dienstverlening De redactie heeft een aantal vragen voorgelegd aan twee lokale archiefdien sten (Streekarchief Bommelerwaard en Gemeentearchief Vlissingen), twee regio nale historische centra (Tresoar en RHC Limburg), twee categoriale instellingen (het Vitruvianum te Heerlen en het IIAV te Amsterdam) en één landelijke dienst (Nationaal Archief). Hun antwoorden stellen ons in staat een impressie van het fenomeen te geven. Dat particulieren het werk van cul- tuurbeherende instellingen financieel en anderszins ondersteunen, is niet iets van de laatste jaren. De museumwereld mocht zich decennia geleden al in deze vorm van belangstelling verheugen. De bibliotheken volgden snel. Archief diensten zijn in dit opzicht relatieve laat komers. Het Gemeentearchief Vlissingen was er echter al vroeg bij. De verhuizing naar een nieuw onderkomen in de Hellebardierstraat in 1991 was voor de toen negenjarige Vereniging Vrienden van het Stedelijk Museum Vlissingen aanleiding haar activiteiten naar deze instelling uit te breiden. Nu heet de ver eniging officieel 'Vrienden van het muZEEum en het Gemeentearchief Vlissingen'. Iets soortgelijks overkwam het Ryskargyf yn Fryslan, dat in 2004 fuseerde met de Provinciale Bibliotheek van Fryslan en het Frysk Letterkundich Museum en Dokumintaasjesentrum. Deze partners hadden elk een eigen vriendenkring, die na de fusie opgingen in een nieuwe stichting. De 'Freonen fan Tresoar' richten zich sindsdien ook op de archieven. Mediabelangstelling voor gebeurtenissen in het archiefwezen creëert een ideaal kli maat voor het ontstaan van nieuwe vriendenverenigingen. Zo werden de vie ring van het tweehonderdjarig bestaan van het Algemeen Rijksarchief in 2002 en de naamsverandering in Nationaal Archief aangegrepen om een reeds bestaande maar bijna vergeten vrienden vereniging nieuw leven in te blazen en om te zetten in een nieuwe Stichting Vrienden van het Nationaal Archief. Ook in de Bommelerwaard viel de omvor ming van het streekarchivariaat in een streekarchief in 1993 samen met de oprichting van een eigen vriendenstich- politiek op voor hun protégés. Naar eigen zeggen waren de Vlissingse vrien den in het verleden wel eens de 'luis in de pels' van de gemeentepolitiek, wanneer ze van het gemeentebestuur weer eens iets gedaan wilden krijgen voor hun museum. Het behoeft dan ook geen ver bazing te wekken dat de Vrienden van het Nationaal Archief uitgerekend oud- ting. De jonge vriendenverenigingen van het Vitruvianum (2002) en het IIAV (2005) konden bij hun oprichting niet meeliften op mediabelangstelling, wat een verklaring zou kunnen zijn voor hun geringere ledental. De vrienden noemen zonder uitzon dering als doel van de vereniging of stichting het geven van steun - in de breedste zin des woords. In de praktijk wordt dit bijna overal vertaald in finan ciële steun. "Wij zijn ontstaan," licht het Aletta Jacobsfonds toe, "omdat niet alle projecten en activiteiten van het IIAV uit de subsidie van de overheid gefinancierd kunnen worden." De geldelijke bijdragen van de vrienden worden daarom steeds aangewend voor bijzondere projecten, zoals digitalisering, restauratie of aan koop van bijzondere stukken. Indien nodig, komen de vrienden ook staatssecretaris Henk Koning hebben aangezocht om het voorzitterschap van de stichting op zich te nemen. Oud bestuurders kennen de politieke arena immers van binnen uit. Daarnaast zetten de vrienden zich in om hun archiefdienst ook bij het breed publiek bekend te maken. De vrienden van het Streekarchief Bommelerwaard preciseren dit als volgt: "We willen belangstelling stimuleren, niet eens zozeer voor de geschiedenis maar vooral voor de archiefdienst. Wij zijn dus echt vrienden van het archief, niet van de geschiedenis." Maar hoe bereik je zoiets? De vrienden van het RHC Limburg stellen gelden beschikbaar voor de publicatie van histo risch onderzoek. Daarmee bevorderen ze indirect ook het raadplegen van archie ven. Hun Vlissingse evenknieën moedi gen eveneens archiefonderzoek aan, maar met andere middelen. Zij stellen hun tijdschrift Den Spiegel ter beschik king voor de publicatie van artikelen die zich op archiefbronnen baseren. Soms gaan de vrienden nog verder en verrichten zij ook hand- en spandiensten op het archief. Het gaat dan altijd om activiteiten die niet tot de wettelijke taken van de archiefdienst worden gere kend en waarvoor bij de dienst zelf de middelen ontbreken. Op het Streek archief Bommelerwaard leveren de vrien den bijvoorbeeld hulp bij de ontsluiting van foto's en kaarten en bij de microver filming van kranten. De vrienden van Tresoar doen daarentegen niet aan vrij willigerswerk. Daarvoor bestaat in Friesland al een aparte vereniging: de Feriening van Freonen van Fryske Argiven, die zowel in Tresoar als in het Historisch Centrum Leeuwarden en het Streekarchivariaat Noordoost-Friesland te Dokkum actief is. Een hardnekkige misvatting is dat vrienden vooral gerekruteerd worden uit mensen met een historische belangstel ling, en dat de vrienden zich daarom hoofdzakelijk op deze groep richten. Zelf formuleren de vrienden het anders. In de woorden van die van het RHC Limburg: "Het lidmaatschap staat open voor ieder een die het werk van de Vrienden wil ondersteunen." Oftewel: voor iedereen die vindt dat het archiefwezen financieel, politiek-moreel of personeel een steuntje in de rug kan gebruiken. Natuurlijk wordt daarbij geappelleerd aan het specifiek-eigene van de collectie. De doelgroep van de vrienden van het Vitruvianum zijn 'burgers van de Euregio die in architectuur geïnteresseerd zijn', die van de vriendinnen en vrienden van het IIAV 'iedereen die vindt dat vrouwen geschiedenis meer belangstelling moet krijgen'. De vrienden van Tresoar richten zich op 'alle Friezen met culturele en cul tuur-historische belangstelling en alle niet-Friezen met belangstelling voor de Friese cultuurgeschiedenis'. Nog alge mener wordt de doelgroep door de Bommelerwaardse vrienden gedefi nieerd: 'iedereen die iets met Bommeler waard te maken heeft: mensen die er wonen, gewoond hebben, interesse in hebben.' Dat kunnen personen zijn, maar ook bedrijven. Van de laatsten wordt echter wel een hogere bijdrage gewenst. Waar de kosten voor het lid maatschap voor personen in de regel tus sen de 15 en 20 euro per jaar bedragen, vragen de vrienden van het Streekarchief Bommelerwaard meer dan het dubbele van bedrijven: 50 euro. Met ongeveer 185 leden doen de Bommelerwaardse vrienden het trou wens opvallend goed voor een kleine gemeente met 50.000 inwoners. Lokale en regionale instellingen spreken so wieso veel mensen aan. Het ledental van de vrienden van het muZEEum en het Gemeentearchief Vlissingen ligt rond de 750, evenals dat van de vrienden van Tresoar. In beide gevallen hebben de archiefdiensten hun krachten gebundeld met musea. Hoe breder de collectie, des te groter de aantrekkingskracht. De meeste vrienden van Tresoar zijn afkomstig van het Frysk Letterkundich Museum en de Provinciale Bibliotheek. Sinds de fusie in 2005 heb ben zich 100 a 125 nieuwe vrienden aan gemeld. Het is de vraag of het oude Ryksargyf er in zijn eentje in geslaagd zou zijn zoveel vrienden te maken. Maar het grote Nationaal Archief, dat het alleen van de uitstraling van zijn archie ven moet hebben en niet veel moeite heeft gedaan om zijn vriendenstichting te promoten, telt nu al evenveel vrien den als de genoemde archiefdiensten- annex-musea in Vlissingen en Friesland. In ieder geval lijken de specifieke collec ties van categoriale instellingen een veel smallere basis te bieden dan de omvang rijke en gevarieerde collecties van de eer der genoemde archiefdiensten. Dat zien we terug in het ledental: het Vitruvia num (2002) en het IIAV (2005) tellen respectievelijk 69 en 15 leden. We zagen al dat deze vriendenverenigingen erg jong zijn en bij hun oprichting niet kon den profiteren van aandacht van de media. Er spelen dus zeker meer factoren mee. De activiteiten die de archiefdien sten voor hun vrienden organiseren, blij ken in grote trekken overal hetzelfde. Allereerst worden de vrienden op de hoogte gehouden van het reilen en zei len van hun archiefdienst door middel van een nieuwsbrief of tijdschrift. Soms is zo'n blad ook voor niet-leden beschik baar. Het Magazine van het Nationaal Archief is gewoon bij de receptie te ver krijgen en wordt ook bij andere archief diensten in het land verspreid. Maar alleen leden krijgen het gratis thuis bezorgd. Zij ontvangen bovendien het dienstverlening archievenblad februari Vrienden van archieven Door Hanno de Vries Steeds vaker horen we van ze, de vrienden van archiefdiensten. Soms worden we op hun bestaan geattendeerd door folders of posters in de hal van het archief, maar ook wel door verhalen van collega's en een enkele keer zelfs door een berichtje over hun activiteiten in de krant. Maar wat weten we eigenlijk over die vrienden? Relatieve laatkomers Brede steun Bezoek van de Vrienden van het Nationaal Archief aan de permanente tentoonstelling van topstukken De Verdieping van Nederland (foto Nationaal Archief, Den Haag). Personen en bedrijven Vrienden maken Het onderkomen van het Friese erfgoedcentrum Tresoar, thuisbasis van de 'Freonen fan Tresoar' (foto Jan Kalma). Activiteiten archievenblad februari 2007

Periodiekviewer Koninklijke Vereniging van Archivarissen

Archievenblad | 2007 | | pagina 15