Van staalkaart tot familiealbum
TENTOONSTELLING OVER STORK II
HCO
educatie en communicatie
De Machinefabriek Gebr. Stork Co. werd
in 1868 opgericht in Hengelo. Aanvankelijk
bouwde Stork industriële installaties in Neder-
ging doen - een uitgebreid stelsel van voorzie
ningen voor hun arbeiders, inclusief eigen
medezeggenschapsorganen: een samenleving op
zich.
De industriële revolutie is een van de meest
ingrijpende omwentelingen in de geschiedenis
geweest. Bedrijfsfoto's geven een goed beeld van
deze revolutie. De fotocollectie van de
Machinefabriek Gebr. Stork Co te Hengelo laat
zien hoe belangrijk de bedrijfsfotografie was
voor de beeldvorming van het bedrijf. In de ten
toonstelling wordt het ideologische en pragma
tische gebruik van fotografie door een middel
groot bedrijf in de machine-industrie breed uit
gemeten. Er is werk te zien van anonieme
bedrijfsfotografen, externe persfotografen, maar
ook van amateur-fotografen, bijvoorbeeld de
kleurenfoto's van de Stork-medewerker H. van
de Vlugt, die in 1961 de opening van de suiker
fabriek Haft Tapeh in Iran door sjah Mohammad
Reza Pahlavi vastlegde.
Daarnaast laat de fotocollectie ook de producten
en het sociale leven in en om de fabriek zien.
Dat is de inhoud van de serie bedrijfsfotoalbums
'In-en-om-de-fabriek', die het pièce de résistance
van de collectie vormen. Verder zijn er vitrines
met bedrijfsfotoalbums, het losbladig fotosys
teem, reclamedrukwerk, jaarverslagen, huisorga
nen en kalenders. Machines, motoren, pompen,
ventilatoren, ketels, turbines, suiker- en slacht
huisinstallaties zijn gemaakt voor utilitair
gebruik. Ze worden dan ook niet primair als
mooie dingen afgebeeld, veeleer als nuttig mate
riaal, maar dan wel vaak op monumentale wijze
in beeld gebracht.
In digitale schermpresentaties gaat de aandacht
uit naar de productpresentatie, bedrijfsgebou
wen en bijzondere gebeurtenissen. In de laatste
categorie vallen bijvoorbeeld groepsportretten.
land, maar later werden haar activiteiten uitge
breid tot vrijwel alle werelddelen. De oprichters
en eerste directeuren Stork behoorden tot de
'verlichte ondernemers', die als patriarchen hun
arbeiders door goede sociale voorzieningen tot
betrokken medewerkers probeerden te ontwik-
jongenstuinen voor de fabriek, 1912 kelen. Stork creëerde al vroeg - voordat de over-
(coii. hco). heid dat in het kader van de verzorgingsstaat
educatie en communicatie
het kader van foto-opdrachten. In deze
journalistieke foto's van bedrijfsbezettin
gen en protestdemonstraties duiken voor
het eerst buitenlandse werknemers in de
machine-industrie op: Turken, Koerden
en Marokkanen van middelbare leeftijd.
Stork nam als een van de eerste bedrijven
in Nederland buitenlandse werknemers
in dienst.
Lees verder op pagina 27
Deze zijn niet
alleen gemaakt in
de familiekring van
directeuren en
bazen, bij de ope
ning van een nieu
we stelplaats of
gereedschapsafdeling, maar ook in de
sociale sfeer zoals de opvoering van de
gymnastiekvereniging of om een indruk
te geven van het dagelijks leven in een
naoorlogs jongenskamp in Laren.
Frits Lambrechts documenteerde de
geallieerde bombardementen op de pom-
penfabriek in 1942. Het drieduizend man
sterke personeel werd tijdens de bezet
ting gedwongen voor de Duitsers te wer
ken, onder meer aan scheepsmotoren
voor de Kriegsmarine. Uit protest voerden
de Stork-werknemers langzaam-aan-
acties uit. Uiteindelijk legden de bank
werkers als eersten het werk neer. De
meest massale uiting van spontane bur
gerlijke ongehoorzaamheid tijdens de
Duitse bezetting van Nederland zou de
geschiedenis ingaan als de april-meista-
kingen van 1943.
Een aantal politiek links georiënteerde
fotografen, zoals Bert Nienhuis, Dolf
Toussaint, Hans Singels en Bert Verhoeff,
heeft vanaf eind jaren zeventig de gevol
gen voor het bedrijf van de maatschappe-
lijke veranderingen en de toenemende
werkloosheid gedocumenteerd. Soms in
Het concept van-grondstof-tot-eind
product is het uitgangspunt van menig
promotionele bedrijfsfilm in de loop van
de twintigste eeuw, ook bij Stork. Zo pro
duceerde Jan van der Hoeven in 1948 in
opdracht van Forum Film een hoogwaar
dige bedrijfsfilm met een dergelijke ver
haallijn over de fabricage van de Stork
Ricardo Dieselmotoren. De film opent
met langzame shots van het weidse
Nederlandse polderlandschap, naoorlog
se jeugd en vooruitgangsoptimisme en
brengt vervolgens in monumentale over
zichten de gieterij en de verdere produc
tie in beeld. In het verlengde hiervan ligt
Tussen water en land Battling the water
(1959), ook een film zonder geluid en
gesproken tekst, maar met een narratieve
Door Jeanine Otten
Nog tot en met 7 januari 2007 is in de
Geschiedenishal van het Historisch Centrum
Overijssel (HCO) in Zwolle de tentoonstelling
'Fotocollectie Stork 1868-1983: van staalkaart tot
familiealbum' te zien. Honderden foto's en een aan
tal films van en over de machinefabriek Gebr. Stork
Co in Hengelo geven een prachtig beeld van het
leven in en om Stork.
In-en-om-de-fabriek
De grondleggers van machinefabriek
Stork in Hengelo: links Coenraad
Frederik Stork 1865-1934), midden
Charles Theodorus Stork 1822-1895),
rechts Dirk Willem Stork 1855-1929
(coll. Historisch Centrum Overijssel).
archievenblad
december 2006
Machinefabriek Gebr. Stork Co te Hengelo, 1920 (coll.
HCO).
Stork en de politiek
Leerlingen van Stork (coll. HCO).
Vervoer van een holle krukas (coll. HCO).
Films met een verhaallijn
archievenblad
