dienstverlening
De redactie heeft een aantal vragen
voorgelegd aan twee lokale archiefdien
sten (Streekarchief Bommelerwaard en
Gemeentearchief Vlissingen), twee regio
nale historische centra (Tresoar en RHC
Limburg), twee categoriale instellingen
(het Vitruvianum te Heerlen en het IIAV
te Amsterdam) en één landelijke dienst
(Nationaal Archief). Hun antwoorden
stellen ons in staat een impressie van het
fenomeen te geven.
Dat particulieren het werk van cul-
tuurbeherende instellingen financieel en
anderszins ondersteunen, is niet iets van
de laatste jaren. De museumwereld
mocht zich decennia geleden al in deze
vorm van belangstelling verheugen.
De bibliotheken volgden snel. Archief
diensten zijn in dit opzicht relatieve laat
komers. Het Gemeentearchief Vlissingen
was er echter al vroeg bij. De verhuizing
naar een nieuw onderkomen in de
Hellebardierstraat in 1991 was voor de
toen negenjarige Vereniging Vrienden
van het Stedelijk Museum Vlissingen
aanleiding haar activiteiten naar deze
instelling uit te breiden. Nu heet de ver
eniging officieel 'Vrienden van het
muZEEum en het Gemeentearchief
Vlissingen'. Iets soortgelijks overkwam
het Ryskargyf yn Fryslan, dat in 2004
fuseerde met de Provinciale Bibliotheek
van Fryslan en het Frysk Letterkundich
Museum en Dokumintaasjesentrum.
Deze partners hadden elk een eigen
vriendenkring, die na de fusie opgingen
in een nieuwe stichting. De 'Freonen fan
Tresoar' richten zich sindsdien ook op de
archieven.
Mediabelangstelling voor gebeurtenissen
in het archiefwezen creëert een ideaal kli
maat voor het ontstaan van nieuwe
vriendenverenigingen. Zo werden de vie
ring van het tweehonderdjarig bestaan
van het Algemeen Rijksarchief in 2002
en de naamsverandering in Nationaal
Archief aangegrepen om een reeds
bestaande maar bijna vergeten vrienden
vereniging nieuw leven in te blazen en
om te zetten in een nieuwe Stichting
Vrienden van het Nationaal Archief. Ook
in de Bommelerwaard viel de omvor
ming van het streekarchivariaat in een
streekarchief in 1993 samen met de
oprichting van een eigen vriendenstich-
politiek op voor hun protégés. Naar
eigen zeggen waren de Vlissingse vrien
den in het verleden wel eens de 'luis in de
pels' van de gemeentepolitiek, wanneer
ze van het gemeentebestuur weer eens
iets gedaan wilden krijgen voor hun
museum. Het behoeft dan ook geen ver
bazing te wekken dat de Vrienden van
het Nationaal Archief uitgerekend oud-
ting. De jonge vriendenverenigingen van
het Vitruvianum (2002) en het IIAV
(2005) konden bij hun oprichting niet
meeliften op mediabelangstelling, wat
een verklaring zou kunnen zijn voor hun
geringere ledental.
De vrienden noemen zonder uitzon
dering als doel van de vereniging of
stichting het geven van steun - in de
breedste zin des woords. In de praktijk
wordt dit bijna overal vertaald in finan
ciële steun. "Wij zijn ontstaan," licht het
Aletta Jacobsfonds toe, "omdat niet alle
projecten en activiteiten van het IIAV uit
de subsidie van de overheid gefinancierd
kunnen worden." De geldelijke bijdragen
van de vrienden worden daarom steeds
aangewend voor bijzondere projecten,
zoals digitalisering, restauratie of aan
koop van bijzondere stukken.
Indien nodig, komen de vrienden ook
staatssecretaris Henk Koning hebben
aangezocht om het voorzitterschap van
de stichting op zich te nemen. Oud
bestuurders kennen de politieke arena
immers van binnen uit.
Daarnaast zetten de vrienden zich in om
hun archiefdienst ook bij het breed
publiek bekend te maken. De vrienden
van het Streekarchief Bommelerwaard
preciseren dit als volgt: "We willen
belangstelling stimuleren, niet eens
zozeer voor de geschiedenis maar vooral
voor de archiefdienst. Wij zijn dus echt
vrienden van het archief, niet van de
geschiedenis."
Maar hoe bereik je zoiets? De vrienden
van het RHC Limburg stellen gelden
beschikbaar voor de publicatie van histo
risch onderzoek. Daarmee bevorderen ze
indirect ook het raadplegen van archie
ven. Hun Vlissingse evenknieën moedi
gen eveneens archiefonderzoek aan,
maar met andere middelen. Zij stellen
hun tijdschrift Den Spiegel ter beschik
king voor de publicatie van artikelen die
zich op archiefbronnen baseren.
Soms gaan de vrienden nog verder en
verrichten zij ook hand- en spandiensten
op het archief. Het gaat dan altijd om
activiteiten die niet tot de wettelijke
taken van de archiefdienst worden gere
kend en waarvoor bij de dienst zelf de
middelen ontbreken. Op het Streek
archief Bommelerwaard leveren de vrien
den bijvoorbeeld hulp bij de ontsluiting
van foto's en kaarten en bij de microver
filming van kranten. De vrienden van
Tresoar doen daarentegen niet aan vrij
willigerswerk. Daarvoor bestaat in
Friesland al een aparte vereniging: de
Feriening van Freonen van Fryske
Argiven, die zowel in Tresoar als in het
Historisch Centrum Leeuwarden en het
Streekarchivariaat Noordoost-Friesland te
Dokkum actief is.
Een hardnekkige misvatting is dat
vrienden vooral gerekruteerd worden uit
mensen met een historische belangstel
ling, en dat de vrienden zich daarom
hoofdzakelijk op deze groep richten. Zelf
formuleren de vrienden het anders. In de
woorden van die van het RHC Limburg:
"Het lidmaatschap staat open voor ieder
een die het werk van de Vrienden wil
ondersteunen." Oftewel: voor iedereen
die vindt dat het archiefwezen financieel,
politiek-moreel of personeel een steuntje
in de rug kan gebruiken.
Natuurlijk wordt daarbij geappelleerd
aan het specifiek-eigene van de collectie.
De doelgroep van de vrienden van het
Vitruvianum zijn 'burgers van de Euregio
die in architectuur geïnteresseerd zijn',
die van de vriendinnen en vrienden van
het IIAV 'iedereen die vindt dat vrouwen
geschiedenis meer belangstelling moet
krijgen'. De vrienden van Tresoar richten
zich op 'alle Friezen met culturele en cul
tuur-historische belangstelling en alle
niet-Friezen met belangstelling voor de
Friese cultuurgeschiedenis'. Nog alge
mener wordt de doelgroep door de
Bommelerwaardse vrienden gedefi
nieerd: 'iedereen die iets met Bommeler
waard te maken heeft: mensen die er
wonen, gewoond hebben, interesse in
hebben.' Dat kunnen personen zijn,
maar ook bedrijven. Van de laatsten
wordt echter wel een hogere bijdrage
gewenst. Waar de kosten voor het lid
maatschap voor personen in de regel tus
sen de 15 en 20 euro per jaar bedragen,
vragen de vrienden van het Streekarchief
Bommelerwaard meer dan het dubbele
van bedrijven: 50 euro.
Met ongeveer 185 leden doen de
Bommelerwaardse vrienden het trou
wens opvallend goed voor een kleine
gemeente met 50.000 inwoners. Lokale
en regionale instellingen spreken so
wieso veel mensen aan. Het ledental van
de vrienden van het muZEEum en het
Gemeentearchief Vlissingen ligt rond de
750, evenals dat van de vrienden van
Tresoar. In beide gevallen hebben de
archiefdiensten hun krachten gebundeld
met musea.
Hoe breder de collectie, des te groter de
aantrekkingskracht. De meeste vrienden
van Tresoar zijn afkomstig van het Frysk
Letterkundich Museum en de Provinciale
Bibliotheek. Sinds de fusie in 2005 heb
ben zich 100 a 125 nieuwe vrienden aan
gemeld. Het is de vraag of het oude
Ryksargyf er in zijn eentje in geslaagd
zou zijn zoveel vrienden te maken. Maar
het grote Nationaal Archief, dat het
alleen van de uitstraling van zijn archie
ven moet hebben en niet veel moeite
heeft gedaan om zijn vriendenstichting
te promoten, telt nu al evenveel vrien
den als de genoemde archiefdiensten-
annex-musea in Vlissingen en Friesland.
In ieder geval lijken de specifieke collec
ties van categoriale instellingen een veel
smallere basis te bieden dan de omvang
rijke en gevarieerde collecties van de eer
der genoemde archiefdiensten. Dat zien
we terug in het ledental: het Vitruvia
num (2002) en het IIAV (2005) tellen
respectievelijk 69 en 15 leden. We zagen
al dat deze vriendenverenigingen erg
jong zijn en bij hun oprichting niet kon
den profiteren van aandacht van de
media. Er spelen dus zeker meer factoren
mee.
De activiteiten die de archiefdien
sten voor hun vrienden organiseren, blij
ken in grote trekken overal hetzelfde.
Allereerst worden de vrienden op de
hoogte gehouden van het reilen en zei
len van hun archiefdienst door middel
van een nieuwsbrief of tijdschrift. Soms
is zo'n blad ook voor niet-leden beschik
baar. Het Magazine van het Nationaal
Archief is gewoon bij de receptie te ver
krijgen en wordt ook bij andere archief
diensten in het land verspreid. Maar
alleen leden krijgen het gratis thuis
bezorgd. Zij ontvangen bovendien het
dienstverlening
archievenblad
februari
Vrienden van archieven
Door Hanno de Vries
Steeds vaker horen we van ze, de vrienden
van archiefdiensten. Soms worden we op
hun bestaan geattendeerd door folders of
posters in de hal van het archief, maar ook
wel door verhalen van collega's en een
enkele keer zelfs door een berichtje over
hun activiteiten in de krant. Maar wat weten
we eigenlijk over die vrienden?
Relatieve laatkomers
Brede steun
Bezoek van de Vrienden van het Nationaal Archief
aan de permanente tentoonstelling van topstukken
De Verdieping van Nederland (foto Nationaal Archief,
Den Haag).
Personen en bedrijven
Vrienden maken
Het onderkomen van het Friese erfgoedcentrum Tresoar,
thuisbasis van de 'Freonen fan Tresoar' (foto Jan Kalma).
Activiteiten
archievenblad
februari 2007