De toegankelijkheid van digitalijeografische informatie door de tijd
SBfe
Eind augustus 2007 ben ik afgestu
deerd aan de Hogeschool van Amsterdam
binnen de opleiding Media, Informatie
en Communicatie (MIC) met het profiel
Informatiemanager Deeltijd in combina
tie met Archivistiek. Als afstudeeronder
werp heb ik gekozen voor het Geografisch
Informatie Systeem (GIS). Het GIS geldt
nog steeds als een van de laatste 'hete
hangijzers' binnen het vakgebied van de
archief- en documentaire informatiewe
tenschap. Het wordt ervaren als een las
tig te doorgronden verschijnsel, waar de
archiefwereld met gemengde gevoelens
tegenaan kijkt. Enerzijds staat het ver
van huidige, veelal nog 'klassiek' opgelei
de archivarissen af. Anderzijds beseffen
zij dat zij binnen niet al te lange tijd met
digitale geografische informatie te maken
zullen krijgen. De vraag is of zij straks
voldoende in staat zijn deze informatie
te beheren. Met mijn onderzoek heb ik
onder andere getracht de kloof tussen de
in razend tempo digitaliserende archief
vormende instellingen en de overwegend
papieren archief beherende instanties
kleiner te maken.
Een GIS is een informatiesysteem
voor de invoer, het beheer, de integra
tie, de analyse, de verwerking en de
presentatie van ruimtelijke gegevens,
ter ondersteuning van werkprocessen.
Zo bezien valt het GIS in Nederlandse
overheidsorganisaties onder de werking
van de Archiefwet 1995 en dient het te
voldoen aan de duurzaamheidseisen.
Zeker op de langere termijn, waarop het
cultuurhistorisch belang de overhand
krijgt, is het waarborgen van de duur
zaamheid van digitaal vervaardigde en
opgeslagen geografische informatie ech-
ter een probleem. Hoe de duurzaamheid,
ofwel de authenticiteit, toegankelijkheid
en leesbaarheid van digitale geografische
informatie op de lange termijn kan wor
den gewaarborgd, is nog onvoldoende
duidelijk. Het toepassen van conversie en
migratie lijkt tot op heden nog steeds de
enige bruikbare methode.
Complexiteit
Het GIS wordt onder andere gebruikt
bij het waterschap Zeeuwse Eilanden,
waar ik van 2002 tot 2007 werkzaam ben
geweest als medewerker documentaire
informatievoorziening. In de toekomst
zullen de afdelingen geo-informatie,
DIV en de administratieve gegevensbe-
heerder bij steeds meer overheidsorga
nisaties samenvloeien tot één afdeling
(geo)Informatie Voorziening (Geerders).
Ook binnen de informatievoorziening
van het waterschap Zeeuwse Eilanden
gaat het GIS in de nabije toekomst een
steeds belangrijker rol spelen. Hierbij kan
gedacht worden aan taken als het verle
nen van vergunningen en de administra
tie van jacht-, pacht- en visrechten.
In onderstaand model wordt de struc
tuur van het waterschaps-GIS schema
tisch weergegeven. Hieruit blijkt duide
lijk de complexiteit van een GIS binnen
een grote organisatie als het waterschap
Zeeuwse Eilanden met een omvangrijk
beheersgebied en het grootst mogelijke
takenpakket op het gebied van waterbe
heer.
Aan de hand van twee voorbeelden uit
de dagelijkse praktijk van het waterschap
heb ik de werking en duurzaamheids-
problematiek van het GIS onderzocht,
namelijk de bodemkwaliteitskaarten en
het project 'Zeekoe'. In beide voorbeelden
zijn de drie genoemde belangen van een
verantwoorde archivering duidelijk verte
genwoordigd. In beide gevallen blijkt ook
dat zowel het bedrijfsvoerings- als verant-
woordingsbelang beter gewaarborgd zijn
dan het cultuurhistorisch belang.
Met name bij het op langere termijn
toegankelijk houden van informatie uit
het GIS ten behoeve van het cultuur
historisch belang kunnen er problemen
ontstaan. Met betrekking tot deze proble
matiek heb ik een tweetal oplossingsrich
tingen onderzocht: enerzijds het geregeld
'bevriezen' van de database en anderzijds
het toegankelijk houden van de bestan
den binnen het netwerk van de archief
vormer, eventueel in combinatie met
de toepassing van waardering en selec
tie. Onder bevriezen wordt verstaan het
met intervallen opslaan van de volledige
database en het wegschrijven ervan naar
een andere drager. Op grond van diverse
voor- en nadelen heeft de tweede oplos
singsrichting de voorkeur. Waardering en
selectie kunnen worden toegepast door
middel van het gebruik van metadata.
Door het koppelen van de juiste metadata
aan geografische bestanden kunnen deze
al aan de bron, dat wil zeggen bij het ont
staan, worden gekenmerkt als 'te bewa
ren' of 'te vernietigen'.
Bestanden die voor openbaarmaking in
aanmerking komen, kunnen toegankelijk
worden gemaakt met behulp van internet-
technologie. Samenwerkingsverbanden
tussen de Nederlandse overheden
als Nederlandse Overheid Referentie
Architectuur (NORA) en Waterschaps
Informatie Architectuur (WIA) leveren
hieraan een belangrijke bijdrage. Binnen
NORA en WIA wordt gestreefd naar een
eenmalige unieke registratie van basis
gegevens. Dit wordt aangeduid als de
authentieke basisregistratie en vindt plaats
in de backoffice, zoals in het schema is
weergegeven. Voorbeelden hiervan zijn de
Gemeentelijke Basis Administratie (GBA),
het Handelsregister, het Kadaster en
Topografie/geografie (De Jong en Donker).
HP «sp
<3
In 2006 is het Waterschapshuis, een
samenwerkingsverband tussen alle
waterschappen in Nederland op ICT-
gebied, begonnen met een project onder
de naam 'WaterschapsNet'. De 27 water
schappen en daaraan gerelateerde orga
nisaties realiseren hierbij één centrale
beheeromgeving voor de websites, intra-
netten en extranetten. Zij beogen hier
mee efficiënter en slagvaardiger te wor
den en meer en betere diensten te leve
ren door onder andere het gebruik van
internet. Binnen het centrale content
managementsysteem (CMS) is ook ruim
te gecreëerd voor een cluster geografie,
waarin (historische) geografische infor
matie van de waterschappen kan worden
geraadpleegd. De toekomstige beheerders
van de geografische informatie, waaron
der een regionaal historisch centrum als
het Zeeuws Archief, dienen te worden
betrokken in het bepalen van de con
tent van een dergelijke cluster. Zij gaan
hiermee een steeds belangrijkere rol spe
len in de presentatie van de ruimtelijke
gegevens en minder in het fysieke beheer
ervan. Zij zullen erop moeten toezien dat
ze in de toekomst over de juiste autorisa
ties kunnen beschikken om de gegevens
te kunnen manipuleren ten behoeve van
de presentatie.
Een andere belangrijke toepassing
van het GIS voor regionale archiefdien
sten is het beschikbaar stellen van al in
het verleden overgebracht kaartmate
riaal. In de afgelopen jaren zijn er ver
schillende initiatieven ontplooid om de
rijkdom aan oude kaarten via internet
aan te bieden aan onderzoe
kers en andere geïnteresseer
den. Voorbeelden hiervan
zijn De Woonomgeving en
meer recent WatWasWaar
(www.watwaswaar.nl) en
HisGis (www.hisgis.nl). Een
volgende stap dan alleen
het aanbieden van gedigita
liseerde historische kaarten
kan gezet worden door deze
ook geschikt te maken voor
de presentatie van aanvul
lende informatie. Hierbij is
een GIS een belangrijk hulp
middel. De kaarten dienen hiervoor
gegeorefereerd of gevectoriseerd te wor
den, waardoor ze geprojecteerd kunnen
worden op een topografische basiskaart
als de Gemeenschappelijke Basis Kaart
Nederland (GBKN). Een voorbeeld waar
bij dit is gedaan, is de kaart van het stadje
Veere die voorzien is van zogenoemde
'paspunten', waarbij bepaalde oriëntatie
punten op de getekende kaart zijn ver
bonden met geografische coördinaten
in het GIS. Bij oude kaarten, die sterk
afwijken van het werkelijke beeld, kan
hierdoor vertekening ontstaan omdat de
kaart als het ware uit elkaar wordt getrok
ken. Aangezien de oorspronkelijke kaart
in het voorbeeld zeer nauw aansluit bij
de werkelijke situatie, treedt hier nauwe
lijks vertekening op.
Een belangrijke stap voorwaarts zal
zijn het digitaliseren, georefereren en
vectoriseren van alle kadastrale kaarten
van 1832, de oudste landsdekkende bron
in Nederland met gedetailleerde cartogra
fische informatie op perceels- en pandni-
veau. In de provincie Friesland is dit al
gerealiseerd, onder de naam Historisch
GIS Fryslan. In Zeeland wordt een samen
werkingsverband opgezet tussen onder
andere het Zeeuws Archief, de Zeeuwse
Bibliotheek, het Kadaster, de Stichting
Kadastrale Atlas en het Nederlands
Interdisciplinair Demografisch Instituut
(NIDI) ten behoeve van het realiseren van
een HisGis Zeeland. Het aantal onder
zoeksmogelijkheden, zoals het verrichten
van ruimtelijk-demografische analyses en
het raadplegen van historisch materiaal
dat op enige wijze aan een geografische
coördinaat is te verbinden, zal hiermee
sterk toenemen en voor een grote groep
onderzoekers toegankelijk worden.
'\h
K 7»v
dal?-
n-K;,. VTA VAa V
digitalisering en informatisering
Door Daniël Obbink
GIS en duurzaamheid
De afgelopen tien jaar heeft het gebruik van
geografische informatiesystemen bij water-
beherende overheidsinstellingen een hoge
vlucht genomen. Het Geografisch Informatie
Systeem (GIS) neemt binnen de informatie
voorziening een steeds centralere positie
in. Het GIS bevat hierdoor meer procesge
bonden informatie, die een belangrijke rol
kan spelen in de eigen bedrijfsvoering en de
politieke en juridische verantwoording.
Hoe kunnen we digitale geografische infor
matie toegankelijk houden voor toekomstige
historisch onderzoekers?
Onder de Archiefwet
digitalisering en informatisering
^rwisa
Ruimtelijke
Administratieve
data
HUIDIG
ONTWIKKELING
PLANNING
De structuur van het GIS van het waterschap Zeeuwse
Eilanden (uit:Presentatie 'Nul-Fase GIS', waterschap
Zeeuwse Eilanden, januari 2003).
Oplossingsrichtingen
Gemeenschappelijk
Front Office
Overheids-
transactiepoort
I Jf «attractionj
Uit: R. Kint, Gezamenlijke visie op ICT versie 0.5.
Paspunten
Geografische coördinaat
Historische kaart van Veere, geprojecteerd op de GBKN
(foto waterschap Zeeuwse Eilanden).
Geraadpleegde bronnen
P. Geerders, 'Samengaan geo-informa
tie en DIV', OD 62 (2008), nr. 7-8 (juli-
augustus), 10.
J. de Jong en F.W. Donker, 'Uitzicht
op toegang van geodata. Nu nog de
basisregistraties!', Geo-info 5 (2008),
nr. 7-8 (juli-augustus), 272-277.
R. Kint, Gezamenlijke visie op ICT ver
sie 0.5 (eindrapport 28 mei 2007).
Samenwerkende waterschappen,
Waterschaps Informatie Architectuur.
Een brug naar de toekomst.
Eindrapportage deel 1 (maart 2006).
Gemeenschappelijke Basiskaart
Nederland, GBKN online:
http://www.gbkn.nl
Historisch GIS Fryslan:
http://www.hisgis.nl/
WatWasWaar: http://www.watwaswaar.nl
s - vrv
'fy
i.
C/K. .-'1
f AH"
A. /tjm
7. ;2f.
Daniël Obbink
is accountmana
ger waterschaps
archieven bij het
Zeeuws Archief te
Middelburg.
\p:
archievenblad
november 2008
november 2008
archievenblad
