e c e n s i e s
ignalemente
J.A. de Boo, Familiewapens. Kentekens van verwantschap
DEN en Yola de Lusenet (red.),
ABC-DE: Woordenboek voor het Digitaal Erfgoed
literatuur
Recensies en signalementen in het Archievenblad betreffen in hoofdlijn archivistische uitgaven. Het gaat dan zowel om literatuur over
archivistiek en informatiemanagement als om allerlei nieuwe (digitale) toegangen. In enkele gevallen kan een historische uitgave
aan bod komen met een landelijk onderwerp en gebaseerd op uitgebreid bronnenonderzoek. Heeft u suggesties voor deze rubriek of
wilt u zelf een recensie of signalement schrijven? Mail dan naar boekenredactie@archievenblad.nl ter attentie van Ernest Verhees.
Op www.archievenblad.nl staat een leidraad voor recensies.
In dit fris ogende boek worden de
wapenkunst en wapenkunde als dynami
sche verschijnselen benaderd, die in een
bredere (kunst)historische context liggen
ingebed. Zo is voor de semiotiek - de leer
van tekens en betekenis - een aparte para
graaf ingeruimd. Weliswaar wordt met de
subtitel 'kentekens van verwantschap' al
aangegeven dat heraldiek in feite geco
deerde genealogie is, maar daarnaast
is het, aldus de auteur, ook een 'teken
systeem' waar telkens nieuwe tekens bin
nensijpelen.
Als lid van de Académie Internationale
d'Héraldique verwijst hij waarschijn
lijk graag naar het neutrale, statistische,
heraldische onderzoek van de franse
mediëvist Michel Pastoureau. Want
alleen een zorgvuldige interpretatie en
gebruik van die tekens kan voorkomen
dat men op zijpaden belandt, zoals dat
gebeurde in de symbolische wapenuitleg
van H.W.M.J. Kits Nieuwenkamp. Kits
Nieuwenkamp was sterk geïnspireerd
door het boek Die Wappensymbolik, dat
de Duitser Paul Gründel in 1907 schreef.
In zijn denkwereld was ieder heraldisch
symbool doordrenkt met een overoude,
diepe, welhaast magische betekenis. In
Kits Nieuwenkamps kloeke delen - die
men tegenwoordig nog steeds in veel
openbare bibliotheken op de plank met
naslagwerken kan vinden - treft men
dezelfde eclectische theorieën aan over
oud-Germaans priesterschap, runen en
totems. Het werd overigens niet alleen de
ronkende mystiek van het latere Derde
Rijk; de gerenommeerde Brabantse rijks
archivaris J.P.W.A. Smit borduurde tot in
1957 nog vrolijk door op dit onweten
schappelijke patroon. In zijn Brabantse
beelden en teekens van recht projecteerde
hij op allerlei heraldische tekens een deels
zelfbedachte rechtssymboliek. De Boo
besteedt naast de drie interessante pagi
na's over deze zwarte bladzijde van de
Nederlandse folkloristische heraldiek ook
aandacht aan Napoleontische heraldiek,
paraheraldiek en latere ontwikkelingen,
zoals het moderne blazoeneren, ontwik
keld door J.B. Rietstap. Ondanks haar
archaïsche karakter blijkt de heraldiek in
staat hedendaagse voorwerpen en tekens
- bijvoorbeeld uit de techniek - te absor
beren.
De laatste zes jaar zijn er verschillende
Nederlandstalige naslagwerken over heral
diek verschenen, maar deze hebben dit
handzame naslagwerk van De Boo niet de
wind uit de zeilen kunnen nemen. Door
terug te gaan naar de bronnen - en deze
ook te vermelden in een licht notenappa
raat - omzeilt De Boo de oude aannames
en waardeoordelen die in de Nederlandse
heraldische wereld geheerst hebben. Met
literaire citaten en origineel gekozen
plaatmateriaal wordt familieheraldiek
- zowel voor de leken als gevorderden
- goed toegankelijk gemaakt.
Familiewapens
36
literatuur
Wie zegt dat ICT vooral een zaak
van mannen is, heeft buiten het veld
van Digitaal Erfgoed gerekend. Dit blijkt
uit het onlangs verschenen ABC-DE:
Woordenboek voor het Digitaal Erfgoed,
uitgegeven door DEN. Behalve de direc
teur van DEN, Marco de Niet, worden
in het colofon alleen vrouwen bij name
genoemd, die aan dit handzame boekje
meewerkten: Else-Laura Rademaker en
Janneke Grooten, als medewerkers van
DEN, Leontien Verbeek keek kritisch naar
de selectie van termen en Yola de Lusenet
las kritisch mee bij de definities zelf.
Het uitbrengen van een lijst van definities
is buitengewoon moedig. Iedereen heeft
zijn eigen perceptie en context waarin
hij of zij een begrip kent of gebruikt. Dat
leidt onvermijdelijk tot kritiek en felle
discussies, omdat het moeilijk is om uit je
eigen context te stappen. Maar uiteinde
lijk is overeenstemming over een begrip
bij de communicatie tussen erfgoedspe
cialisten onderling en communicatie met
ICT-leveranciers onmisbaar. Daarom is
het verschijnen van dit boekje, met bij
behorende website, van groot belang. Al
was het maar omdat je de discussie dan
begint vanuit dezelfde definitie.
De omschrijvingen in het Woordenboek
zijn beknopt en helder. Soms is er spra
ke van een goede vondst om een begrip
snel te definiëren. Zo wordt compressie
onder andere toegepast "om het kopiëren
van files te versnellen". Je had ook kun
nen zeggen dat compressie was bedoeld
omdat er anders vertraging op het net
werk optreedt. Maar de techniek wordt
niet omschreven in termen van weer
andere techniek; de omschrijving gaat
over waarvoor de techniek is bedoeld. Dat
is een goed uitgangspunt.
In het woordenboek zijn geen ICT-stan-
daarden opgenomen. Dat is jammer, maar
begrijpelijk. Ergens is een grens getrokken.
Termen over digitaal
archivistisch erfgoed
komen we niet tegen,
terwijl wel ruimte is
gemaakt voor termen
die afkomstig zijn uit
de museumsector. Als
'registratiesysteem'
wordt opgenomen,
waarom dan ook
niet 'archiefbeheer
systeem'? Ook 'basisregistratie' is een
term die alleen van toepassing is op de
museumsector. Een gemiste kans om sec
toroverschrijdend te werken en aan elkaar
uit te leggen wat de overeenkomsten zijn
tussen termen. Ik denk dat de term 'cul
tureel erfgoed' overbodig is en 'webarchi
vering' en 'websitearchivering' lijken mij
hetzelfde. Maar dat zijn uitzonderingen.
Verder is er een goede selectie van termen
gemaakt.
Over de individuele definities kan ook
- zoals gezegd - uitgebreid worden gedis
cussieerd. Dat doe ik dan ook niet hier.
Op de website van DEN (www.den.nl),
waar de definities ook zijn gepubliceerd,
is de mogelijkheid gegeven om op een
definitie te reageren. Wie is geïnteresseerd
in de discussie per term, kan daar terecht
en wordt uitgenodigd mee te praten.
Het is op de website helaas niet te zien bij
welke termen ik een discussie ben gestart.
Ook is niet duidelijk op welke plek de
discussie zich eigenlijk afspeelt, omdat je
kunt klikken op een reageer-mogelijkheid
op verschillende plekken in de gebrui
kersinterface. Je komt dan elke keer op
een andere plek terecht in het systeem,
zonder verwijzingen naar discussies over
hetzelfde onderwerp op andere plaatsen.
Daarnaast is het onduidelijk wat er met
reacties gebeurt. Worden de termen aan
gepast? En wie voert daar dan de eind
redactie over? Het is een gemiste kans.
DEN vraagt van ons mee te denken, maar
dat wordt niet gemakkelijk gemaakt of
gestimuleerd.
Ten slotte nog dit: de
betekenis van termen is
goed vast te leggen door
ze onderling te relateren.
Bij 'webdienst' en 'mash
up' kan dan worden ver
wezen naar API, zodat de
onderlinge relatie duidelijk
wordt en de lezer begrijpt
waarom ze voortdurend in
eikaars nabijheid voorko
men. Het kan je ook helpen termen te
definiëren. Zo kan een thesaurus worden
gedefinieerd als een soort 'terminologie
bron'. Elders kan dan het begrip termino
logiebron worden gedefinieerd. Ook het
aangeven van synoniemen kan helpen
bij het begrijpen van een term. Deze rela
ties zouden vervolgens heel goed in de
webomgeving passen, zodat je eenvoudig
van begrip naar begrip kunt klikken.
Concluderend is er nog genoeg te doen
voordat we een gezamenlijk begrippen
kader hebben om over digitaal erfgoed te
spreken. Maar het begin is er. Daarvoor is
duidelijk veel werk verzet en dit werk kan
als startpunt dienen van een begrippen
lijst die ons werk op belangrijke wijze kan
ondersteunen. Het is te hopen dat het
niet alleen bij de gedrukte versie blijft, dat
DEN de website verbetert en daar inten
sief met ons in discussie gaat.
Lees verder op pagina 39
37
Aan de lezer
i
CBG-reeks nr. 22 (Den Haag, 2008) ISBN 978-
90-5802-058-1, 199 blz., 17,50 (Vrienden
CBG 15,00).
Guus van Breugel,
medewerker archieven Gemeentearchief
Rotterdam en heraldicus bij Centraal Bureau
voor Genealogie in Den Haag
Kentekens van verwantschap
archievenblad
mei 2009
1
DEN (Den Haag, 2008) ISBN 978-90-813615-1-4,
gratis verkrijgbaar bij DEN.
Ivo Zandhuis
mei 2009 archievenblad
