
'Bersiapperiode' (eind 1945-begin 1946),
gebruikt in de introductiezin op de home
page. Door 'Bersiap' als trefwoord in te
vullen in het zoekvak (op de homepage)
kom je er natuurlijk ook. Na de capitu
latie van Japan op 14 augustus 1945
ontstond een gezagsvacuüm in het toen
malige Nederlands-Indië en grepen 'poli
tieke activisten' de kans om de koloniale
banden met Nederland op een geweldda
dige manier te verbreken. "Weest paraat"
(Bersiap) was hun strijdkreet. Op 17
augustus 1945 werd de onafhankelijkheid
van Indonesië uitgeroepen door Soekarno
en Hatta. Pas zestig jaar later, in 2005
werd alsnog door de Nederlandse regering
deze datum erkend als de officiële begin
datum van de onafhankelijkheid van
literatuur
Indonesië. De politieke gevoeligheden
zijn nog lang niet over.
Voor (klein)kinderen zijn er nog onbe
antwoorde vragen genoeg. Dat maakt
deze website behalve voor de histori
cus ook belangrijk voor hen die op zoek
zijn naar meer persoonsgebonden infor
matie. Dat dit een belangrijke doelstel
ling is, blijkt uit het heldere introductie
filmpje, 'Onderzoek doe je zo', waarin
Wim Manuhutu, directeur van Museum
Maluku, een studiezaalbezoeker speelt
die op zoek gaat naar gegevens over een
Molukse oorlogsheld. Meer instructie
over familieonderzoek staat rechts op de
homepage onder 'stappenplan', dat een
submenu-item is van 'archieven' en niet
van 'zoeken'. Ik verwachtte daar eerlijk
gezegd een plan ten aanzien van de ont
wikkeling van de site (werk in uitvoering)
en geen onderzoekswenken.
Het 'zoeken' werkt goed, zowel eenvou
dig als uitgebreid. Het klikken op een
zoekresultaat levert een gescand archief
stuk op dat eenvoudig is uit te vergro
ten en te bekijken. Met een pijltjestoets
kun je naar het volgende document en
je ziet hoeveel documenten een dossier
bevat. Printen gaat prima. Ik heb alleen
geen flauw idee waarin ik zoek, dat wil
zeggen in welk archief en op welk niveau
precies? 'eenvoudig zoeken' brengt je
soms meteen in een bron en dan mis je de
hiërarchie. Ik heb behoefte aan een stuk
institutionele geschiedenis, uitgebreider
en meer in samenhang dan nu te vinden
is onder 'archieven', submenu 'collecties'.
Welke instantie bemoeide zich in welke
hoedanigheid op welk niveau met mijn
onderwerp? Desalniettemin doe ik prach
tige 'vondsten', zoals het verslag van de
arrestatie in Singapore in 1950 van de
als meedogenloos bekend staande kapi
tein Raymond Westerling (1919-1987).
Westerling, 'de eenling', gold in sommige
militaire kringen als een held, maar hij
droeg van meet af aan ook het stempel
'oorlogsmisdadiger'.
Voor zover ik kan zien is de site niet
tweetalig en kan het publiek alleen rea
geren als het inhoudelijke vragen heeft
over het gebruik van de site. Juist bij dit
onderwerp kan ik me voorstellen dat het
sociale web voorziet in een enorme
behoefte. Gelukkig is er een link opgeno
men naar http://www.virtueelindie.nl/,
de site van Pelita die al een verzameling
'eigen bijdragen' bevat. Op Flickr.com
kan het publiek wel foto's van commen
taar voorzien die horen bij 'afscheid van
Indië.'
'Afscheid van Indië' is een rustige, helder
vormgegeven site. Het vakje 'eenvoudig
zoeken' op de homepage nodigt uit om
maar meteen aan de slag te gaan. De
serieuze onderzoeker moet even de tijd
nemen om zich te oriënteren. Een stuk
(institutionele) geschiedenis, een hel
dere verantwoording van de keuzes van
de bronnen en verwijzingen naar andere
bronnen maken pas een echte digitale
onderzoeksgids. Het hele project is desal
niettemin een prestatie van jewelste. Het
bijeenbrengen van zo een rijkdom aan
bronnen is bewonderenswaardig en over
brugt oceanen.
Het eerste exemplaar van Nijmegen '44.
Verwoesting, verdriet, verwerking werd op
22 februari 2009 overhandigd aan burge
meester De Graaf en minister Donner. Op
deze dag herdacht Nijmegen dat het 65
jaar geleden was dat de stad werd getroffen
door een bombardement door Amerikaanse
vliegtuigen. Bijna 800 doden, duizenden
gewonden en grote verwoestingen waren
het gevolg. Na operatie Market Garden
werd Nijmegen bovendien frontstad met
nogmaals honderden doden en grote ver
woestingen. De verwerking van deze dra
matische gebeurtenissen was jarenlang
zeer moeilijk voor veel Nijmegenaren. Er
werd lange tijd niet of nauwelijks over
gesproken en geschreven, mede doordat
het de bevrijders waren geweest die de stad
gebombardeerd hadden.
Joost Rosendaal van de Radboud Universiteit
heeft op verzoek van de gemeente onder
zoek gedaan naar de verwerking van het
trauma in de stad. Hij behandelt in het
zeer goed geschreven en fraai vormgegeven
Nijmegen '44 niet alleen de verwerking van
het rampjaar, maar gaat eerst uitgebreid
in op het 'vergissingsbombardement' en
op de periode vanaf september 1944. Hij
komt onder meer tot de conclusie dat de
Amerikanen bewust een gelegenheidsdoel
bombardeerden, maar dat het doel niet
eenduidig was geïdentificeerd. Rosendaal
vindt dat er daarom geen sprake is van een
vergissing in de zin van verwisseling, met
bijvoorbeeld een doel in Duitsland. In de
publiciteit kreeg dit onderdeel begrijpelij
kerwijs de meeste aandacht maar het twee
de deel is minstens zo interessant om te
lezen. Hierin komt op basis van uitgebreid
archiefonderzoek de geschiedenis van de
herdenking van het rampjaar van 1944 tot
TStEJMEGEN 44
2008 aan bod.
De perioden
die hij hierin
onderscheidt
spontane
herdenking
(1944-1948)
gecontroleerde herdenking (1948-1960),
de oorlog vergeten? (1960-1976), heront
dekking (1976-1994) en institutionalise
ring (1994-2008) - zullen vermoedelijk
ook gelden voor veel andere steden in
Nederland, die niet zo zwaar getroffen zijn
als Nijmegen. Het is een verrassende les in
de ontwikkeling van de omgang met het
oorlogsverleden in Nederland die zeker
navolging verdient voor andere plaatsen.
Lees verder op pagina 35
33
Aan de lezer
Verslag van de arrestatie van kapitein Raymond Westerling
in Singapore. Inspecteur McEwan en Westerling zetten het
op een zuipen, wat tot een schandaal leidt.Website www.
afscheidvanindië.nl:475. Indonesia (Netherlands East Indies),
File No. 6,1950-1951origineel in National Archives of Australia
(Canberra Australia), Agency Number CA 46, Serie Number
A816, inventarisnummer 19/305/130.
nationaalgrchief
O» V. ,,£'or r,asc,m «Moh have still to be extjlalnea the
Special Branch Police seen to have felt Westerlinga capture
;°fua SP-*"OTae- Inspector MoEwan, vho arrested
ho itfiT nIshfc drlnkll,(i with him and next day, while
vt iï drum:, took him to lunch at the house of
Mr. Higal ,.orrlo. Head of the Special Branch, Thsre, aacomuaniod
.reproaantatlv- In Singapore, Mr. Lionel Hudson, who was
he had T «ostorling In this way because
ho had provided the original information of the man»a arrival
(through Mr. Hugh Laming, Reutor«A.A.P. representative in Indonesia)
westerling apeno a most convivial three hours of eating and drink-
fÏÏL v course of whloh he seems to have enjoyed himself as
nor.!? Ï*0 P* affair has since been explained as
SSlfJ?«2! ÏÏ2ÏJJ! °Lln*Qrr°Safci°o« lias since brought the
fSiifcfrf v? c°nsid®rable discredit, Other pressmen, who were not
vr t Mr* a,daoEl3 at this luncheon party and
Mr. L. McDonald, representative of the "London Daily Mail", oabled
Hfcl «2 fc0 Loxidon where it was given considerable protnin-
h^vo'ipH T Z0rnOx''S efforfcs fc0 intervene In this curious scandal
Sroa'of MCa^!1"*1"8 <"a1'1
archievenblad juni 2009
René Spork
Uitgeverij Van Tilt (Nijmegen 2008) 336 blz.,
ISBN 978-94-6004-011-5, 24,95.
Joost Rosendaal
Verwoesting, verdriet cn verwerking
Ernest Verhees
juni 2009
archievenblad
