4
management
management
RHC's in Nederland
Bert Looper, directeur van TresoSig is ook beautiful1
Door Dick Deuzeman
Regionale Historische Centra zijn de afgelo
pen decennia als paddenstoelen uit de grond
geschoten. Was de vorming van RHC's aan
vankelijk een zaak van de rijksarchieven en
de gemeentearchieven in provinciehoofdste
den, later verbreedde deze ontwikkeling zich,
zoals in Leeuwarden. Daarom in deel 6 van de
serie 'RHC's in Nederland' een gesprek met
Bert Looper, directeur van Tresoar, het Fries
Historisch en Letterkundig Centrum.
Wanneer vond de fusie plaats en waarom?
"In 2002 kwam Tresoar, het Fries Historisch
en Letterkundig Centrum, tot stand. Het
was de uitkomst van een complex pro
ces, waarin zeer verscheiden instellingen
een rol speelden. Aan de wens om tot een
nieuwe organisatie te komen lagen diverse
redenen ten grondslag. Niet alleen directe
huisvestings- en efficiencyproblemen,
maar ook het inzicht dat juist in Friesland
met zijn zelfbewuste en sterke cultuurpo
litiek, een krachtige erfgoedorganisatie
van substantiële omvang een meerwaar
de zou hebben voor het culturele leven.
Zo kwam een bijzondere combinatie tot
stand, uniek binnen het RHC-veld, waarin
de Provinciale Bibliotheek met een weten
schappelijke steunfunctie, het Ryksargyf
yn Fryslan en het Frysk Letterkundich
Museum en Dokumintaasjesintrum parti
cipeerden."
Wat is de omvorming van archieven naar
RHC's volgens jou: een afgedwongen ontwik
keling, een onontkoombare ontwikkeling, een
terechte ontwikkeling en/of een ontwikkeling
die nog eens goed tegen het licht gehouden
moet worden?
"In veel opzichten is de vorming van
RHC's in mijn ogen een natuurlijke ont
wikkeling binnen - ik noem het maar zo -
de herinneringsbranche. Op het wereldar-
chiefcongres in Wenen in 2004 heeft Laura
Miller in een briljante lezing de archieven
bestempeld als triggers to memory. Ik ben
ervan overtuigd dat onze instellingen zich
in de komende jaren in die richting zullen
ontwikkelen. Ik bedoel herinnering dan
natuurlijk in een aantal componenten.
RHC's zijn herinneringsinstituten waar
we ons kunnen herinneren wat wij ons
moeten herinneren (bewijsfunctie, functi
oneren van de rechtsstaat, democratische
functie en dergelijke zaken), waar wij ons
kunnen herinneren wat wij ons collectief
willen herinneren (historisch onderzoek
en historische reflectie) en waar wij ons
ten slotte kunnen herinneren wat wij ons
individueel willen en moeten herinneren.
Een complex psychologisch en mentaal
gebeuren, zoals Douwe Draaisma ons tel
kens zo mooi laat zien. In dit laatste ligt
voor de RHC's de groei van hun maat
schappelijke betekenis in de eenentwintig
ste eeuw. Ik ben heel blij dat we in Tresoar
zo'n breed cultureel en maatschappelijk
terrein bestrijken door de breedte van de
fusie: archief, bibliotheek en museum."
Wat ging er goed tijdens het fusietraject?
En wat ging er fout?
"Ik kan maar weinig fouten zien. Als je
terugkijkt, is Tresoar in een bijzonder
goed gemanaged proces tot stand geko
men. Het ging om drie geheel verschil
lende op provinciale schaal werkende
organisaties met eigen tradities, culturen
en visies op de specifieke vakterreinen.
In eerste instantie was ook de Gemeente
De entree van Tresoar in Leeuwarden, waar je welkom
wordt geheten door het gedicht 't Hat west, 't is (Het was,
het is) van Obe Postma (fotoTresoar,Jan Kalma).
Leeuwarden met het gemeentearchief bij
het proces betrokken, maar daar viel de
keuze uiteindelijk op het accentueren en
behouden van de stedelijke identiteit.
Nu staat naast Tresoar het mooie pand van
het Historisch Centrum Leeuwarden en
geven we samen kleur en kracht aan wat
al het Erfgoedkwartier wordt genoemd, op
één van de mooiste plekken van de stad
aan de voet van de Oldehove. Tresoar is
in enkele jaren tot stand gekomen en het
sterke is geweest dat alle disciplines zich
achter de missie van de nieuwe organisa
tie hebben geschaard. Dat was ook wat mij
vorig jaar, toen ik in Friesland begon, direct
opviel: de eenheid van de organisatie. Dat
is erg knap gedaan door mijn voorganger
en natuurlijk door alle Tresoar-medewer-
kers zelf. Ik ben ervan overtuigd dat de
'stille kracht' van de Friese taal en cultuur
hierin ook heeft gewerkt. Tresoar staat heel
actief middenin de Friese samenleving en
onze mensen krijgen bijna dagelijks een
'kick' van de maatschappelijke waardering
die Tresoar geniet."
Wat is voor jou de grote toegevoegde waarde
van Tresoar?
"De grote toegevoegde waarde van Tresoar
is wat ik zojuist de herinneringsfunctie
noemde. Juist door de combinatie van
verschillende disciplines kunnen we heel
actief deelnemen in maatschappelijke pro
cessen. Ik merk dat bijvoorbeeld de lite
raire functie van Tresoar veel deuren opent
naar doelgroepen die archieven pur sang
moeilijk kunnen bespelen. Met literatuur,
met muziek, met taal raken we mensen
heel direct in hun hart. Misschien meer
een bezinnings- dan een herinnerings
functie, maar het is fantastisch dat wij
bijvoorbeeld met de organisatie van poë-
ziefestivals zo'n directe emotionele functie
vervullen. Hierin ligt ook de vernieuwing
die nu in de meeste RHC's vorm krijgt. Wij
dragen bij aan het bewustzijn dat onze
instellingen alle genoemde herinnerings
functies in zich verenigen en dat al deze
herinneringsfuncties essentieel en in gelij
ke mate belangrijk en betekenisvol zijn."
Welke verschillen zie je tussen RHC's die een
combinatie van verschillende instellingen
(archief, bibliotheek, museum etc.) zijn en
RHC's die dat niet zijn?
"Ik ervaar de verbreding van disciplines
binnen een culturele organisatie als een
enorme rijkdom. Het is ongelofelijk hoe
veel creativiteit en cross-overs dat mogelijk
maakt. Je begrijpt dat ook de vertakkingen
naar de samenleving in veelheid en ver
scheidenheid toenemen. Kortom, brede
RHC's zijn in staat om de maatschappe
lijke relevantie van erfgoedinstellingen te
optimaliseren en dat is voor ons allemaal
goed. Maatschappelijke functies kunnen
natuurlijk ook verbreed en verdiept wor
den binnen archiefinstellingen pur sang
- we zien dat nu in veel provincies - maar
de cross-overs ervaar ik wel als heel bij
zonder."
Wat zijn de sterke en zwakke punten van
Tresoar?
"Tresoar is een brede en krachtige organi
satie die, zoals gezegd, overal in de Friese
samenleving opduikt via de diverse her
inneringsfuncties. We hebben een goede
schaal van zo'n 60 fte's, maar we lopen
ook tegen grenzen aan en moeten toch
ook vaak kansen en mogelijkheden laten
liggen. Natuurlijk, we kunnen niet alles,
maar ik kom er zo langzamerhand achter
Van 15 tot 20 april organiseerde Tresoar het Jiddisch
Festival Leeuwarden, met onder meer veel klezmer-
muzielceen voorbeeld van de vele vernieuwende activitei
ten die het RHC onderneemt (fotoTresoar).
dat in de cultuursector big ook beautiful
is. Ons veld is complex en veelzijdig en
je zou graag nog wat meer massa willen
hebben."
Waar wil je over vijfjaar met Tresoar staan?
"Ik zou natuurlijk graag breed in de samen
leving erkend en herkend willen worden
als herinneringsinstituut. Uiteindelijk - ik
kan het echt niet anders zien - zijn we er
om de wereld een beetje vooruit te hel
pen. Simon Schama zei dat zo mooi: "We
zijn er niet om te laten zien wat we alle
maal kwijt zijn geraakt, maar om mensen
te leren begrijpen wat er allemaal nog te
ontdekken valt."
Hoe ziet het organisatiemodel van Tresoar
eruit?
"Tresoar is een openbaar lichaam, gebaseerd
Bert Looper, directeur van Tresoar.
op de Wet Gemeenschappe-
lijke Regelingen. Tresoar
wordt voor tweederde door
de provincie Fryslan bekos
tigd en voor eenderde door
het Rijk. Er is een door Rijk
en provincie samengesteld
bestuur en de dagelijkse
leiding is in handen van de
directeur. De hoofden van
de afdelingen Publieksdiensten, Collecties
en Bedrijfsvoering vormen, samen met
het hoofd ICT, het managementteam. Per
1 januari 2009 willen we naar de vorming
van sterke teams die elk een directe relatie
gaan opbouwen met de belangrijke doel
groepen."
Hoe begaan zijn de bestuurders met Tresoar?
"Zoals het hoort, bestuurt het Tresoar-
bestuur op afstand maar met grote betrok
kenheid. Juist door de vooraanstaande
positie van Tresoar in de Friese samenle
ving, is Tresoar ook een belangrijke factor
in de Friese cultuur- en taalpolitiek. Dit
staat garant voor bestuurlijke betrokken
heid."
Heb je als directeur een diploma van de
Archiefschool op zak?
"Ik ben een klassieke archivaris met een
diploma hoger archiefambtenaar, behaald
in de gloriejaren van het archiefwezen in
enge zin: de jaren '80. Ik ben ervan over
tuigd dat een archiefdiploma een prach
tige basis is om in de informatiebran
che in brede zin werkzaam te zijn. Onze
archieven en collecties zijn, wat er ook
in de komende jaren gaat gebeuren, het
goud dat we in handen hebben en het is
goed om te beseffen wat die bestanden nu
eigenlijk zijn, wat zij zeggen, wat zij aan
werkelijkheid uit het verleden meenemen.
Als archivaris ben ik wel voortdurend met
dat 'wonder' bezig. Het wonder dat we in
onze samenleving onze archieven en col
lecties met zoveel zorg en deskundigheid
omgeven. Dat wonder blijft zich alleen
maar herhalen als we heel bewust die her
inneringsfuncties ontwikkelen."
Hoe hebben de medewerkers van Tresoar de
fusie ervaren?
"Fusies gaan altijd gepaard met angsten en
twijfels, dat is een open deur. Maar al heel
snel heeft iedereen
de meerwaarde van
de nieuwe organisa
tie gezien en gevoeld.
Iedereen heeft zich
ervoor ingezet om
van Tresoar een suc
ces te maken. We
voelen ons nu allen
Tresoarianen."
En de gebruikers?
"Tresoar heeft diverse klantengroepen bij
elkaar gebracht. De bibliotheekfunctie, de
archieffunctie en de museale en literaire
functie combineren doelgroepen en dat
leidt tot een in onze sector stevig fysiek
bezoek aan het Tresoargebouw. In 2007 tel
den we zo'n 40.000 bezoekers. Ook op de
website doet dit effect zich natuurlijk voor.
Bij het jaarlijkse provinciale interneton-
derzoek kwam Tresoar als vierde uit de bus,
na de grote nieuwssites van de Leeuwarder
Courant en Omrop Fryslan en Waldnet,
waar je toch niet tegen kunt concurreren,
maar vóór die van SC Heerenveen! In de
komende jaren willen we de belevings
functie van gebouw en website vergroten.
In het gebouw door de realisering van een
multimediale presentatie over taal en lite
ratuur, Land van Taal, en op de site door
vooral interactie met specifieke communi
ties te genereren. Een community is een
groep mensen die emotioneel met elkaar
in een thema verbonden zijn. Denk bij-
voorveeld aan de Elfstedentocht, het kaat
sen of amateurtoneel. We willen in direct
contact met de communities treden om
voor hen wat te betekenen met onze infor
matie en kennis en tegelijkertijd voeden
de communities Tresoar met verhalen,
beelden en archieven. Ik denk dat de com-
munity-benadering Tresoar heel dicht bij
de gebruikers brengt; we willen een rela
tie opbouwen. We hopen dat het gebruik
van onze archieven en collecties ook bre
der wordt. De aquabrowser laat al goede
resultaten zien. Met onze bibliotheekfunc
tie zitten we middenin het netwerk van
openbare bibliotheken in Friesland en via
die infrastructuur moet het mogelijk zijn
om meer klanten te vinden en aan ons te
binden."
Dick Deuzeman is redacteur van het Archievenblad.
10
archievenblad
mei 2008
mei 2008
11
archievenblad
