aclsarcnie
een monument meteen nieuwe
STREEKARCHIVARIAAT DE LIEMERS EN DOESBURG
Pieterse voorbereide Plan van Eisen.
Nadat de eerste optie voor de herbe
stemming van 'De Bazel' was afgeval
len - de Universiteitsbibliotheek van de
Universiteit van Amsterdam - werd in
deze richting verder gedacht. Het waren
uiteindelijk wethouder Stadig en direc
teur Arnoldussen van het ontwikkelings
bedrijf van de Gemeente Amsterdam die
de link met het Gemeentearchief legden.
En zo kreeg Jan Boomgaard in 2001 de
opdracht van de gemeente om te zien
of het Plan van Eisen voor een nieuw
gemeentearchief ook op 'De Bazel' kon
worden toegepast. Jan Boomgaard: "Dan
moet je enthousiast worden voor zo'n
gebouw of niet." Sommigen vonden
'De Bazel' maar een somber bankgebouw,
een soort van bastion. Maar voor Jan was
het bij wijze van spreken liefde op het
eerste gezicht "Als je zo'n gebouw ziet,
erin gelooft, de positie van het gebouw
en het gebouw van binnen ziet: ik was al
heel snel om. Maar op emoties alleen kun
je geen besluiten nemen." Daarom werd
een en ander met de projectmanager van
het Projectteam van de gemeente beke
ken: is het gebouw geschikt voor dit doel,
voldoet het technisch, voldoet het wet
telijk. Jan: "Dat was niet zo eenvoudig,
want de Archiefwet is eigenlijk helemaal
geënt op nieuwbouw! Met andere woor-
den door van twee diepe nissen naast de
hoofdingang de massieve natuursteen te
vervangen door glas, waardoor een direc
te zichtrelatie tussen straat en publieks
ruimte ontstond. De Rijksdienst was
aanvankelijk tegen deze opening van de
plint van het gebouw. Zij vond zelfs de
geslotenheid bij een archiefbewaarplaats
passen: alles was daarachter opgesloten
en veilig opgeborgen. Ruim tachtig jaar
eerder gold dit nog als Leitmotiv voor de
Handel Maatschappij (NHM) had haar
oog laten vallen op de enorme bouwkavel
(ca. 100 x 32 meter) tussen Herengracht
en Keizersgracht om een nieuw hoofd-
wekt door regelmaat en evenwichtige
verhoudingen de indruk van een tijdloze
monumentaliteit. Precies wat de bank
wilde uitstralen: gezag en betrouwbaar
heid. Het gebouw kent tien verdiepin
gen, waarvan er zich drie onder de grond
bevinden. De gevels zijn opgebouwd in
afwisselende soorten baksteen in verschil
lende patronen en natuursteen (overigens
in gestileerde vorm terug te vinden als
huisstijl van het Stadsarchief). 'De Bazel'
geldt als het hoogtepunt van het oeuvre
van K.P.C. de Bazel, die tijdens de bouw
van zijn meesterwerk overleed.
Het NHM-hoofdkantoor kwam via fusies
in handen van de ABN AMRO bank. Toen
deze instelling een nieuw hoofdkantoor
wilde betrekken op de Zuidas toonde
de gemeente Amsterdam interesse in
'De Bazel'. "De gemeente zocht een
bestemming voor het gebouw overeen
komstig haar historie; vanuit de vroe
gere functie als hoofdkantoor van de
Nederlandse Handel Maatschappij zou
het een hoogwaardige bestemming moe
ten krijgen", licht Jan Boomgaard toe.
Ondertussen was het Gemeentearchief
Amsterdam al enige tijd bezig met uitbrei
dingsplannen op de locatie Amsteldijk.
Jan Boomgaard legde daar de laatste
hand aan het door zijn voorganger Wil
den: kan dit voormalig bankgebouw als
publieksgebouw, archiefbewaarplaats in
de zin der wet en als historisch documen
tatiecentrum gebruikt worden of hiervoor
geschikt worden gemaakt? Het ging om
de vraag of 'De Bazel' in de toekomst kon
voldoen om de ambitie die je hebt als
dienst waar te kunnen maken", vat Jan
samen.
Al snel werd duidelijk dat op zich het
gehele complex aan gebouwen aan de
Amsteldijk veel groter was dan 'De Bazel'
aan de Vijzelstraat, maar dat de bruto-
netto verhouding op deze laatste locatie
veel gunstiger was. En door verhuizing
zou het archief niet alleen naar het cen
trum van de stad, maar ook
in het hart van de belang
stelling van vele (nieuwe)
bezoekers kunnen komen.
Gebouw en locatie boden
dus tal van nieuwe kansen
voor het gemeentearchief en
zo werd begin 2002 beslo
ten dat het plan haalbaar
was. Jan was blij dat het
archief in de aanbestedings
fase mocht verdergaan met
architect Felix Claus (Claus
en Kaan Architecten), die al
betrokken was bij de plan
nen aan de Amsteldijk: "Hij
heeft zich goed verplaatst in wat je als
gebruiker wil vanuit ons vakgebied; het
was erg plezierig om met hem samen te
werken. Al bekeek hij natuurlijk alles ook
vanuit zijn vakgebied en perspectief en
dat leverde soms spanningen op." In mei
2004 stemde de gemeenteraad in met een
krediet van 65 miljoen euro voor aan
koop en stichtingskosten van het gebouw
'De Bazel'. Die stichtingskosten omvatten
bouw- en installatiekosten, restauratie
van de monumentale gedeelten, inrich
ting en verhuizing van de Amsteldijk naar
de Vijzelstraat.
Claus en Kaan Architecten kregen
de opdracht om een stug, gesloten bank
gebouw te veranderen in een open,
publiek documentatiecentrum. De nieuwe
bestemming maakte van dit gedeelte van
de Vijzelstraat niet langer een doorgangs
weg, maar een reisdoel op zich. De archi
tecten stelden zich de vraag hoe de relatie
tussen straat en gebouw verbeterd kon
worden. De straat moest er baat bij heb
ben, het publieke domein in het gebouw
moest zichtbaar worden en 'de norse jas
van De Bazel' mocht geen beschadigin
gen oplopen. Het antwoord werd gevon-
directie van de NHM. Architect De Bazel
had aanvankelijk een colonnade aan
de straatzijde van het gebouw gepland,
maar de directie van de NHM wilde geen
open onderdoorgang maar een massief
gesloten bankburcht die uitstraalde dat
daar het geld van klanten veilig was. Na
drie jaar discussies op hoog niveau ging
de RACM akkoord met de ingrepen aan
'De Bazel', op voorwaarde dat die reversi
bel waren. En zo kreeg het norse monu
mentale gebouw twee 'ogen' aan de
straatzijde, aldus de nieuwe ziel van het
gebouw benadrukkend.
Er waren meer verrassende ingrepen,
enerzijds noodzakelijk vanwege de nieu
we functie van het gebouw, anderzijds om
het monumentale karakter te benadruk
ken of juist te herstellen. Jan Boomgaard:
"De Archiefwet stelt als eis dat depotruim
ten vanwege brandgevaar oftewel worden
gecompartimenteerd tot 300 m2 oftewel
Lees verder op pagina 31
Het zal archiefminnend Nederland
niet zijn ontgaan: 'zeven miljoen
Amsterdammers' zijn verhuisd naar de
Vijzelstraat, in het hart van de hoofd
stad. Plet gebouw 'De Bazel' vormt vanaf
dit najaar het nieuwe onderkomen van
de meteen tot 'Stadsarchief Amsterdam'
omgedoopte instelling. Het kolossale, op
een onneembare burcht lijkende gebouw,
onderging hiervoor een ingrijpende res
tauratie.
'De Bazel' is een van de grootste histori
sche gebouwen in de Amsterdamse bin
nenstad. Het werd tussen 1920 en 1926
gebouwd aan de Vijzelstraat tussen de
Herengracht en Keizersgracht. Het verte
genwoordigt de periode van ingrijpende
verandering van de Amsterdamse bin
nenstad en tegelijk die van het Nieuwe
Bouwen. Aan het begin van de twintigste
eeuw besloot het Amsterdamse stadsbe
stuur om de Vijzelstraat, tot dan toe een
lange smalle winkelstraat, te verbreden
tot een echte verkeersader. De vrijgeko
men ruimte was vooral interessant voor
bedrijven. De directie van de Nederlandse
kantoor te laten bouwen. De alom geres
pecteerde architect K.RC. de Bazel (1869-
1923) kreeg de opdracht het nieuwe
hoofdgebouw te ontwerpen. Hij werkte
daarbij samen met de Amsterdamse archi
tect en bouwondernemer A.D.N. van
Gendt, huisarchitect van de NHM. Het
rond een betonskelet opgerichte gebouw
ARCHIEVEN EN MODERNE MONUMENTEN
archieven en moderne monumenten
A
Door Jac. Biemans
archieven en moderne monumenten
archievenblad
september 2007
Op 12 september opende koningin Beatrix
het nieuwe onderkomen van het Stadsarchief
Amsterdam. Het vormde de officiële bekro
ningvan de afronding van de restauratie van
en nieuwe huisvesting in het monumentale
gebouw 'De Bazel'. Een innovatief archief
in een historisch gebouw. Een passend
onderwerp voor dit themanummer over
archieven en moderne monumenten.
Met Jan Boomgaard, directeur van het
Stadsarchief Amsterdam, spraken we over
het nieuwe oude gebouw.
september 2007
Herbestemming
Jan Boomgaard in zijn kamer.de voormalige presidents
kamer.
Bruto-netto
Twee ogen
Hal met de voormalige kluizen, waarvan de beschilde
ring werd gerestaureerd en waarin de Schatkamer van
Amsterdam wordt ondergebracht.
Interieur
Na eeuwenlang ondergebracht te zijn in de
kelders van het middeleeuwse stadhuis,
verhuisde het stadsarchief van Doesburg
(onderdeel van het streekarchivariaat
De Liemers en Doesburg)
in 1994 naar een nieu
we locatie aan de
Nieuwstraat in Doesburg.
Het uit 1907 daterende
pand was tot en met
1958 een christelijke
school. Daarna ging het
gebouw over in handen van de gemeente,
die er een brandweergarage en de afdeling
gemeentewerken in huisvestte. Later kwam
er ook nog een kantoor van de gemeen
telijke sociale dienst. Het
inmiddels honderd jaar oude
gebouw is ontworpen door
architect H.C. Bloemendaal
(Alex Koster).
(foto Streekarchivariaat De Liemers
en Doesburg).
archievenblad
Het massieve gebouw 'De Bazel' aan de Vijzelstraat (foto's
Jac. Biemans).
