B. in 't Veld, Mansende mannen. Heden en verleden van Leidse orgeldraaiers
Pieter van Wissing (red.), Stookschriften. Pers en politiek tussen 1780 en 1800
Ivo Klamer e.a. (red.), Records 4 you Factor-i: haal rendement uit
recordsmanagement! 8 records managers aan het woord
literatuur
ISBN 978-90-7966-701-7, met cd, 19,95
Afgelopen mei werd voor de tiende
keer de Leidse Draaiorgeldag gehou
den. Dit jaar was het een enorm festijn
met in totaal zo'n 86 orgels rondom de
Hooglandse kerk. Om het jubileum te
vieren is er een boekje verschenen met
de titel Mansende mannen. Mansen is het
rammelen met het centenbakje voor het
draaiorgel. Samensteller van het boek is
Bart in 't Veld, een van de twee directeuren
van evenementenbureau Prokwadraat dat
ook de organisatie van de jaarlijkse Leidse
Draaiorgeldag in handen heeft. De foto's
zijn van Joost Zecha. In dit boekje krijgen
de Leidse orgeldraaiers een gezicht en ver
tellen zij hun verhaal. Het is het verhaal
van een aantal met elkaar verweven fami
lies. Orgeldraaien is een vak dat overgaat
van vader op zoon. Het is ook het verhaal
over de Kooi, een Leidse volkswijk, en de
Mirakelsteeg, de plek waar de draaiorgels
werden opgeslagen. De verhalen zijn niet
echt diepgravend. Oral history in lichte
vorm. Het is een boekje voor liefhebbers
van draaiorgels en voor Leidenaren. Als
inwoner van Leiden krijg je wat meer
inzicht in het leven van een aantal pro
minente straatfiguren en hoe hun passie
voor het straatorgel is ontstaan. Martin
Broers, de bekendste Leidse orgeldraaier,
sliep als baby onder de grote trom van het
draaiorgel. Zijn ouders moesten immers de
straat op om geld op te halen. Ook kwam
ik erachter dat je maar beter niet kon
draaien in Tuinstadwijk, de buurt waar ik
nu zelf woon. Daar viel niks te halen. Te
armoedig. Het boek gaat over een beroep
dat in zijn huidige vorm, met het rinke
len van het centenbankje, aan het uitster
ven is. Tegenwoordig huur je een orgel in
voor een evenement. Het boek bevat ook
een cd. De muziek hierop varieert van een
medley van successen van Corry Konings
tot pierementhouse. In twee bladzijden
wordt ook nog iets verteld over de geschie
denis van het draaiorgel. Als je daar wat
meer over wilt weten, is het bezoeken van
het museum van Speelklok tot Pierement
in Utrecht zeker de moeite waard.
Ik wilde deze recensie opluisteren met
wat eigen foto's van Martin Broers met
zijn Amazone in de Haarlemmerstraat.
Maar draaiorgeldraaiers blijken af en toe
vakantie te hebben. De website van het
museum in Utrecht dan maar? Daar werd
ik getroffen en afgeleid door filmpjes van
automaten en draaiorgels. Dit erfgoed
is duidelijk niet statisch. Ik heb gelijk
maar de ringtone van het straatorgel de
Limonaire gedownload op mijn mobiele
telefoon. En u moet het nu dus met het
omslag van het boek doen.
ISBN 978-90-77503-85-0, 368 blz., 24,90
Voor hen die zich zorgen maken
over de betrouwbaarheid van internet:
wat dacht u van 'liegen alsof het gedrukt
staat'. De leugen kan mondeling, digitaal
of schriftelijk worden verspreid. Het is
aan de lezer om kritisch te blijven, ook al
is dat soms erg lastig. Het is aan de histo
ricus om te verklaren en te ontmaskeren,
ook al vergt dat heel wat onderzoek.
In de hier besproken bundel worden 16
tijschriften en kranten behandeld - het
topje van de ijsberg - uit een van de
meer roerige perioden in de vaderlandse
geschiedenis: de tijd van de patriotten en
orangisten en van de Bataafse Revolutie.
Heftige politiek vond haar
weerslag in partijdige kran
ten en tijdschriften, stook-
schriften die soms werden
gepresenteerd als 'objectief'.
Ook waren er, geïnspireerd
door de gebeurtenissen in
Frankrijk, regelrecht revo
lutionaire pamfletten, zoals
De gemeene man aan het
gemeene volk van Nederland.
Het zijn levendige publica
ties uit een levendige - niet
saaie! - periode.
Achter veel publicaties gin
gen uitgevers en schrijvers
schuil die zich bedienden van pseudonie
men. Er was censuur, maar de grenzen van
de vrijheid van meningsui
ting werden zoveel mogelijk
opgerekt, tot het bereiken
van het ook ons bekende
discussiepunt: waar begint
en waar eindigt misbruik?
Persoonlijke, politieke en
commerciële belangen gin
gen hand in hand. Er wer
den banden gesmeed en
banden verbroken, er was
sprake van vriendschap en
van verraad, van dapper
heid en van lafheid.
De patriotten waren de
aanvallende partij die het
behoudende kamp van de stadhouder
bestreden. De Oranjes hadden traditioneel
52
literatuur
veel aanhang onder het gepeupel, maar de
stadhouder was terughoudend in het uit
spelen van deze troef. Een 'Witse' behan
deling van vooraanstaande patriotten zou
zijn zaak zeker geen goed doen. Tegen de
publicatiestroom van de patriotten in,
verschenen er Oranjegezinde publicaties,
al dan niet rechtstreeks 'gesponsord' door
de stadhouderlijke partij.
Hier ligt heel wat voer voor de historicus
en de nieuwsgierige lezer. Hoeveel 'voer'
wordt hopelijk duidelijk in het onlangs
gestarte project, waarbij een flink deel
van de naar schatting 100 a 200 tijdschrif
ten zal worden beschreven en op termijn
online beschikbaar zal komen. Redacteur
Pieter van Wissing meldt dit in zijn voor
beeldige inleiding. Zie ook: www.tijd-
schriftstudies.nl/
De bundel bevat bijdragen van Ton
Jongenelen, Pieter Wissing, Hannie van
Goinga, Jacques Baartmans, Peter A.J. van
den Berg, W.R.D. van Oostrom, Rietje
van Vliet, Gert-Jan Johannes, Jan de Vet,
André Hanou, Joost Rosendaal, Simon
Vuyk, Peet Theeuwen, Geert van den
Bossche, Ans J. Veltman-van den Bos en
Peter Altena. Theeuwen en Wissing zijn
verbonden aan het Gelders Archief. Het
is een qua disciplines gevarieerd gezel
schap dat gezorgd heeft voor een gevari
eerde en boeiende bundel, waarbij Ans J.
Veltman-van den Bos de mannenwereld
doorbreekt met een prima artikel over
Petronella Moens (1762-1843), 'een par
lementair journaliste avant la lettre' en
oprichtster van De vriendin van 't vader
land (1798-1799).
Ton Jongenelen slaakt op blz. 34-35 de ver
zuchting: "Historici zijn kennelijk slechte
lezers. Bijna net zo schokkend is dat ze
soms weinig bronnenonderzoek doen."
Dat begint goed! Bronnen - zo blijkt uit het
notenapparaat - zijn er overigens genoeg.
Jongenelen behandelt het tijdschrift de
Ouderwetse Nederlandsche Patriot, een
Oranjegezind blad, waar Rijklof Michael
van Goens (1748-1810) achter schuilgaat
en die een minder schoon blazoen had
dan hij zelf en bijvoorbeeld J.M. Peterse
in 1988 ('Publicist voor Oranje. R.M. van
Goens en de Ouderwetse Nederlandsche
Patriot', in de BMGN) deden voorkomen.
Het is de eerste 'ontmaskering' in een
reeks. Een historicus die niet goed blijkt
te kunnen lezen is Simon Schama (aldus
Vuyk, blz. 218) die zich in zijn publicatie
Patriotten en bevrijders (1989) onnauwkeu
rig uitlaat over de remonstrants predikant
Jan Konijnenburg (1758-1831) en zijn
vermeende betrokkenheid bij het blad De
democraten.
Een onderzoeker die juist wel goed kan
lezen is Gert-Jan Johannes, verbon
den aan de Utrechtse letterenfaculteit.
Wat mij betreft steelt hij de show met
zijn artikel over het politieke tijdschrift
De vriend van 't vaderland, mogelijk niet
alleen geredigeerd maar ook volgeschre
ven door de dichter Rhijnvis Feith (1753-
1824). Het ogenschijnlijk gematigde blad
verdedigt een bloedige burgeroorlog
als onafwendbaar en gerechtvaardigd.
Uitgerekend de 'sentimentalistische hui
lebalk' Rhijnvis Feith zou dan 'een van de
meest radicale en consequente, revoluti
onaire maatschappijcritici van eind 1786
(Hattem en Elburg waren toen bezet door
Stadhouderlijke troepen) zijn geweest.'
Prachtig!
ISBN 978-90-8092-4055, 78 blz., 19,50.
Records 4 you is de opvolger van
Records now uit 2007. Het zijn alle twee
boekjes met goed leesbare bijdragen van
leerlingen van de VHIC-I faculty. En ook
dit boekje is een weergave van de breedte
van het vakgebied van records- en infor
matiemanagement. Onderwerpen als
metadata, selectie in de digitale context,
de betekenis van een netwerkschijf, toe
gankelijkheid, digitalisering, compliance
en digitaal documentbeheer komen aan
bod. De leerlingen geven een beschrij
ving van het onderwerp, inclusief welke
knelpunten er zijn met betrekking tot
het onderwerp. Oplossingen worden niet
gegeven, alleen oplossingsmogelijkheden
en -richtingen.
Belangrijk verschil met Records now is
dat in Records 4 you niet alleen leerlingen
aan bod komen die de leergang Records
Manager hebben afgerond, maar ook
leerlingen die de Leergang Aankomend
Records Manager (LARM) voltooid heb
ben. De LARM-ers moeten nog records
manager worden en staan aan het begin
van hun carrière. Dat is te zien aan de
kwaliteit van de bijdragen. Het boek is
daarmee niet bijster interessant voor
recordsmanagers zelf. Het is wel infor
matief voor archivarissen die wat van
recordsmanagement willen weten. Alleen
mag er dan wel wat van de prijs af.
oktober 2008
53
Prokwadraat (Leiden, 2008)
Marieke Bos
Uitgeverij Vantilt (Nijmegen 2008)
archievenblad
oktober 2008
René Spork,
Gemeentearchief Rotterdam
VHIC (Rijswijk, 2008)
Hans Berende
recörl
archievenblad
