Trendanalyse en vertalinmaar actoren
t
Een nieuwe methode van waardering (selectie (deel 3)
Gewaar
In dit artikel staat de tren
danalyse centraal.2 De trend
analyse maakt het mogelijk
in kaart te brengen welke
ontwikkelingen/trends
en trendbreuken de hele
(Nederlandse) samenleving
in een bepaalde periode
kenmerken. De trendana
lyse is geen retrospectief
instrument, maar ontwik
keld voor toepassing op
en in het heden. De resul
taten van de trendana
lyse vormen daarmee
een belangrijk inhou
delijk vertrekpunt voor
het verdere proces van
waardering en selectie van
archieven. Waardering en selectie zal in de digi
tale omgeving immers noodgedwongen steeds
dichter op de actualiteit plaats moeten vinden.
Waardering en selectie zal in de
digitale omgeving immers
noodgedwongen steeds dichter op de
actualiteit plaats moeten vinden.
De werkgroep methodiek en pilots van het
Nationaal Archief heeft afgelopen maanden de
trendanalyse tot een werkend instrument ont
wikkeld.
De grondstoffen voor de trendanalyse komen
in belangrijke mate uit de onderzoeken van de
meest toonaangevende plan- en onderzoeksbu
reaus. In de afgelopen maanden inventariseer
den we de instellingen die hiervoor in aanmer
king zouden kunnen komen en toetsten we hun
rapportages op bruikbaarheid als basismateriaal
voor de trendanalyse.3 Dit oriënterend onderzoek
is aangevuld met enkele gesprekken met weten
schappers, verbonden aan het Centraal Bureau
voor de Statistiek (CBS), het Sociaal en Cultureel
Planbureau (SCP), TNO en de Wetenschappelijke
Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). De analy
ses van deze bureaus blijken goed bruikbaar voor
het in kaart brengen van ontwikkelingen die
als kenmerkend worden beschouwd voor onze
hedendaagse samenleving. Sommige onderzoe
ken, zoals die naar de sociale staat van Nederland
door het SCP, worden periodiek herhaald en stoe
len op langjarige waarnemingen. Dat stelt ons in
staat om ook de geleidelijke veranderingen in de
samenleving goed te volgen.
Bij het uitvoeren van een trendanalyse is het zaak
alert te zijn op maatschappelijke (deel)terreinen
en daarop waar te nemen ontwikkelingen die
mogelijkerwijze buiten het blikveld van de plan-
en onderzoeksbureaus blijven. Immers, als op
dit eerste en bepalende niveau relevante ontwik
kelingen worden gemist, heeft dit grote conse
quenties voor de uiteindelijke archiefselectie. Uit
ons onderzoek werd duidelijk dat de rapporta
ges van de planbureaus en onderzoeksinstituten
zeker niet alle onderwerpen en thema's behande
len die in een bepaalde periode als kenmerkend
te beschouwen zijn. Ook deze bureaus moeten
keuzes maken vanwege de beperkingen in onder
zoekscapaciteit en -middelen en met het oog op
de verwachte (politieke) belangstelling en maat
schappelijke urgentie. Periodieke expertmeetings
met vertegenwoordigers van deze instituten zijn
dan ook noodzakelijk om het onvolledige beeld
dat uit hun onderzoeken opdoemt te complete
ren.
Op basis van analyses van de rapportages en
de overige input van de onderzoeksinstellingen
komt de trendanalyse tot stand: een kernachtig
overzicht met toelichting van de kenmerkende
ontwikkelingen, trends en trendbreuken in de
samenleving. Wij gaan ervan uit dat een goed
uitgevoerde trendanalyse ongeveer vier tot vijf
jaar bruikbaar zal zijn. Daarna zal het nodig zijn
om een nieuwe analyse te maken. De praktijk zal
moeten uitwijzen in hoeverre deze veronderstel
ling juist is.
De trendanalyse krijgt bij de uitvoering van
waardering en selectie van archieven pas bete
kenis als we een vertaling maken naar archief
vormers. Welke actoren speelden een bepalende
en/of kenmerkende rol in de geïdentificeerde
ontwikkelingen, trends en trendbreuken? De
Commissie Waardering en Selectie stelde al dat
onderwijs en onderzoek
het niet langer realistisch is uitputten
de overzichten van actoren op te stel
len, zoals we die kennen uit de huidige
basisselectiedocumenten bij het Rijk. De
nieuwe methode draait de oude aanpak
om en komt vanuit de inzichten die de
trendanalyse oplevert tot een afgepast
overzicht van relevante actoren.
Als het gaat om het identificeren van rele
vante actoren ligt het accent primair op
organisatorische verbanden, hoewel het
natuurlijk zo is dat individuen ook als
actor kunnen optreden. Om doelgericht
De trendanalyse krijgt bij de uitvoe
ring van waardering en selectie van
archieven pas betekenis als we een
vertaling maken naar archiefvormers.
actoren op te kunnen sporen, hebben we
een hulpmiddel ontwikkeld in de vorm
van een indeling van de samenleving in
vijftien aandachtsgebieden, die we maat
schappelijke domeinen noemen - bijvoor
beeld: wonen, vrije tijd, veiligheid et cete
ra. Elk domein kent meerdere maatschap
pelijke hoofdfuncties. Door per domein de
organisatorische verbanden - hetzij over
heden, bedrijven of maatschappelijke
organisaties - te benoemen die bij uitstek
die hoofdfuncties uitoefenen, ontstaat
snel een accuraat beeld van de hoofdrol
spelers binnen een domein.
Hoe de vertaling van de trendanalyse
naar de relevante actoren in zijn werk
gaat, is het best te beschrijven aan de
hand van een voorbeeld dat is ontleend
aan een testvoorbeeld uit ons onderzoek.
We gaan er in dit voorbeeld vanuit dat de
trendanalyse het denken in termen van
veiligheid en onveiligheid identificeert
als een kenmerkend aspect van onze tijd.4
Tegen de achtergrond van de doelstelling
van waardering, selectie en acquisitie zou
den we dat kenmerkende aspect van de
samenleving dan ook graag willen 'van
gen' via de relevante archieven die in deze
periode worden gevormd. Daartoe sporen
we de actoren/archiefvormers op die bij
uitstek kenmerkend en/of bepalend zijn
voor de manier waarop het veiligheids-
denken gestalte krijgt.
Binnen het domein 'veiligheid' zijn de
volgende hoofdfuncties onderscheiden:
openbare orde, criminaliteit, terrorisme
bestrijding, landsverdediging, verkeers
veiligheid, rampenbestrijding, veiligheid
op de werkplek en voedselveiligheid.
Door de instellingen op te sporen die
deze hoofdfuncties vervullen, zijn de
belangrijkste actoren die bij het denken
in termen van veiligheid en onveiligheid
horen snel in kaart te brengen: de poli
tie, het openbaar ministerie en de rech
terlijke macht, de Nationaal Coördinator
Terrorismebestrijding, de krijgsmacht et
cetera. Door vervolgens ook binnen de
andere domeinen en de daarbij beho
rende hoofdfuncties de vraag te stellen of
'veiligheid' - het denken in termen van
veiligheid en onveiligheid - hier een rol
speelt en hoe zich dat uit, komen ook
de minder voor de hand liggende acto
ren bovendrijven. Binnen het domein
'wonen' bijvoorbeeld, zijn de hoofdfunc
ties de zorg voor huisvesting, voor wij
ken, steden en dorpen. Hier zijn bijvoor
beeld de stadsmariniers en buurtvaders
op lokaal niveau relevante actoren vanuit
de optiek van het veiligheidsdenken.
Vaak spelen instellingen, en zeker
overheidsinstellingen, op veel verschil
lende domeinen en in veel verschillende
hoofdfuncties een rol. Ook die rollen
zijn niet altijd hetzelfde. Om te kun
nen bepalen welke actor in een gegeven
ontwikkeling als relevante actor wordt
gezien, kan het zinvol zijn om die rollen
nader te bezien en te benoemen. Daartoe
introduceren we het begrip ftinctierol. De
functierol geeft aan welke rol een actor
speelt bij de uitvoering van zijn functies
binnen een bepaalde waargenomen ont
wikkeling. Bij de overheid kan grofweg
onderscheid gemaakt worden tussen de
functies sturing en beheersing aan de ene
kant en uitvoering aan de andere kant. De
functies sturing en beheersing kunnen wor
den uitgeoefend in bijvoorbeeld de rollen
beleidsvorming en wet- en regelgeving.
De functie uitvoering kan gestalte krijgen
in bijvoorbeeld de rollen handhaving,
toezicht, bescherming et cetera. Eenzelfde
benadering kan voor particuliere actoren
worden gevolgd, uiteraard met andersoor
tige functierollen.5
Dit overzicht van functierollen is een
hulpmiddel om de geïdentificeerde acto-
Lees verder op pagina 29
26
Door Robbert Jan Hageman, Charles Jeurgens en Margreet Windhorst
„rtcrWSS"»»
In het najaar van 2007 bracht de Commissie
Waardering en Selectie het rapport Gewaardeerd
Verleden uit, waarin bouwstenen voor een nieuwe
methode van waardering voor archieven worden
aangedragen. Uitgangspunt van de nieuwe bena
dering is het aloude streven vast te stellen welke
informatie zo belangrijk is dat we die door willen
geven aan volgende generaties. Dit artikel - de derde
aflevering in een korte serie die de
verschillende componenten van de
nieuwe methode afzonderlijken
in samenhang beschrijft - doet
hiervan verslag.1
Grondstoffen en leveranciers
Vertaling naar relevante actoren
Tekening van Victor de Stuers, chef van de afdeling Kunsten
en Wetenschappen van het ministerie van Binnenlandse
Zaken, op de minuut van de opdracht om een sterrenkij
ker van de Leidse Universiteit uit te lenen voor het waar
nemen van het schuiven van de planeet Venus voor de zon.
In de kantlijn tekende hij de marinier die het verschijnsel
wil waarnemen (coll. Nationaal Archief).
Veiligheidsdenken als voorbeeld
Functierollen
I I II
p
archievenblad
april 2009
archievenblad
