iiiiitu mum ii ii ii
ii Hinnn!»
I! II II
IIIIII I! IIIIII HSIII
vrw
II II II II II II II II II
mmm HUH" IIII
ABN AMRO is het product van talloze
fusies en overnames. Wat tegenwoordig
ABN AMRO heet, was een eeuw gele
den een bonte verzameling van honder
den kleine en grotere banken. De grote
voorgangers waren officieel gevestigd
in Amsterdam, zoals de Nederlandsche
ganger van ABN AMRO, de Nederlandsche
Handel-Maatschappij (opgericht in 1824),
zijn niet bewaard gebleven. Vanaf het
derde hoofdkantoor, aan de Herengracht
466, dat de NHM in 1858 betrok, is dit
wel het geval. Verschillende architecten
van naam (A.N. Godefroy, A.L. en A.D.N.
van Gendt) hebben in de bijna honderd
jaar dat de bank hier gevestigd was, hun
stempel op dit pand gedrukt (het NHM-
logo is nog steeds te zien op de hoek van
de topgevel). Een aantal fraaie tekeningen
vormt het residu van hun inspanningen.
In 1916 trok de Handel-Maatschappij
de bekende architect K.P.C. de Bazel aan
om een nieuw hoofdkantoor aan de
Vijzelstraat te ontwerpen, als opvolger
van het gebouw aan de Herengracht.
De opening die tien jaar later plaatsvond,
II II It IS tt tl II II II
II II I!
ll li li
II llll Illll II li III»
II II II II II II II
Handel-Maatschappij (NHM), de Twent-
sche Bank en de Amsterdamsche Bank,
met de Rotterdamsche Bank, die haar
zetel in de Maasstad had, als voornaam
ste uitzondering. De eerste en de laatste
twee banken fuseerden in 1964 tot res
pectievelijk de Algemene Bank Nederland
(ABN) en de Amsterdam-Rotterdam Bank
(Amro), die op hun beurt in 1991 weer
samengingen in ABN AMRO. Kort na deze
fusie is het ABN AMRO Historisch Archief
in het leven geroepen, dat de omvangrij
ke en waardevolle verzameling bancair-
historische objecten, kunstvoorwerpen,
waardepapieren, foto's en archieven van
de bank beheert.
Afzonderlijke bouwdossiers van de
eerste gebouwen van de oudste rechtsvoor-
maakte De Bazel niet meer mee, aange
zien hij drie jaar eerder was overleden.
Van dit gebouw zijn een complete serie
originele (ontwerp)tekeningen, contrac
ten met aannemers, bestekken en wat
correspondentie van zijn hand in het
archief overgeleverd. Een groot deel hier
van is gedeponeerd in het Nederlands
Architectuurinstituut in Rotterdam, waar
het vrijwel complete archief van deze
architect te raadplegen is. In het monu
mentale pand aan de Vijzelstraat - sinds
kort gebouw 'De Bazel' genoemd en
rond deze tijd in gebruik genomen als
nieuw onderkomen van het Stadsarchief
Amsterdam - zijn sinds de bouw diverse
malen grondige aanpassingen uitgevoerd
of geprojecteerd, waarvan zich nog veel
materiaal in het archief bevindt.
Een andere bekende architect wiens
naam in de bankarchieven opduikt,
is H.P. Berlage. Samen met vader en
zoon Ouëndag tekende Berlage voor
de Amsterdamsche Bank een nieuw
hoofdkantoor aan het Rembrandtplein/
Herengracht, dat in 1932 zijn deuren
opende en waarvan een complete serie
tekeningen bewaard is gebleven; het
zelfde geldt voor de grondige verbouwing
en uitbreiding van dit pand in de jaren
1966-1972. Bovendien zijn zowel van de
voorlopers van dit gebouw als van diverse
andere bankgebouwen retroacta (eigen-
domstitels), daterend vanaf de zeventien
de eeuw, aanwezig in de archieven.
Toen de grootbanken in de jaren
twintig van de twintigste eeuw op het
overnamepad gingen, groeide hun kan
torennet door de incorporatie van talloze
provinciale banken. Ook veertig jaar later
breidde het filialennet zich nog steeds uit,
ARCHIEVEN EN MODERNE MONUMENTEN
CODA, APELDOORN
44
ditmaal als gevolg van organische groei
en meestal in de vorm van nieuwbouw.
Het resultaat is een grote hoeveelheid
tekeningen van provinciale kantoren in
het archief van de bank, van kluisdeur-
doorsneden afkomstig van leveranciers
tot blauwdrukken en gevelschetsen, soms
van de hand van een huisarchitect van
de bank, soms van een plaatselijke bouw
meester. Ook van de afgestoten kantoren
zijn dossierseries bewaard.
De verwoestingen als gevolg van de
Tweede Wereldoorlog maakten met name
in Rotterdam grootschalige nieuwbouw
noodzakelijk. De relatief kapitaalkrach
tige banken werden pioniers van de typi
sche wederopbouwstijl (rechthoekige
bouwblokken met strakke, bakstenen
gevelwanden). Een treffend voorbeeld is
het hoofdkantoor van de Rotterdamsche
Bank aan Coolsingel 119, dat is ontwor
pen door de huisarchitect van de bank,
H.F. Mertens, en in 1948 werd geopend.
Van dit kantoor is een vrijwel compleet
bouwarchief overgeleverd.
Naast kantoorgebouwen waren de ban
ken in het bezit van andere soorten
onroerend goed. Een voorbeeld is het
landgoed Duin
en Kruidberg
in Santpoort
dat de NHM in
1960 aankocht
als vakantie
oord voor haar
personeel, dat
inmiddels een
hotel-restau
rant c.q. con
ferentiecentrum is, maar nog steeds in
bezit van de bank is. Door het cultuur-
bedrijf van de NHM in onder andere
Nederlands-Indië bevinden zich vele
tekeningen van gebouwen in de tropen in
het archief van ABN AMRO. Enkele voor
beelden zijn een pakhuis te Tjilitjap, de
NV Zeehaven en Kolenstation Sabang, de
suikerfabriek Mariënburg in Suriname en
de Société Industrielle et Agricole du Niari
in Madingou (Frans Equatoriaal-Afrika).
De Vijzelstraat in Amsterdam ontwik
kelde zich in de tweede helft van de twin
tigste eeuw tot een quasi-bankboulevard,
met een half dozijn prominente ABN-
gebouwen in of aan deze verkeersader.
Het meest opvallende kantoor
naast het hoofdkantoor van
De Bazel was het districts- en
kaskantoor op Vijzelstraat 68-
78, dat werd ontworpen door
M.F. Duintjer en J. Trapman
en geopend in 1973 en waar
van het bouwarchief nog intact is. Op dit
moment is dit het enige grotere gebouw
in de Amsterdamse binnenstad dat nog in
gebruik is bij de bank.
Door ruimtegebrek, slechte bereikbaar
heid en de toenemende regeldruk werd
het voor de grootbanken vanaf de jaren
zeventig steeds moeilijker om nieuw
bouw en uitbreiding in het centrum van
Amsterdam te realiseren. De Amro Bank
was in de jaren tachtig de eerste die met
de bouw van een nieuw hoofdkantoor aan
de Foppingadreef in Amsterdam Zuidoost
de sprong waagde. Van dit gebouw van
de Architectenge
meenschap Van den Broek en
Bakema is nog een zo goed als
compleet bouwarchief voorhanden. In
1999 verhuisde het hoofdkantoor van de
inmiddels tot ABN AMRO gefuseerde bank
naar hét clusterpunt van banken aan de
Zuidas van Amsterdam. Van dit gebouw,
dat is ontworpen door het Amerikaanse
bureau van Pei Cobb Freed Partners,
bestaat een volledig en goed ontsloten
bouwarchief.
Zowel de ABN als de Amro Bank had
den hun eigen projectontwikkelingbu
reaus die betrokken waren bij de bouw
van winkelcentra, bedrijventerreinen en
woonwijken. Van diverse projecten - uit
eenlopend van de bouw van een vinex-
wijk in Houten tot de verbouwing van het
laatmiddeleeuwse 'Duitse Huis' in Utrecht
tot een vijfsterrenhotel - is archief aanwe
zig, zij het grotendeels nog ongeïnventa
riseerd.
Van veel bankgebouwen is overigens een
rijke hoeveelheid materiaal aanwezig,
ook zonder dat er sprake is van een afge
scheiden bouwdossier. Met name van de
buitenlandse vestigingen, die niet zelden
in monumentale panden waren gehuis
vest, zijn veel gegevens te vinden in de
diverse notulen- en correspondentieseries
van voorgangers van ABN AMRO. Op die
manier bleek het mogelijk de bouw- en
bewonersgeschiedenis van het Aziatisch
hoofdkantoor van de NHM in het voor
malige Batavia, de zogenoemde Factorij,
te reconstrueren. Sinds de jaren 1970 is
er van de bouw, (ver)huur, aankoop, uit
breidingen en verbouwingen van vrijwel
alle buitenlandse panden een omvangrij
ke hoeveelheid archiefmateriaal overge
leverd, dat regelmatig wordt aangevuld.
Geregeld worden nog tientallen meters
archief met uit bouwhistorisch perspectief
belangwekkend materiaal aangetroffen.
Het materiaal dat het ABN AMRO
Historisch Archief beheert, omvat niet
alleen bouwtekeningen en schriftelijke
bronnen. De naar schatting 100.000
foto's, waarvan momenteel hooguit een
derde is ontsloten, vormen een waarde
volle aanvullende bron van informatie
voor bouwhistorisch onderzoek; hetzelf
de geldt voor enkele tientallen maquettes
in het bezit van de bank en een volledige
serie personeelsbladen.
45
archieven en moderne monumenten
Over banken bOUAAarchieven
Door Jan-Jaap Mobron
Banken worden nogal eens vereenzelvigd
met het gebouw waarin zij zijn gevestigd.
In het licht van de nauwe verbondenheid tus
sen zowel huisvesting en functie als gebouw
en imago die het bankbedrijf van oudsher
typeert, hoeft dat nauwelijks verwondering
te wekken. Het is daarom evenmin verwon
derlijk dat in een omvangrijk historisch
archief als dat van ABN AMRO de huisvesting
van het bedrijf een substantieel onderdeel en
een rijke bron voor onderzoekers vormt.
V
4):,rb
Ontwerpschets van het hoofdkantoor van de
Nederlandsche Handel-Maatschappij door K.P.C. de Bazel
uit 1918 waarop de omslag zichtbaar is van een puntdak
van de eerste ontwerpfasen naar een plat dak van het
uitgevoerde ontwerp.
Architecten van naam
Kluisdoorsneden, blauwdrukken en de tropen
CODA Archief Kenniscentrum maakt vanaf
2004 deel uit van het Apeldoornse cultuur
warenhuis, waarin behalve CODA Archief
Kenniscentrum ook CODA Bibliotheek en
CODA Museum zijn ondergebracht.
De drie onderdelen van CODA bieden geza
menlijk een schat van culturele, informa
tieve en educatieve diensten en producten
aan waar iedereen zeker
iets van zijn gading vindt.
Het CODA gebouw aan de
Vosselmanstraat bestaat
uit twee delen. In 1984 is
het bibliotheekgedeelte in
gebruik genomen, dat ontworpen is door
architect Hans Ruijssenaars. In 2004 is een
unieke verbinding tot stand gekomen door
koppeling aan het nieuwe transparante
gebouw van architect Herman Hertzberger,
waarin het voormalige Apeldoorns Museum
en het Gemeente Archief Apeldoorn, het
huidige CODA Archief, een prachtige plek
gekregen hebben. Voor
meer informatie www.coda-
apeldoorn.nl (Annemiek
van der Horst)
(foto CODA,Apeldoorn).
Van Vijzelstraat tot Zuidas
Een album uit 1930 met onder meer bouwfoto's van het
kantoor van de Factorij in Batavia, het Aziatisch hoofd
kantoor van de Nederlandsche Handel-Maatschappij,
verschaft extra informatie over dit gebouw naast de
enkele tekeningen en vermeldingen in de correspondentie
en notulen.
archieven en moderne monumenten
Belangwekkend materiaal
Blauwdruk van plattegronden en geveltekeningen van
kantoor Winterswijk aan de Stationsstraat/Misterstraat
van de Nationale Bankvereeniging, dochter van de
Rotterdamsche Bankvereeniging, in 1927 ontworpen door
J.H. Benier uit Oosterbeek.
jaap-Jan Mobron is als (architectuur)historicus ver
bonden aan het ABN AMRO Historisch Archief. Voor
meer informatie: www.abnamro.com/history
archievenblad
september 2007
september 2007
archievenblad
