Opnieuw leren zien
De Heerlense fotograaf en filmer Hub. Leufkens
m
H,
ilüülfliï
I educatie en communicatie
Het Limburgs Museum te Venlo,
museum Het Domein in Sittard, Glas
paleis Heerlen, Rijckheyt centrum voor
regionale geschiedenis, architectuurcen
trum Vitruvianum, het Limburgs Film- en
Videoarchief (LiFVA), de Universiteit
Maastricht (UM) en de Limburgse regiona
le zender LI sloegen de handen ineen om
de vergeten kunstenaar opnieuw bekend
heid te geven. Aan de basis van dit initia
tief ligt de prachtige collectie die weduwe
Hélène Leufkens-Dassen in 1987 aan de
gemeente Sittard schonk.
Hub. Leufkens liet een omvangrijk
archief na, bestaande uit een grote hoe
veelheid foto's en films, (foto)boeken,
brieven, talrijke krantenknipsels en fol
ders. Ook notities die hij maakte als voor
bereiding op twee lezingen over zijn
fotografisch werk, bleven bewaard.
In deze lezingen besprak Leufkens een
vijftigtal foto's die hij in de jaren twintig
en dertig maakte in Limburg en op Java.
Deze uiterst interessante documenten
geven ons een goed beeld van Leufkens'
visie op fotografie en beeldvorming.
Het Nederlands Fotomuseum in Sittard
(nu museum Het Domein) wijdde in
1987 een overzichtstentoonstelling aan
Hub. Leufkens. Tien jaar later werden de
films uit de collectie Leufkens overge
bracht naar het LiFVA (gevestigd in het
Limburgs Museum), waar ze geconser
veerd en gedigitaliseerd werden. Dit was
ook de start van regelmatig overleg tus
sen het Limburgs Museum, museum Het
Domein en de Universiteit Maastricht,
waarbij later ook de gemeente Heerlen
aanschoof. Eind 2003 stemden de erven
Leufkens ermee in om het gehele archief
Leufkens over te dragen aan het
Limburgs Museum te Venlo en een pro
ject te ontwikkelen om de opmerkelijke
collectie aan het grote publiek te tonen.
Op 1 oktober 2006 was het eindelijk
zover. Tijdens het prestigieuze Nederlands
Film Festival in Utrecht ging de documen
taire Bronsgroen en anders zwart. Limburg in
films van Hub. Leufkens en tijdgenoten in
première, een productie in samenwerking
met Theater Lumière in Maastricht.
Hiermee was het startschot gegeven van
een grootschalig project rond het werk
van Hub. Leufkens, dat loopt tot en met
25 februari 2007. Naast bovengenoemde
documentaire, die in diverse filmhuizen te
zien zal zijn, omvat het project drie ten
toonstellingen (in Heerlen, Sittard en
Venlo), een boek met dvd, een driedelige
documentaire die door LI wordt uitgezon
den, een Leufkenswandeling en enkele
lezingen. De overzichtstentoonstelling in
het Limburgs Museum te Venlo is geo
pend op 27 oktober 2006. In het
Glaspaleis in Heerlen zijn Leufkens' foto's
van architectuur en industrie te bewonde
ren en museum Het Domein in Sittard
toont Leufkens' beelden van het pittores
ke Limburg. De ruim geïllustreerde publi
catie Hub. Leufkens (1894-1962). Een onder
nemend kunstenaar. Fotograaf en filmer van
Limburg en Java is reeds verschenen. Op de
bijgevoegde dvd staat integraal Leufkens'
laatste film: Zuid-Limburg, land van orchi
dee en nachtegaal. Boek en dvd zijn samen
te koop.
De Heerlenaar Hub. Leufkens hield
van het schilderachtige Limburg.
Hij wilde de schoonheid van de streek
vastleggen voordat die door industrialise
ring en modernisering zou verdwijnen.
Leufkens begon zijn artistieke leven
omstreeks 1920 als amateur-fotograaf,
een passie die hij combineerde met het
vak van onderwijzer. Zijn eerste boek,
Honderd fotografische visies op Zuid-
Limburg, verscheen rond 1932. Hierin
bezong Leufkens in exact honderd foto's
de schoonheid van zijn geliefde streek.
Het boek werd lovend onthaald en tot
tweemaal toe heruitgegeven onder de
titels Mooi Limburg I en II en Zuid-
Limburg/South Limburg.
Gedurende negen jaar (1926-1935)
woonde en werkte Leufkens in Neder-
lands-Indië. In zijn vrije tijd maakte hij
er prachtige beelden van de tropische
natuur. Hij portretteerde verkopers en
mensen die hij ontmoette op straat en
bracht de vernieuwing in de stad Batavia
in beeld. De mooiste foto's bundelde hij
in de fotoboeken Mooi Java en Impressies
van Batavia.
In 1935 trok Hub. Leufkens met zijn gezin
definitief terug naar Nederland. Zijn baan
als onderwijzer gaf hij op om zich volledig
te kunnen concentreren op een nieuwe
carrière als professioneel fotograaf, filmer
én uitgever. Rond 1936 maakte hij zijn
eerste films, onder andere kleurenfilms
over het eiland Marken en reportages van
processies in Limburg. Later in zijn loop
baan produceerde hij samen met de
Polygoonstudio de bekendere films Where
they rest en Zuid-Limburg, land van orchidee
en nachtegaal.
Leufkens' fotowerk is behalve in
boekvorm ook op grote schaal verspreid
in de vorm van prentbriefkaarten.
Hij leverde bovendien beeldmateriaal
voor toeristische folders van onder meer
Heerlen, Maastricht en Valkenburg.
Het meeste succes had Leufkens naar
eigen zeggen met een foto van het beeld
de Sterre der Zee in de Onze Lieve Vrouwe
Basiliek van Maastricht. In veel gemeen
tehuizen, katholieke scholen, kloosters en
huiskamers hing een afdruk van zijn
hand, en hij verkocht talrijke prentbrief
kaarten en bidprentjes met de afbeelding.
Idyllische beelden van het Limburgse
i
educatie en communicatie!
platteland en het katholieke geloof
vormden de rode draad in Leufkens' oeu
vre. Toch had hij ook oog voor de esthe
tiek van industriële onderwerpen.
Dit resulteerde in opmerkelijke fotore
portages van de Philipsfabrieken in Eind
hoven, de ondergrondse en bovengrond
se activiteiten in de Limburgse steenkool
mijnen en de nieuwe woonwijken in
onder meer Heerlen en Venlo.
Leufkens' foto's zijn goudmijntjes
voor de cultuurhistoricus. Leufkens ont
leende zijn inspiratie immers aan de alle
daagse werkelijkheid om hem heen. Zijn
werk draagt daardoor sporen van zijn
leefomgevingen, die net een boeiende
evolutie doormaakten. De opkomende
industrie, de heropleving van de katho
lieke kerk en de sterke groei van het toe
risme waren ontwikkelingen die tijdens
de eerste helft van vorige eeuw in
Limburg niet onopgemerkt bleven.
Ondernemend kunstenaar Hub. Leuf
kens speelde in op deze ontwikkelingen
door te werken in opdracht van bedrij
ven, katholieke organisaties en toeristi
sche diensten. Ook op eigen initiatief gaf
november 2006
hij prentbriefkaarten en films uit die
inspeelden op de actualiteit.
Ook op esthetisch vlak is zijn werk de
moeite waard. Leufkens begaf zich
immers in het spanningsveld tussen pic-
turalisme en de Nieuwe Fotografie. Zijn
foto's van de schoonheid van het arcadi
sche Limburg sloten qua thematiek (en
soms ook qua beeldvorming) nauw aan
bij de picturale traditie in de fotografie.
Maar hij koos ook modernistische onder
werpen als machines en mechaniek,
industrie, moderne architectuur en het
drukke verkeer in de stad. Verder experi
menteerde hij met beeldcompositie en
standpunt. Leufkens liet zich hierbij
inspireren door de vernieuwende ideeën
van de Nieuwe Fotografie. Hoewel pictu-
ralisme en Nieuwe Fotografie twee stro
mingen waren die met elkaar op gespan
nen voet stonden, verenigde Leufkens ze
in zijn beeldvorming en ontwikkelde een
eigen, specifieke beeldtaal.
Ondanks de waardering die Leufkens
tijdens zijn leven genoot, werd hij later
nauwelijks vermeld in overzichtswerken
van de geschiedenis van de Nederlandse
fotografie. Het feit dat zijn werk zich niet
laat vangen binnen de bestaande kaders
van picturalisme versus Nieuwe Fotografie,
en dat de Nieuwe Fotografie lange tijd de
norm was, is daar mogelijk een verklaring
voor. Het is echter juist zijn eigenzinnige
beeldvorming die hem tot zo'n bijzonder
kunstenaar maakt. Leufkens was een on
dernemende persoonlijkheid met een ster
ke identiteit, die actief was in een periode
waar de Nieuwe Fotografie de strijd aan
ging met een picturale fotografische tradi
tie. Bovendien bevond hij zich in een sterk
veranderende omgeving, waar traditie en
moderniteit met elkaar in dialoog traden.
Leufkens ontwikkelde een eigen fotografi
sche visie om de hem omringende werke
lijkheid in beeld te brengen. Zijn werk
heeft daardoor een grote cultuurhistori
sche en fotografiehistorische waarde, maar
bezit ook een belangrijke esthetische kwa
liteit, die het meer dan de moeite waard
maken zijn werk opnieuw onder de aan
dacht te brengen.
ÈSaBSS ill'—i i "—uiTl
Door Leentje Mostert*
Tijdgenoten typeerden de Heerlense foto
graaf en filmer Hub. Leufkens (1894-1962)
als een groot en veelzijdig kunstenaar, een
man die schoonheid wist te ontdekken waar
men die niet vermoeden zou, iemand die
zijn toeschouwers leerde 'zien'. Leufkens'
werk werd indertijd hoog gewaardeerd.
Zijn foto's van Limburg raakten wijd ver
spreid en Leufkens drukte zijn stempel op
de beeldvorming van Limburg in de periode
1920-1960. Toch bleef een nationale erken
ning na zijn dood uit en zijn oeuvre raakte
min of meer in de vergetelheid.
Molen bij Ubachsberg. Foto van Hub. Leufkens.
Omvangrijk archief
Bronsgroen en anders zwart
Verkoper in Indonesië.
Een ondernemend kunstenaar
Idyllisch en industrieel
Mijnwerker met pikeur.
KH.U.IPS
„11 1,1
.III
„il KI Hl
t*;« «a
- ill3
-
jj fi
it 3
Sir V r
gal "UfH s* 1
«i
I?" 5
"M jl
W
i
Tussen traditie en moderniteit
archievenblad
De Philips lichttoren in Eindhoven.
Eigenzinnige beeldvorming
Leentje Mostert is freelance onderzoeker cultuurwe
tenschappen.
november 2006
archievenblad
