ignalementen
passanten
Barends en Adriaan Elligens (samenstelling), Wim van der Linden, fotograaf;
met een inleiding door Guus Luijters en een nawoord van Adriaan Elligens
Yvette Kopijn en Harriëtte Mingoen, met een voorwoord van Johan Ferrier, Stille passanten.
Levensverhalen van Javaans-Surinaamse ouderen in Nederland
literatuur
Van 23 mei tot en met 31 augus
tus van dit jaar was in het Stadsarchief
Amsterdam de tentoonstelling Wim van
der Linden, fotograaf van Amsterdam in de
jaren zestig te zien. Wim van der Linden
(1941-2001) werd vooral bekend als
cineast. Zo werkte hij samen met Wim
T. Schippers aan conceptuele korte films
als Tulips en Rape (1966). In 1967 maak
te hij met Schippers en Hans Verhagen
de roemruchte televisieserie Hoepla,
die veel commotie in den lande teweeg
bracht (vanwege een blote Phil Bloom)
en al na drie afleveringen werd stopge
zet door de VPRO-leiding. Later werkten
Wim en Wim aan televisiereeksen als de
Fred Haché Show, de Barend Servet Show
en Van Oekels Discohoek. Wim van der
Linden raakte echter gebrouilleerd met
Wim T. Schippers, omdat hij van mening
was dat deze alles naar zich toe trok,
hetgeen Hans Verhagen overigens ook
beweerde. Voor de WDR maakt Wim van
der Linden vervolgens een reeks popdo
cumentaires over Rod Stewart, Jethro Tuil
en Neil Young. En aan het einde van de
jaren zeventig regisseerde hij zelfs enige
tijd de TROS Top 50. In 1996 vertrok Wim
met zijn gezin naar de Verenigde Staten,
waar hij in 2001 aan een hartstilstand
overleed.
Minder bekend is het fotografische werk
van Wim van der Linden. Zijn archief,
thans in het bezit van het Maria Austria
Instituut, omvat slechts drie ordners met
zo'n 5000 negatieven. Daarbij zit echter
prachtig materiaal. Eén van zijn allerbe
kendste foto's is wel die van een jonge,
brutale Jan Cremer op een motorfiets.
Deze foto sierde het omslag van het boek
Ik fan Cremer (1964) en werd een icoon van
de jaren zestig. Maar Wim fotografeerde
ook The Beatles tijdens hun grachtentour
door Amsterdam in hetzelfde jaar.
Bij de tentoonstelling verscheen het zorg
vuldig samengestelde boek Wim van der
Linden, fotograaf. Het boek (gebonden en
in oblong formaat) is voorzien van een
informatieve inleiding door Guus Luijters
over leven en werk van Van der Linden.
Na dit essay volgen zes hoofdstukken,
achtereenvolgens: Amsterdam, Cultuur,
Antwerpen, Parijs, Napels en New York.
Veel sfeerbeelden en straatopnamen uit
met name de jaren zestig in stemmige
zwart-wit foto's. Ze geven een nostalgisch
tijdsbeeld: een voorbije wereld met dames
in bloemetjesjurken, marktkooplieden,
kermispubliek en cafés. Maar ze tonen
ook armoede en ellende. In het hoofd
stuk Cultuur vinden we diverse popgroe
pen, zoals The Beatles, The Outsiders en
Cuby and the Blizzards, maar ook fraaie
foto's van onder meer Simon Vinkenoog,
W.F. Hermans, Aat Veldhoen, Jan Vrijman,
Joop den Uyl en de redactie van Podium.
Een mooi boek.
Zeeuws Archief
literatuur
ISBN 978-90-6832-688-8, 112 blz., 19,50
In 2000 kwamen Yvette Kopijn,
onderzoeker van processen van identi
teitsvorming onder Javaans-Surinaamse
vrouwen, en Harriëtte Mingoen, voorzit
ter van STICHJI (Stichting Herdenking
Javaanse Immigratie), op het idee om in
een album de verhalen van de nog in
leven zijnde Javaanse migranten in woord
en beeld vast te leggen. Uiteindelijk wer
den in 2007 en 2008 negen interviews
afgenomen.
Alle geïnterviewden wonen nu in
Nederland. Vijf van hen (drie vrouwen
en twee mannen) zijn nog in Indonesië
geboren (in de periode 1927-1936).
Zij kwamen als klein of iets groter kind in
1939 naar Suriname. Vier van hen (twee
vrouwen en twee mannen) zijn in de
periode 1921-1944 in Suriname geboren
en in 1954 naar Indonesië gegaan, maar
daarna zijn ze (op één na) weer gerepatri
eerd naar Suriname, vooral vanwege de
politieke onrust in Indonesië. Van 1971
tot 1984 kwamen acht van de geïnter
viewden naar Nederland. In 1991 kwam
de laatste vanuit Jakarta.
Van 1890 tot 1939 werden Javanen naar
Suriname gehaald als contract-arbeiders
op de plantages. Na afloop van het con
tract konden ze weer terug naar Indonesië.
Volgens afspraak werd de overtocht voor
hen betaald, maar er was vaak geen boot
beschikbaar. Ze konden ook bijtekenen of
met honderd gulden als startpremie een
eigen landbouwbedrijfje beginnen in spe
ciaal daarvoor aangewezen nederzettin
gen. Door het geïsoleerde en achtergestel
de bestaan daar met vrijwel geen econo
mische mogelijkheden en weinig of geen
onderwijs (zeker niet voor meisjes) trok
ken de Javanen massaal weg en profiteer
den van de door de Tweede Wereldoorlog
teweeggebrachte activiteiten (bijvoor
beeld de bauxietindustrie voor de pro
ductie van alumunium voor vliegtuigen).
Ook gingen zo'n
duizend Javaanse
Surinamers in 1954
naar het onafhanke
lijke Indonesië om in
Tongar op Sumatra
een nieuw bestaan
op te bouwen. Het
bestaan daar was pri
mitief en hard, in het
gebied brak een bur
geroorlog uit en wie
weg kon, ging weg;
de ongeschoolde
boeren en ouderen
bleven achter.
Vlak voor de onaf
hankelijkheid van
Suriname in 1975
kwam er een migratie
stroom op gang van
Javaanse Surinamers
naar Nederland van
wege de vrees voor etnische tegenstel
lingen tussen Creolen en Hindoestanen.
Vaak gingen 'kwartiermakers' vooruit,
opgevangen door familie, vrienden en
ex-dorpsgenoten; later volgde de rest
van de familie. De eerste concentratie
van Javaanse Surinamers was in Noord-
Nederland (Leeuwarden, Groningen,
Delfzijl, Hoogezand-Sappemeer), de twee
de in Noord-Brabant ('s-Hertogenbosch,
Sint-Michielsgestel, Tilburg) en de
derde in de Randstad (Rotterdam, Den
Haag, Zoetermeer, Amsterdam, Almere,
Utrecht).
De tweede Javaans-Surinaamse migratie
stroom in 1980-1983 was het gevolg van
de slechte politiek-economische situatie
na de coup van Bouterse, maar die was
veel beperkter. Vaak kon men alleen op
grond van gezinshereniging een verblijfs-
verguning krijgen en in 1980 was er ook
in Nederland een economische crisis.
Anno 2008 wonen hier ongeveer 32.000
Javaanse Surinamers.
In het notenapparaat staan geen verwij-
zingen naar archieven. Wel is een uitge
breide literatuurlijst opgenomen van de
secundaire bronnen waaruit is geput (en
we vertrouwen erop dat de auteurs daar
van de archieven als primaire bronnen
geraadpleegd hebben). Wel staan er veel
foto's in het boek, die blijkens het colofon
afkomstig zijn uit het beeldarchief van het
Tropenmuseum en uiteraard ook het per
soonlijk archief van de vertellers. De foto's
geven door hun zorgvuldige plaatsing een
beeld bij wat op dezelfde pagina wordt
verteld. Als geheel is het boek een goed
voorbeeld hoe oral history en foto's een
mooie en in dit geval noodzakelijke, soms
ontroerende en beschamende aanvulling
kunnen zijn op de 'officiële' archiefdocu
menten over dit onderwerp, zoals wij die
via de database van het Nationaal Archief
kunnen raadplegen.
43
GUUS IUIJTERS
M
Voetnoot (Amsterdam, 2008)
ISBN 9/8-90-78068-136, 176 blz.,
150 afbeeldingen, 27,00
Peter Sijnke,
archievenblad
november 2008
ensverhalen van Javaans-Surinaamse ouderen in Nederland
KIT Publishers (Amterdam, 2008)
t vette Kopijn
Hariëtre Mingoen
Dick Deuzeman
november 2008
archievenblad
