De filmcollectie van de Limburgsüand en Tuinbouw Bond
Een stille agrarische wereld in achttien beeldenper seconde
De kern van de filmcollectie wordt
gevormd door in opdracht gefilmde
voorlichtings- en documentaire films uit
de jaren 1938-1939 van de Deventer
cineast Alex Roosdorp. Het betreft zeven
uur aan origineel filmmateriaal dat een
vrij precies beeld schetst van het platte
land in heel Limburg in die jaren. Naast
het werk van Roosdorp bevat de collectie
een klein aantal aan de bond gerelateerde
filmdocumentaires van diverse cineas
ten, gemaakt in de jaren vijftig van de
twintigste eeuw. In dit artikel gaan we in
op de cultuurhistorische en cinematogra
fische kwaliteiten van de films van Alex
Roosdorp, die tot de topcollecties van het
LiFVA behoren. Ook schetsen we welke
keuzes zijn gemaakt in de conservering
van dit deel van de LLTB-collectie.1
Wat opviel bij de eerste kennisma
king - in 1998 - met Roosdorps films, was
de enorme omvang. Aanvankelijk onge
veer zestig filmblikken en rollen, samen
ruim negenduizend meter 16mm-film,
vooral bestaand uit filmpositieven (origi
nelen en duplicaten) en werkmateriaal
ten behoeve van een historische filmpro
ductie in 1938, gemaakt onder auspiciën
van de LLTB. Niet minder opvallend daar
in was bovendien de grote hoeveelheid
De LLTB-füms uit de periode
1938-1939 zijn alle 'stille' films,
hier en daar voorzien van verklarende
tussentitels, teksten bedoeld om
locatie of personen te duiden en een
komende scène of gebeurtenis toe
te lichten
kleurenfilm (bijna 25 procent) binnen
het totaal van de collectie.2 Opvallend
omdat kleurenfotografie en -film in 1938
nog maar net op de markt waren geïntro
duceerd.3 Deze techniek was
nieuw, complex en relatief duur
vergeleken met zwart-witfilm.
Maar het mocht in de crisistijd
blijkbaar wat kosten van de
bond. Bovendien gaf het
gebruik van kleur aan deze
films een feestelijk tintje in
donkere tijden van grote werk
loosheid, armoede en oorlogs
dreiging.
Geluid werd daarentegen bij
deze films niet toegepast.
De LLTB-films uit de periode
1938-1939 zijn alle 'stille' films,
hier en daar voorzien van ver
klarende tussentitels, teksten bedoeld om
locatie of personen te duiden en een
komende scène of gebeurtenis toe te lich
ten. Hoewel de geluidsfilm al meer dan
een decennium bestond, werden vele
documentaire smalfilms nog altijd zon
der geluid uitgebracht. Dit had te maken
met de complexiteit van het maken van
geluidsfilms, de extra kosten voor opna
me- en afspeelapparatuur en de mindere
geluidskwaliteit op smalfilmformaat.4
Bovendien was men in deze overgangs
periode van stille naar geluidsfilm nog
altijd gewend aan de beeldtaal van de
stille film. Na de oorlog zou de documen
taire geluidsfilm de stille film definitief
verdringen.
En tot slot was de conditie van het film
materiaal opvallend goed te noemen. De
beeldkwaliteit bleek na ruim zestig jaar
bewaring in het Landbouwhuis, zetel van
de LLTB te Roermond, nauwelijks aange
tast.
Een eerste complete inhoudelijke ont
sluiting van de collectie door Zeph
Benders in het kader van de afstudeer
richting Visuele Cultuur (Universiteit
Maastricht, 1999) gaf alle reden voor
vreugde over zoveel bijzonder beeldma
teriaal. Desondanks was het een desillu
sie om te moeten constateren dat in de
voorgaande decennia door vertoningen
en ander gebruik veel van het materiaal
verknipt was. Door het ontbreken van
informatie over de oorspronkelijke
samenstelling maakte een reconstructie
geen schijn van kans.
Filmmaker en fotograaf Alex
Roosdorp (1897-1965) voerde vanaf mid
den jaren dertig tot in de jaren vijftig van
de vorige eeuw samen met zijn vrouw
Maria een filmatelier in Deventer: de
firma MARO Film, welke initialen ston
den voor MAria - ROosdorp. MARO Film
was gespecialiseerd in het maken van
landbouwfilms en kreeg onder meer
opdrachten van het toenmalige ministe
rie van Landbouw, Visserij en Veeteelt.
De opdracht die de LLTB aan MARO Film
in 1938 verleende, bestond uit het
maken van een serie van vier lange voor
lichtingsfilms. Deze films moesten een
beeld geven van de dagelijkse werkzaam
heden en het gezinsleven van de agrari
sche beroepsbevolking, de LLTB-organi-
satie, de activiteiten van de boerinnen-
bonden en van de afdelingen van de
Jonge Boeren en Tuinders. Alex en Maria
Roosdorp hebben deze 16mm-films, kort
nadat ze productioneel waren afgerond
in 1939, nog wel hier en daar vertoond
in de door de LLTB afgehuurde café- en
parochiezaaltjes in Limburg. Maar waar
schijnlijk minder frequent dan gepland.
De Tweede Wereldoorlog bonsde inmid
dels keihard aan de deur.
Na de oorlog veranderde de vooroorlogse
agrarische sector in zo'n hoog tempo van
karakter - als gevolg van mechanisering
en schaalvergroting - dat toen men deze
films nog tot eind jaren vijftig vertoonde
er met enige nostalgie en weemoed werd
teruggekeken naar een voorbij tijdperk.5
Het LiFVA, dat de filmcollectie LLTB
in langdurige bruikleen had verworven,
liet in een eerste conserveringsronde in
2001-2002 twee langere, wel integraal
overgebleven, producties van Roosdorp
conserveren: de films Onze Boerinnen en
Rijker oogst. Uit dit beeldmateriaal kon
rijkelijk worden geput door onder andere
het Nederlands Openluchtmuseum (in
het Spaarstation Dingenliefde), door de
programmamakers van de historische
televisiereeks Andere Tijden (uitzending
over de jaren dertig) en niet in de laatste
plaats door het Limburgs Museum, de
thuisbasis van het LiFVA.6
Vanwege de onduidelijkheid over de oor
spronkelijke ordening van het overige
filmmateriaal kozen we na grondig
beraad voor een rigoureuze oplossing,
namelijk het volledig hermonteren van
deze films. Dit had een conserverings-
technisch voordeel, omdat we het kleu
ren- van het zwart-wit materiaal fysiek
zouden scheiden om deze onderdelen
separaat te conserveren. Tevens was er
een inhoudelijke meerwaarde doordat we
het materiaal thematisch gingen indelen
in vier toegankelijke categorieën: organi
satie (de opbouw en diverse afdelingen
van de bond), religie, productiemetho
den in land- en tuinbouw en het dage
lijks leven. Voordat het filmmateriaal
kon worden bekeken moesten eerst res
tauratieve werkzaamheden worden ver
richt, zoals het herstellen van loslatende
lijmlassen, ingescheurde beeldjes of
kapotte perforatie. Pas daarna konden we
het materiaal viewen op een Steenbeck
filmtafel. Tijdens het viewen werd niet
alleen gelet op de inhoud van de beelden
maar ook op de technische staat en de
beeldkwaliteit van het materiaal: bescha
digingen zoals kabels, regen en vlekken
maar ook eventuele verkleuring van het
AGFA-kleurenmateriaal. Na de definitie
ve ordening en compilatie was het aantal
meters teruggebracht tot 3100 en resteer
den zeven uur aan filmopnames van
Roosdorp. Bij de firma Janssen Film
Audio Services in Venray, gespecialiseerd
in filmT en audiobewerking, werden de
originelen eerst gescand naar een digitale
videomaster die als basis dient voor her
gebruik in nieuwe producties en verto
ningen. Daarbij werd gebruik gemaakt
van een nieuwe technologie van digitale
Voordat het filmmateriaal kon
worden bekeken moesten eerst
restauratieve werkzaamheden worden
verricht, zoals het herstellen van
loslatende lijmlassen, ingescheurde
beeldjes of kapotte perforatie
restauratie van het fysieke, analoge mate
riaal, de zogeheten scratch reduction. Het
digitale beeld dat ontstaat na scanning,
wordt als het ware afgestoft en opge
poetst. Je zou het kunnen vergelijken
met het schoonmaken van de vernislaag
op een schilderij, waardoor kleuren veel
van hun oorspronkelijke staat terugkrij
gen. De beeldinformatie zal toenemen
door meer scherpte en diepgang. Van de
filmoriginelen werden vervolgens bij
Haghefilm in Amsterdam nieuwe dupli
caten op 16mm-negatief gemaakt om
duurzaam behoud van de collectie voor
de toekomst zeker te stellen.
Roosdorps werk bezit ontegenzegge
lijk picturale en cinematografische kwali
teiten. Bij het archetypische beeld van de
biddende boer op de akker op het
moment dat het angelusklokje slaat, ver
wijst Roosdorp, die van oorsprong kunst
schilder was, naar het beroemde schilde
rij L'Angélus du Soir van Millet.7 In zijn
schildering van lage horizonten en hoge
lucht- en wolkenpartijen waartegen de
werkende boer klein afsteekt, wordt de
nietigheid van de mens benadrukt. Een
klassiek en religieus thema dat teruggaat
tot de schilders uit de late middeleeuwen
als Jeroen Bosch en Brueghel. Roosdorp
zit als filmer uit de eerste helft van de
twintigste eeuw in zijn beeldtaal nog
dicht aan tegen de traditie van de schil
derkunst en fotografie.
Roosdorp past veelvuldig cinematografi
sche middelen toe, zoals overvloeiers,
een beeldovergang waarin het einde van
een beeld soepel overgaat in het begin
van een nieuw beeld. Anders gezegd, het
nieuwe beeld verdringt langzaam het
vorige. Dit verleent de film een zekere
dynamiek en continuïteit door het ver
strijken van tijd in beeld te brengen.
Ook de camerastandpunten zijn verras
send. We zien boeren en landarbeiders
gezamenlijk op de grond schaften,
gefilmd onder de buik door van een
paard dat staat op de voorgrond. Of een
jonge boer die op een platte kar met
paard graanzakken wegbrengt naar een
nabijgelegen pand van het Landbouw
belang. De camera volgt de kar vanuit
een volgauto en even later zit de camera
op de kar wanneer deze het pand nadert.
Wij beleven de rit met paard en kar van
nabij mee. Soms zakt de camera vanuit
een totaalshot van arbeiders met kruiwa
gens, loodrecht of verticaal naar beneden
voor een close-up van een gravende
Peelwerker. Het toepassen van de 'slow
motion' -techniek is dan nog niet ingebur
gerd, zoals men nu gewend is bij sport
wedstrijden of grote sportevenementen
Lees verder op pagina 29
26
27
Door Tony van Maren en Frank Holthuizen
De boerensamenleving die Limburg tot ver
in de twintigste eeuw was, spiegelt zich op
unieke wijze in het filmarchief van de
Limburgse Land en Tuinbouw Bond (LLTB).
Door conservering is dit archief onlangs
geheel veiliggesteld en toegankelijk
gemaakt voor hergebruik. Deze maand komt
de filmcollectie LLTB definitief in bezit van
het Limburgs Film- en Video Archief (LiFVA).
Alex Roosdorp, gefotografeerd door zijn vrouw Maria,
omstreeks 1950. Andere foto's betreffen stills uit een van
zijn films over het boerenleven in Limburg (foto's
Limburgs Museum-collectie LiFVA).
Veilingkisten vol films
Opdrachtfilms
Volledig hermonteren
Kijkervaring en beleving
archievenblad
mei 2007
mei 2007
archievenblad
