isssÉge
archieven en collecties
archieven en collecties
Het programma trok grote belangstel
ling in politieke kringen. Gespot werden,
naast de archiefoverdragers Witteveen,
Deetman en Franssen, onder anderen
de oud-bewindslieden Wiegel, Braks,
Bukman, Stemerdink en Van Eekelen, de
zoon van Luns, de zus van Klompé, de bio-
graaf van Pim Fortuyn, de president van
de Algemene Rekenkamer en leden van
de Eerste en Tweede Kamer. Veel politici
waarvan, voor zover dat nog niet gebeurd
is, wordt gehoopt dat ook zij te zijner tijd
hun persoonlijke archieven willen over
dragen aan het Nationaal Archief.
In zijn welkomstwoord wees Martin
Berendse op het belang van particuliere
archieven. Die kunnen persoonlijke kleu
ring, maar vooral ook diepere inzichten
leveren over onbekende of ogenschijnlijk
onbelangrijke gebeurtenissen die bepa
lend kunnen zijn voor de geschiedenis.
Daarom wil het Nationaal Archief extra
aandacht geven aan particu
liere archieven, niet alleen aan
die van de leiders van het eerste
plan, maar ook aan die van de
denkers en doeners naast hen.
Ze kunnen ons beeld van bestuur
en samenleving verdiepen en
verscherpen. Jelle Gaemers, een
van de inventarisatoren van de
aangeboden archieven, gaf een
beschouwing over de verbanden
die hij tussen de archiefvormers
had kunnen vinden. Vier van hen
- Schmelzer, Geertsema, Witte
veen en Van Doorn - ontmoetten
elkaar, in verschillende hoeda
nigheden, in de jaren zestig en zeventig
van de twintigste eeuw op het Haagse
Binnenhof. Hun actieve politieke loop
baan eindigde tussen 1973 en 1977:
Schmelzer werkte alleen nog achter de
schermen, Geertsema
werd commissaris van de
Koningin in Gelderland,
Witteveen ging naar het
IMF en Van Doorn keerde
na zijn ministerschap terug
naar de rechterlijke macht.
De niet-politicus Van der
Klaauw, de diplomaat die
zijn carrière onderbrak om
minister van Buitenlandse
Zaken te worden, is een
overgangsfiguur naar de
jaren '80. Deetman en
Franssen begonnen hun
politieke loopbaan toen en ook Geertsema
keerde weer terug, nu in de Eerste Kamer.
In de archieven zijn sporen van commu
nicatie over en weer aanwezig.
De hoofdmoot van het programma
was echter gewijd aan de in november
overleden Norbert Schmelzer: staats
secretaris van Binnenlandse Zaken (1956-
1959) en Algemene Zaken (1959-1963),
minister van Buitenlandse Zaken (1971-
1973) en fractievoorzitter van de KVP-
fractie in de Tweede Kamer (1963-1971).
Vooral bekend van de naar hem genoem
de nacht, toen hij de val veroorzaakte van
het kabinet, waarin zijn eigen partij verte
genwoordigd was.
Max van Weezei, journalist en voorzitter
van het bestuur van Nieuwspoort, haalde
herinneringen op aan zijn tijd als parle-
mentair verslaggever. Vanuit zijn onder
zoek in de notulen van de ministerraad
in het toenmalige Algemeen Rijksarchief,
herinnerde hij zich het verzet van maar
liefst 18 kabinetten tegen een vrije dag
op 5 mei - te dicht op Koninginnedag, te
dicht op de Dag van de Arbeid en slecht
voor de economie. Daarnaast kon hij een
fraaie karakteristiek geven van de vaste
vergadervolgorde in de ministerraad rond
1950. Dat ging als volgt. Eerst sprak de
minister van Buitenlandse Zaken over de
woelingen in de wereld, vervolgens werd
uitvoerig stilgestaan bij de vraag wie het
kabinet zou vertegenwoordigen bij de
vele ontvangen uitnodigingen - zoals
langdurig overleg over het lidmaatschap
van de erecommissie van de banketbak
kerstentoonstelling van 'De vergulde
krakeling' - en daarna werden nog wat
besluiten genomen over de economie. Uit
onderzoek in de archieven van het minis
terie van Buitenlandse Zaken, die inmid
dels grotendeels zijn overgebracht naar
het Nationaal Archief, leerde Van Weezei
dat topdiplomatie voornamelijk bleek
te bestaan uit het beantwoorden van de
vraag: "Wie nodigt wie uit voor welk diner
en wie krijgt de beste slaapkamer toege
wezen?" Zo waren er ooit problemen rond
het regelen van een afspraak voor geheim
overleg over de toekomst van de Papoea's
tussen Luns en zijn Indonesische ambt
genoot Malik. Na het afvallen van locaties
in Azië en in het Midden-Oosten, vond
dit uiteindelijk plaats in Rome, tijdens
"een klein herendiner". Schmelzer, scout
van CDA-buitenlandspecialisten als Hans
van den Broek, Jaap de Hoop-Scheffer en
Maxime Verhagen, herinnert Van Weezei
zich als één van de meest charmante en
hoffelijke mensen die hij kende. Door
hem na de Nacht van Schmelzer - "het
was niet zijn bedoeling dat het kabinet
ten val zou komen" - af te schilderen
als het prototype van de onbetrouwbare
roomse politicus, heeft de journalistiek
hem onrecht aangedaan.
Schmelzers biograaf Robert Ammer-
laan ging in op de hartelijke samenwer
king bij het schrijven van zijn boek Het
verschijnsel Schmelzer - uit het dagboek van
een politieke teckel (1973). Het was voor
die tijd uniek dat een actief politicus zo
ruimhartig inzage gaf in zijn persoonlijk
archief. En het pleit voor Schmelzer dat
hij de auteur liet zeggen wat hij wilde,
mits er duidelijk te onderscheiden viel
wat de mening was van de auteur en wat
die van de politicus. Schmelzer had voor
namelijk oog voor té negatieve oorde
len over medepolitici en voor hun recht
op geheimhouding van vertrouwelijk
gedane mededelingen. Hij wilde schade
aan menselijke relaties voorkomen, con
troleerde het boek daarop en voerde daar
over 'onderhandelingen' met Ammerlaan.
Schmelzer schatte in dat "mijn gezin en
ik van het boek aanzienlijk meer verdriet
dan vreugde zullen beleven". De reden
dat hij toch instemde met de publica
tie ervan, was dat hij inzag dat het van
belang voor de democratie was dat men
inzage kreeg in de problemen, overwe
gingen en idealen van een politicus.
Bij alle daarop volgende negatieve kritiek
hield Schmelzer de rug recht. Maar in de
memoires die hij zelf in 2004 publiceerde,
Herinneringen van een politiek dier, wordt
met geen woord gerept over het eerdere
boek. Waarop Ammerlaan zich nog wel
afvroeg of hij indertijd als 28-jarige jour
nalist toch niet de hoeder van deze door
gewinterde beroepspoliticus had moeten
zijn.
Maxime Verhagen, de huidige minis
ter van Buitenlandse Zaken, is één van
de jonge talenten die door Schmelzer
gescout is. In zijn rede gaf Verhagen aan
dat hij veel aan Schmelzer te danken
heeft gehad, en hij noemde de overeen
komsten die hij met hem had. Schmelzer
en Verhagen zijn beide pro-Europa, waren
c.q. zijn beiden zowel fractievoorzitter
als minister van Buitenlandse Zaken en
hebben inhoudelijk gedeelde prioritei
ten: Europa, mensenrechten en aandacht
voor de trans-Atlantische bettrekkingen.
Daarnaast zijn beiden vergeleken met een
dier: een teckel respectievelijk een rat.
Maar waar de teckel bij Schmelzer leidde
tot het verzamelen van beeldjes van
teckels in allerlei vormen - tot een thee
servies aan toe - verkondigde Verhagen
aan geen ratten te gaan sparen: "Niet zo'n
gezellig dier om thuis op de schouw te
zetten." Op het gebied van archiefbeheer
verschillen beiden. Schmelzer was een
nauwgezet dagboekschrijver, Verhagen
maakt eerder gebruik van de moderne
elektronische mogelijkheden. Een prille
poging om in een boekje aantekenin
gen te maken van wat hij meemaakte bij
een recente kabinetsformatie, werd snel
gestaakt toen een dergelijk boekje na een
etentje bij een pizzatent onder de stoel
werd achtergelaten en door een VVD(!)-
medewerker gered werd. Hetgeen Martin
Berendse, met een verwijzing naar het in
de ambtenarij gesneuvelde advies over
de Nederlandse rol in Irak, de opmer
king ontlokte dat Verhagens ambtenaren
gelukkig beter zijn in bewaren: die zetten
zelfs op de stukken "goed bewaren in het
archief".
De inventarissen werden daarop
door Berendse uitgereikt aan de betrok
kenen (Witteveen, Deetman, Franssen),
of aan hun weduwen en familieleden
(Schmelzer, Van der Klaauw, Geertsema,
Van Doorn). Als aandenken aan de dag
kregen zij een foto van de archiefvormer
'in actie'. Onder de welluidende tonen
van een eigen compositie van Schmelzer
ging de bijeenkomst over in een zeer
geanimeerde borrel. Of, zoals een collega
opmerkte, "het bleef nog lang onrustig in
Den Haag".
Politici voor hevoetlicht
Door Yvonne Bos-Rops
Op dinsdag 3 februari vond in perscentrum
Nieuwspoort in Den Haag de eerste bijeen
komst plaats van wat in de visie van Martin
Berendse, directeur van het Nationaal
Archief, een jaarlijkse traditie moet wor
den: het Nationaal Archief dat in de eerste
maand van het jaar naar buiten treedt met
belangrijke archieven die voor onderzoek
beschikbaar zijn gekomen. In aanwezigheid
van minister van Buitenlandse Zaken Maxime
Verhagen ging het deze keer om de presenta
tie van de inventarissen van de archieven van
maar liefst zeven politici: de oud-ministers
Deetman (Onderwijs en Wetenschappen),
Van Doorn (CRM), Geertsema (Binnenlandse
Zaken), Van der Klaauw (Buitenlandse
Zaken), Schmelzer (Buitenlandse Zaken),
Witteveen (Financiën) en Franssen, oud-lid
van de Tweede Kamer en huidige commissa
ris van de Koningin in Zuid-Holland.1
Aanbieding van de inventaris aan mevrouw Schmelzer
door Martin Berendse (foto's Faroed Saddal, Nationaal
Archief).
Diepere inzichten
De beste slaapkamer
Minister Maxime Verhagen, met behulp van Martin
Berendse en Yvonne Bos-Rops, op zoek naar een scriptie
van hemzelf in de inventaris van het archief Schmelzer.
Meer verdriet dan vreugde
Oud-minister Witteveen met een foto van zichzelf in
jongere jaren.
Overeenkomsten
Onrustig
Yvonne Bos-Rops is werkzaam op de afde
ling Selectie en Acquisitie van het Nationaal
Archief in Den Haag.
Noten
1 De aangeboden inventarissen zijn te raadple
gen op www.nationaalarchief.nl.
archievenblad
april 2009
april 2009
archievenblad
iCli:
