De archievenmarkt in Nederland:
tijd voanarktmanagement
m'ÊÊÊÈ
management
management
'Mijn archief is meer dan een miljoen waard',
was de titel van een artikel in De Pers van 4 sep
tember 2007. Hier sprak cameraman Frank Buijs
over zijn archief met beeldopnames van beroem
de mensen. Steeds meer mensen worden zich
bewust van de mogelijke geldwaarde van hun
archief. Feit is dat een archief pas een prijs krijgt
als er een koper voor is. De Nederlandse publieke
archiefdiensten proberen de handel te ontmoe
digen door in de regel geen archiefbescheiden
riESr-
te kopen, enkele uitzonderingen daargelaten.
Publieke archiefdiensten nemen het standpunt
in dat de eigenaar eerder geld zou moeten toeleg
gen voor het beheer van het archief, dan dat een
archiefdienst de eigenaar betaalt voor het opne
men van het archief bij de dienst.
Hoe lang is deze stellingname echter nog
effectief? Wordt het niet tijd om met andere
middelen meer kennis over en grip op de markt
te krijgen? Terwijl dertig jaar geleden nauwe
lijks sprake was van een handel in archieven in
Nederland, heeft tegenwoordig iedere archiva
ris wel eens te maken gehad met het taxeren of
kopen van archieven, of is daarmee geconfron
teerd in het dagelijkse nieuws als de verkoop van
een archief de krant haalt. Zelfs een mógelijke
aankoop haalt tegenwoordig de kranten, zoals
in november 2007 de kranten berichtten dat het
privéarchief van Gerard Reve waarschijnlijk ver
kocht gaat worden aan het Fries historisch en let
terkundig centrum Tresoar.
Tekenen van deelname van Nederland aan de
internationale markt zijn bovendien zicht
baar. Architect Rem Koolhaas probeert bijvoor
beeld zijn Office for Metropolitan Architecture
(OMA) archief te verkopen aan een gere
nommeerd buitenlands onderzoeksinstituut.
De prijs van 1,3 miljoen euro die het Nederlands
Architectuurinstituut (NAi) voor zijn archief
bood, heeft Koolhaas afgewezen. Het Rijksbureau
voor Kunsthistorische Documentatie (RKD)
kocht recent het archief van Robert Welsh, een
Amerikaans historicus die onderzoek heeft ver
richt naar de schilder Piet Mondriaan. Steeds
meer culturele instellingen bevinden zich op
de nationale en internationale archievenmarkt.
Handelaars oriënteren zich op een internatio
naal publiek en fungeren ook als tussenhande
laren op de internationale markt. Het Haarlemse
Veilinghuis Bubb Kuyper, bijvoorbeeld, veilt
Nederlandse en buitenlandse stukken en publi
ceert zijn catalogi in de Engelse taal op Internet.
Hoewel archivarissen niet massaal archieven
kopen, sluiten zij het kopen niet uit, zo bleek
uit een enquête onder archiefdiensten, die ik in
2006 hield in het kader van mijn scriptie over
het kopen van archieven.1 Van de 67 diensten
die mijn enquête beantwoordden, hebben 26
in de afgelopen tien jaar archieven gekocht.
Gemiddeld deden deze kopende archiefdiensten
drie aankopen. Bij de vragen naar de mening
van de archivarissen over het kopen van archie
ven bleekt echter dat meer dan de helft van de
67 ondervraagden het kopen van archieven
niet uitsluit en dat maar 20 procent principieel
nooit archief zal kopen. Onder 'archiefbeschei
den' versta ik zowel archieven van bijvoorbeeld
een bedrijf of familie, als losse archiefstukken
of manuscripten die feitelijk onderdeel van een
archief uitmaken. Losse handschriften, tekenin
gen of audiovisueel materiaal die geen verband
hebben met een archief vallen niet onder mijn
begripsomschrijving. Hoe kunnen we als archief
diensten actief zorgen dat de archievenmarkt niet
verder zal groeien? Marktmanagement is
op directe en indirecte manieren moge
lijk, zo laten praktijkvoorbeelden uit het
buitenland zien.
In Groot-Brittannië was het aantal te
koop aangeboden archieven bij veiling
huizen en antiquariaten zodanig groot,
dat archiefdiensten geen tijd hadden om
alle catalogi systematisch door te lezen.
De Historical Manuscripts Commission,
nu onderdeel van de National Advisory
Services van The National Archives in
Londen, richtte daarom in 1973 een
Sales Catalogue Monitoring Team op.
Het Team houdt een database bij waarin
informatie wordt opgenomen over aange
boden archiefbescheiden in de afgelopen
tien jaar, zoals de vraagprijs en de koop
prijs van de bescheiden en de (nieuwe)
eigenaar. Deze informatie combineert het
Team met de informatie uit het nationale
archievenoverzicht en de acquisitiebe
leidsplannen van instellingen uit het hele
land. Op deze manier probeert het team
zicht te houden op de verblijfplaats van
belangrijke archieven en kan het archief-
beherende instellingen waarschuwen
als belangrijke archiefbescheiden op de
markt worden aangeboden. In 2004 gaf
het team aan 179 archiefbewaarplaatsen
een tip over de verkoop van interessante
archiefbescheiden. Het team attendeerde
instellingen op in totaal 804 lots.
Een voorbeeld van een indirecte
manier om grip te krijgen op particulie
re archieven is de database Archiefbank
Vlaanderen (zie de website www.archief-
bank.be.) In Vlaanderen bestond tot voor
kort nog geen vangnet voor particuliere
archieven. Ook hier is geconstateerd dat
deze archieven vaak uit het oog verlo
ren raken als ze worden overgeërfd, op
de commerciële markt komen of naar
het buitenland verdwijnen. Registratie
van particuliere archieven helpt om een
totaalbeeld van deze problematiek te krij
gen. De Archiefbank is ontstaan uit een
samenwerkingsverband van vier privaat
rechtelijke archiefcentra in Vlaanderen,
namelijk het archief-, documentatie- en
onderzoekscentrum ADVN, het Amsab-
Instituut voor Sociale Geschiedenis,
het Katholiek Documentatie- en
Onderzoekscentrum (Kadoc) in Leuven
en het Liberaal Archief. Voor dit project is
medewerking gevraagd van bibliotheken,
musea, universiteiten, archiefinstellingen
en historische verenigingen.
Op de Archiefbank Vlaanderen worden
zowel archieven die zich bevinden bij
archiefbeherende instellingen als archie
ven in particulier bezit geregistreerd.
Particulieren kunnen via een aanmel
dingsformulier op de website een eigen
archief laten registreren en aan een help
desk onder andere signalementen van
bestaande archieven doorgeven. De web
site biedt een overzicht van archieven en
geeft basisinformatie over de omvang en
de periode die het archief bestrijkt, de
inhoud ervan in grote lijnen, de wijze
waarop het ontsloten is en hoe het kan
worden geraadpleegd. De bewaarplaats en
de contactpersoon zijn ook aangegeven.
Niet alleen Groot-Brittannië en
Vlaanderen hebben een registratie van
particuliere archieven, ook bijvoorbeeld
Australië en Nieuw-Zeeland hebben een
digitaal bestand beschikbaar gesteld. Van
de aanpak van een dergelijke registratie in
andere landen is veel te leren.
Een archiefbank voor particuliere
archieven zoals die in Vlaanderen wordt
opgezet, zou in Nederland verwezenlijkt
kunnen worden met een doorstart van
het Centraal Register voor Particuliere
Archieven (CRPA). In dit register, onder
gebracht bij het Nationaal Archief, zijn
gegevens verzameld over circa 5000
particuliere archieven die zich buiten
de openbare archiefdiensten bevinden.
De laatste jaren is het register echter niet
meer bijgehouden en wordt het niet meer
aangevuld met nieuwe registraties. Een
belangrijk instrument om particuliere
archieven in kaart te brengen en particu
lieren te informeren over archivering is
hiermee verdwenen. Als het CRPA nieuw
leven ingeblazen wordt, kan het een goed
instrument zijn om het aanbod aan par
ticuliere archieven in Nederland in kaart
te brengen.
Met het CRPA kan het archiefwezen
beter zicht krijgen op het bestaan en de
vindplaats van waardevolle archieven bij
particulieren en diverse instellingen. Als
particulieren, bedrijven of instellingen
zich aanmelden voor registratie, dan is de
drempel naar het onderbrengen bij een
archiefdienst lager en de kans op verkoop
via een veiling daarmee ook kleiner. Met
andere projecten, zoals het Nationaal
Business Archief en het Centraal Register
voor Vormgevingsarchieven, kan aanslui
ting gezocht worden. Een digitaal CRPA
zou een aanwinst zijn voor onderzoe
kers, omdat het bestaan van particuliere
archieven op minder toegankelijke vind
plaatsen toch gevonden kan worden.
Het werk van een Markt Monitor
Team, vergelijkbaar met het Sales
Catalogue Monitoring Team in Groot-
Brittannië, zou kunnen worden onder
gebracht bij het CRPA. Als medewerkers
van het CRPA ten bate van het nationale
archievenoverzicht de koop en verkoop
van archieven monitoren, krijgen zij een
goed inzicht in de markt en de prijzen.
Met deze kennis kunnen zij net als in
Groot-Brittannië advies verstrekken aan
archivarissen over prijzen en aanbod op
de markt. Hiermee kunnen archivaris
sen een beter gefundeerde beslissing
nemen om een archief al of niet te kopen.
Bovendien kunnen zij archiefdiensten
tippen over belangrijke te koop aangebo
den archieven.
Nederland is geen archieveneiland.
We zouden de beweging van particuliere
archieven beter moeten monitoren en
anticiperen op de werking van de markt.
Hiervoor is meer kennis over particuliere
archieven in Nederland een eerste ver
eiste.
16
17
Door Marieke Kroonen
In Nederland ontmoedigen archivarissen de archie
venmarkt door 20 weinig mogelijk archieven te
kopen. Is deze houding tegenwoordig en in de toe
komst nog wel voldoende effectief om de handel te
beperken? Een pleidooi voor marktmanagement door
archivarissen, door het opzetten van een digitaal
Centraal Register van Particuliere Archieven en het
instellen van een Markt Monitor Team.
-Sa-
n
-'SV"
Op de Salon du Livre Ancien te Parijs in april 2007 biedt een
Nederlands antiquariaat een Frans archief te koop aan (foto part.
coll.)
Handel
Niets uitsluiten
Sales Catalogue Monitoring Team
Archiefbank
CRPA
Markt Monitor Team
Marieke Kroonen is medewerker Team Archieven bij
het Haags Gemeentearchief.
Noten
M.A.B. Kroonen, 'Het kopen van archiefbe
scheiden: de praktijk in Nederland en Groot-
Brittannië', Masterscriptie Archiefwetenschap,
Universiteit van Amsterdam 2006.
archievenblad
maart 2008
maart 2008
archievenblad
