Deaak
ÜJ
koninklijke vereniging van archivarissen in nederland
KVAN Nieuws
Bureau KVAN
Redactie Archievenblad
Het nut van een archivaris
Het archief van Texel blijft waar het is, name
lijk op het eiland. Daarmee is afgelopen februari
een (voorlopig?) einde gekomen aan een affaire
die sinds vorige zomer in Noord-Holland nogal
wat stof heeft doen opwaaien. Daarom ditmaal
een Zaak met veel wet en weinig beroepscode -
vanwege de uitzonderlijkheid van de Zaak.
Het is bekend: aan de bewaaromstandigheden van
archief worden eisen gesteld. Wettelijk vastgelegd
in art. 21 van de Archiefwet 1995, art. 13 van het
Archiefbesluit en de daarop gebaseerde ministerië
le regelingen, en dan vooral de Regeling bouw en
inrichting van archiefruimten en archiefbewaar
plaatsen. Dat kost geld. Niet iedere zorgdrager
heeft dat (ervoor over). Het toezicht op de nale
ving van de eisen, door de verschillende archiefin
specteurs, is ook wettelijk geregeld.
Het archief van Texel wordt bewaard in het
gemeentehuis. Het gemeentebestuur is verant
woordelijk voor de goede bewaaromstandigheden
en daarop wordt toezicht gehouden door de pro
vinciale archiefinspectie van Noord-Holland. Die
constateerde al jaren geleden dat de bewaarplaats
van Texel niet in orde was en sprak de gemeente
daarop aan. Maar zelfs tweemaal een ultimatum
had geen resultaat. In de zomer van 2006 ging het
mis. De archiefkluis moest worden ontruimd,
nadat er actieve schimmel was geconstateerd. De
inspectie legde de gemeente een dwangsom van
10.000 euro per maand op als de situatie niet voor
een bepaalde datum zou zijn verbeterd. Een ande
re mogelijkheid die werd geopperd was het archief
in beslag nemen en overbrengen naar de archief
bewaarplaats van het Regionaal Archief Alkmaar.
Bestuursdwang, gebaseerd op de Algemene Wet
Bestuursrecht, de opvolger van het fameuze
dwangdepot uit de Archiefwet (art. 34 lid 1).
Ditmaal hadden de dreigementen wel effect. Zelfs
in twee tegengestelde richtingen. Het college van
burgemeester en wethouders besloot aan de
gemeenteraad voor te stellen om het archief over
te brengen naar het Regionaal Archief Alkmaar en
diende een voorstel met die strekking in bij de
raadscommissie middelen. Een gemeentelijke
delegatie, bestaande uit de helft van het college
B&W en twee raadsleden, bracht zelfs een bezoek
aan Alkmaar. De historische vereniging Texel
begon daarentegen een emoüonele campagne tot
behoud van het archief op het eiland: van wie is
het archief, waarover gaat het archief en waar
moet het dus blijven? Met als antwoord op alle
vragen natuurlijk: Texel. De raadscommissie mid
delen was verdeeld. Voer voor de media: Texel als
enig waddeneiland zonder eigen archief, ruzie tus
sen Alkmaar en Texel, er zouden stukken zijn ver
dwenen (maar dat was een oud verhaal uit 1971).
De gemeenteraad besloot uiteindelijk, met de
stemmen van één fractie tegen, dat het archief op
Texel gehandhaafd moest blijven. En nadat het
college gewezen had op de deadline van de pro
vinciale archiefinspectie en na twee schorsingen
van de raadsvergadering, werd er een bedrag van
60.000 euro gereserveerd om de opslag te verbete
ren. Tijdens een controle op 2 februari 2007 bleek
het archief op bijna alle punten in orde te zijn.
Het is informatief om de rollen van de verschillen
de spelers eens te analyseren. De gemeente, als
zorgdrager, die pas in actie komt als er serieuze
dreigementen komen. Het streekarchief in
Alkmaar, dat professioneel en volgens de beroeps
code reageert: "Het zou een eer zijn om de Texelse
archieven te beheren, maar wij gaan er niet over
of dit gebeurt en het gaat er vooral om dat de
documenten goed worden bewaard, ongeacht
waar dat is." (beroepscode art. 2 bijdragen dat
archiefbescheiden in de meest geëigende archiefbe
waarplaats worden bewaard). De inspectie, die haar
toezichthoudende rol consequent in de praktijk
brengt en gelijktijdig het provinciale archiefbeleid
uitvoert: het bevorderen van aansluiting van
gemeenten bij streekarchieven. Texel hoort in het
rijtje van drie gemeenten in de provincie Noord-
Holland die geen professionele archivaris hebben.
Of heeft het beleid misschien geprevaleerd boven
de wensen van de Texelse (historisch geïnteres
seerde) bevolking? De historische vereniging die,
zoals dat elders ook wel is gebeurd, de rol speelt
van de redder van het archief voor de plaatselijke
gemeenschap.
Wie in dit geheel ontbreekt, is de archivaris, de
professionele beheerder van het gemeentelijk
archief. Die, desnoods met de steun van de pro
vinciale archiefinspectie, wellicht had kunnen
voorkomen dat deze Zaak zo uit de hand zou zij
gelopen. De moraal kan alleen maar zijn dat
opnieuw het nut is bewezen van die vaak geuite
en nooit gerealiseerde wens: het sluitend net van
professionele archiefzorg op gemeentelijk niveau.
koninklijke vereniging van archivarissen in nederland
lem en 's-Hertogenbosch. De archiefstuk
ken over deze gebieden lagen verspreid
in de verschillende bisdomarchieven. In
jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw
werden de stukken, in originele vorm of
in fotokopie, overgedragen aan het
archief van het bisdom Breda. Het oudste
stuk dateert uit 1382. De stukken waren
nauwelijks geordend. Aan Brand de taak
om deze gedeponeerde archieven te orde
nen en te beschrijven. Met grote tussen
pozen en door zijn beperkte inzetbaar
heid verschenen er tot 2005 vier inventa
rissen van de gedeponeerde archieven uit
de genoemde bisdommen.
Intussen legde Brand het doctoraal
examen theologie af, met als specialisatie
kerkgeschiedenis. Zijn scriptie handelt
over het katholiek kerkelijk en godsdien
stig leven in Zeeuws-Vlaanderen in de
Status-Quotijd (1831-1841). Voor deze
studie kon hij putten uit vele stukken uit
het 'eigen' bisdomarchief. Die stukken
waren afkomstig uit het archief van de
vice-superior van de Hollandse Zending
in Den Haag. In 1921 werden ze door het
Voor het Voetlicht:
Wil Brand, archivaris van het
bisdom Breda
Toch werd Wil Brand geen histori
cus. Na zijn gymnasium trad hij toe tot
de congregatie van de Societas Mariae
(S.M.), ofwel de Paters Maristen. Deze
priestercongregatie was in 1816 in het
Franse Lyon opgericht door Jean-Claude
Colin. Op bijna alle continenten houden
de leden van deze congregatie zich bezig
met onderwijs, parochie- en missiewerk.
Na zijn priesterwijding in 1965 werd
Brand aangesteld als parochiepriester.
Daarnaast wilde hij zijn hobby, het doen
van historisch onderzoek, blijven uitoe
fenen. Om dit onderzoek professioneler
te kunnen aanpakken, besloot hij de
archiefopleiding aan de Archiefschool te
gaan volgen. Gelukkig kon hij voor de
duur van de opleiding, de verplichte sta
geperiode en de voorbereiding op het
examen van 'middelbaar archiefambte
naar' een vervanger vinden. Brand slaag
de in 1973. Veertien dagen na het exa
men werd hij, nog maar net aangesteld
als pastoor in Bergen op Zoom, door het
bisdom Breda gevraagd om zich één dag
in de week te wijden aan het archief van
het bisdom. Dit in verband met de hoge
leeftijd van de zittende priester-archiva
ris. Als zijn opvolger kon Brand zich in
de praktijk slechts op spaarzame momen
ten bezighouden met het beheer van het
bisschoppelijke archief.
Het bisdom Breda is samengesteld
uit gebieden die vroeger behoorden tot
de bisdommen Antwerpen, Gent, Haar-
bisdom Haarlem overge
dragen aan het bisdom
Breda. In zijn spaarzame
vrije dagen was Brand voor
aanvullende gegevens te
vinden in het Nationaal
Archief. Het werk als partti
me archivaris, het contact
met mensen met histori
sche belangstelling en het
bezoeken van archiefinstel
lingen boden hem vol
doende afwisseling naast
het vele werk in het pasto
raat.
Van zijn laatste parochie,
in Dongen, beschreef hij de
geschiedenis van 1347 tot
1987. Hiervoor gebruikte
hij ook informatie uit het
Bredase bisdomarchief. Tot
zijn verdriet was er van het
parochiearchief in Dongen
zelf weinig overgebleven.
Vermoedelijk had een van
zijn voorgangers als pas
toor in Dongen niet dezelf
de compassie als hoeder van het
parochiale verleden! Gelukkig bevat het
Bredase bisdomarchief behoorlijk wat
stukken over de parochie in Dongen,
waaronder het oudste stuk dat dateert uit
1453.
Twee jaar geleden ging Brand met
emeritaat. In de maanden voor zijn ver
trek uit Dongen werkte hij koortsachtig
aan het vervaardigen van inventarissen
en plaatsingslijsten van de archieven van
de eerder genoemde voormalige paro
chies van Dongen. De stukken zijn nu
veilig ondergebracht in het Tilburgs
Regionaal Archief.
In mei 2005 keerde hij terug naar zijn
geboorteplaats; hij woont nu in het pas
gebouwde klooster van zijn congregatie.
Brand is aangesteld als archivaris van de
Nederlandse provincie van de Paters
Maristen. Hij heeft zijn eigen archiefka
mer waarin de archieven van de verschil
lende huizen en van het Nederlands
bestuur liggen opgeslagen. Tegenwoordig
kan hij zich dagelijks wijden aan zijn
passie en hobby. Af en toe verzorgt hij
35
Bureau Koninklijke Vereniging
van Archivarissen in
Nederland.
Voor informatie over de KVAN,
bestelling van publicaties, aanmel
ding voor activiteiten en wijzigingen
in de ledenadministratie kunt u con
tact opnemen met het bureau. Kopij
voor het Archievenblad, berichten
voor deze rubriek en mutaties in de
Almanak van het Nederlands
Archiefwezen kunt aan het bureau
van de KVAN doorgeven.
Herengracht 474
1017 CA Amsterdam
Tel. (020) 716 73 54
Fax: (020) 716 73 55
E-mail: bureau@kvan.nl
Internet: www.kvan.nl
Postbank Bureaurekening: 84767
De KVAN is een beroepsvereniging,
die alle mensen verenigt die werk
zaam zijn in het archiefveld. Het is
geen vereiste dat leden het diploma
archivistiek bezitten. Het archiefveld
is zo divers, dat mensen met zeer
verschillende achtergrond/opleiding
daarin werkzaam zijn. Allen zijn wel
kom als lid van de KVAN! De Ko
ninklijke Vereniging van Archivarissen
in Nederland stelt zich ten doel de
belangen van het Nederlands archief
wezen te behartigen en de deskun
digheid van archivarissen te bevorde
ren. De vereniging organiseert onder
meer studiedagen, internationale uit
wisselingen en buitenlandse oriënta
tiereizen. Leden van de KVAN ont
vangen kosteloos het Archievenblad en
de Almanak van het Nederlands
Archiefwezen. Student-leden en begin
nende beroepsbeoefenaars kunnen
tevens lid worden van de Sectie
Nieuwe en Aankomend Archivarissen
en Informatiespecialisten (SNAAI).
De contributie voor het lidmaatschap
van de KVAN bedraagt 61,- per
jaar (een hogere bijdrage is welkom).
De contributie voor een student-lid
bedraagt 18,- per jaar.
archievenblad april 2007
Yvonne Bos-Rops
Afwisseling
Al heel vroeg had Wil Brand, geboren op
29 januari 1940 in Hulst, belangstelling
voor geschiedenis. Dat was niet zo verwon
derlijk, want zijn vader publiceerde op basis
van archiefonderzoek artikelen over histori
sche onderwerpen die meestal betrekking
hadden op Hulst en het oostelijke gedeelte
van Zeeuws-Vlaanderen en het aangrenzen
de Vlaamse gebied. Brand vond het knap
dat zijn vader zo vlot oud schrift kon lezen.
Nauwelijks geordend
Plezierig emeritaat
april 2007
archievenblad
