"Slapende handen en brandende ogen"
Ismail Kadare en 'het archief'
archieven en collecties
beschikt. Deze archiefdienst duikt elders
op als een metafoor van zichzelf: [a] ls
het Tabir Serail [het Dromenpaleis] een
slaap is in vergelijking met het leven, is
het Archief een nog diepere slaap binnen
het Tabir. ...J Kortom, het is een slaap
binnen de slaap" [Dp 158]. Het archief als
een instituut waarmee de machthebbers
hun gezag en legitimiteit van geweld uit
oefenen door de onderdanen van het
Keizerrijk te intimideren en te bespione
ren.
Het verhaal De Nis der Schande, dat in
de negentiende eeuw speelt, heeft betrek
king op de ontworsteling van Albanië
aan het Osmaanse Rijk. Hierbij zet het
Osmaanse Rijk verschillende instellingen
in die zich op de een of andere wijze
bezighouden met de onderdrukking van
de bevolking. Het Nationaal Centraal
Archief is er een van. Cultuur en traditie,
nationale kleding en zelfs de eigen taal
worden verboden en uitgeroeid. Het spe
cialisme van het archief is het bestuderen
van de methoden om het nationale
bewustzijn van opstandige provincies te
onderdrukken [NS 23]. De absolute ver
nietiging, "de absolute nultoestand"
ofwel territorialisering, omdat de essentie
is dat een vaderland veranderd wordt in
een territorium [NS 140], In de roman
Koude bloemen in maart zien we een land
in opperste verwarring, waarin de oude
bloedwraak weer tot leven komt en de
kanun weer zijn intrede doet [Kbm 81],
althans, als het 'bloedboek' zal worden
gevonden. En gevonden moet het wor
den, omdat de Albanese Nationale Partij
heeft geëist "dat het eeuwenoude
gewoonterecht in het nieuwe Wetboek
van Strafrecht diende te worden geïnte
greerd" [Kbm 185]. Maar het boek is weg
en niemand heeft een idee waar het
bloedboek zich bevindt: "[j]e hoort over
al dat ze ernaar op zoek zijn. En dat ze
zelfs een paar keer de geheime staatsar
chieven hebben doorzocht. Maar dat is
nou juist het rare: niemand schijnt te
weten waar die archieven eigenlijk zijn."
[Kbm 86-87].
In De Nis der Schande bevolken amb
tenaren, afdelingshoofden en een direc
teur het Nationaal Centraal Archief. Over
de afdelingshoofden wordt niet bijzon-
Net als bij Frans Kafka en George
Orwell zijn organisaties bij Kadare vaak
(imaginaire) bureaucratische organisaties
die op de voorgrond treden. Zo is er spra
ke van een Centrale Bibliotheek die gezag
uitoefent over de geheime dienst en de
castratie van nieuwe eunuchen [GM 51].
archieven en collecties
der veel verteld; het zijn de directeur en
de ambtenaren die centraal staan. "De
directeur, Kurt Effendie [letterlijk: mijn
heer Kurt], bracht volle uren door in de
centrale hal, de koepel, en werd elke drie
maanden door de sultan zelf in particu
liere audiëntie ontvangen, zonder dat
iemand wist wanneer en waarom" [NS
133]. De directeur van het Nationaal
Centraal Archief behoort samen met de
ambassadeurs en de hoofddirecteuren
van verschillende instellingen tot de
machtigste heersers van het Osmaanse
rijk [NS 75]. In De piramide wordt een
tipje van de sluier opgelicht over de per
soon van de archivaris. Daar is hij een
bejaarde, halfblinde schrijver [P 8]. Niet
onbelangrijk is te weten dat voor
"belangrijke functies zoals bij het archief,
de politie of in het paleis van de farao
men het afsnijden van de tong als
voorwaarde aanvaardde" [P 89],
Het Dromenpaleis als instituut is
actief in het acquireren van de dromen.
De dromen worden door medewerkers
van het Dromenpaleis verzameld of door
de dromers spontaan ingestuurd [Dp 37;
GH 296, 309]. Zelfs de dromen van de
sultan ontsnappen niet aan hun gezag,
omdat het op schrift stellen daarvan
door een droomopschrijver bij wet is
geregeld [Dkd 254, 255]. In de regel wor
den dromen in de ongeveer 1900 onder
afdelingen van het keizerrijk vooraf
geschift voordat de overgebleven dro
men naar het Dromenpaleis worden
gestuurd [Dp 27J. Dag in dag uit rijden
koeriers heen en weer. De actieve hou
ding van het Dromenpaleis is vergelijk
baar met die van het Nationaal Centraal
Archief uit De Nis der Schande, maar staat
in contrast met het Verblindingsbureau.
Door en binnen dat bureau wordt het
'boze oog onderzoek' ver
richt. De passieve houding
van het Verblindings
bureau is te verklaren uit
het feit dat door ingezete
nen een verzoek tot ver
blinding van een derde
persoon moet worden
gedaan of, zoals dat heet,
het overgaan tot "onto-
ging [en| het was voor het eerst dat dit
woord in een officieel document werd
gebruikt" [Vd 193].
Nagenoeg alle afdelingen in het
Dromenpaleis houden zich bezig met het
maken van keuzes. De selectie van de
waardevolle en waardeloze dromen vindt
plaats bij de 'afdeling Selectie'. Naast de
eerder genoemde 'afdeling Interpretatie',
waar alle waardevolle dromen worden
behandeld, bestaat er een "afdeling
Geheime Tabir die zich bezighoudt
met het bewerken van de dromen die de
mensen niet zelf sturen, maar die de staat
zich met eigen middelen en methodes
verschaft" [Dp 36]. Verder is er nog een
afdeling waar "elke vrijdag uit de dui
zenden en duizenden dromen
die zijn aangekomen en
gedurende de week zijn
bewerkt, die éne, meest waar
devolle wordt gekozen, die met
een eenvoudige, maar op een
zeer oude traditie berustende
ceremonie aan de vorst wordt
gepresenteerd", de 'meesterdro-
men' of 'opperdromen' [Dp 39].
De werkzaamheden bij het
Dromenpaleis verschillen niet
veel van die bij het Nationaal
Centraal Archief uit De Nis der
Schande. Het normale werk in
het Centraal Archief bestaat namelijk uit
uren lang broeden op documenten tot
dat je slapende handen en brandende
ogen krijgt [NS 125]. Uit angst voor de
toorn van de sultan wordt er zelfs 's
nachts gewerkt [NS 128], Over selectie en
vernietiging bij het Nationaal Centraal
Archief bestaat verschil van mening:
sommige archivarissen menen dat ten
minste in één dossier in het Staatsarchief
de taal van de onderdrukte volkeren
bewaard mag blijven, anderen echter
houden vol dat dat nergens toe dient en
dat zo bovendien het risico van het weer
tot leven komen van de ex-taal blijft
bestaan. Deze laatste opvatting krijgt de
overhand [NS 135].
Naast de vernietiging van taal en cultuur
van opstandige volkeren wordt in De Nis
der Schande vervolgens dus ook de neer
slag daarvan in de dossiers vernietigd,
opdat er niets van het historische geheu
gen overblijft. Het is de directie van het
archief die de getuigenissen beheert
omtrent alle toegepaste procedures en
methoden van denationalisering, en dus
ook van de archiefvernietiging.
Verschillende gegevensdragers die
door de tijd heen zijn gebruikt komen
voor: keitabletten, papyri, perkamenten
en papieren. De papieren zijn vergeeld
[WbD 105], papyri verminkt [P 9], decre
ten beschimmeld [NS 122] en kleitablet
ten loodzwaar en onhandig, zodat zelfs
voor een brief "op zijn minst tien a vijf
tien tabletten" nodig zijn, waardoor deze
bij transport op een kar "op z'n minst
door twee buffels getrokken zou moeten
worden, zonder ander ongerief mee te
rekenen" [P 117],
En dan de duurzaamheid: "De papyrus
sen en de dagelijkse voorwerpen ver
ouderen", maar de piramide zelf verte
genwoordigt het gemeenschappelijke
geheugen van het land [P 15]. Dat
gemeenschappelijke geheugen wordt ook
vertegenwoordigd in het archief van het
Dromenpaleis. Een archief voor de eeu-
Lees verder op pagina 27
25
Door Hans Waalwijk*
Absolute nultoestand
Archivarissen en archiefmedewerkers
Titels romans, novellen en verhalen die in dit artikel de revue passeren, gerangschikt op afkorting
Afkorting Jaar voltooiing of Titel en jaar van publicatie
eerste publicatie in het Nederlands
Of van een Verblindingsbureau dat belast
A
1995
De Adelaar (Amsterdam 1996)
is met het in ontvangst nemen van aan
Bia
1982
Een breuk in april (Amsterdam 1993)
giften om iemand blind te maken, maar
Bmdb
1981
De brug met de drie bogen (Amsterdam 1985)
dat ook fungeert als een 'gezellige ont
Dkd
1995
'De diefstal van de koninklijke droom', in:
moetingsplaats' [Vd 199].
De feestcommissie, 251-266
Het Dromenpaleis is een geregeld terug
DH
1981
Dossier H. (Amsterdam 2000)
kerend instituut [GH 296, 309; NS 179-
Dj
1985
Het donkere jaar (Amsterdam 2002)
180; Dp; HS 63; Dkd 251-266] en is "één
Dp
1981
Het Dromenpaleis (Amsterdam 19952 [1990])
van de belangrijkste instellingen van ons
FC
1977
'De feestcommissie', in: De feestcommissie, 133-187
Keizerrijk", het Osmaanse rijk, en boven
GH
1977
'Het Geslacht Hankoni', in: De feestcommissie, 267-337
dien "een van de pijlers van de staat" [Dp
GM
1993
'De Grote Muur', in: De feestcommissie, 37-60
18, 20]. Het Dromenpaleis fungeert als
HS
1994
'De Hagia Sophia', in: De feestcommissie, 63-80
een archief voor het acquireren, ordenen,
Kbm
2000
Koude bloemen in maart (Amsterdam 2004)
selecteren en onderzoeken van dromen
Kss
1985
Kroniek van de stenen stad (Amsterdam 20055 U990D
van alle inwoners van 'het Keizerrijk'. Het
NS
1978 [1989]
De Nis der Schande (Amsterdam 1991)
Dromenpaleis is erop ingericht om aan te
Ob
1983
'De ongeluksbode', in: De feestcommissie, 97-132
geven of de 'eigenaar' van een droom
Ovv
1983
'De opheffing van het vervloekingsambt', in:
moet worden geëlimineerd indien zijn of
De feestcommissie, 339-345
haar droom als staatsgevaarlijk wordt
P
1988-1992
De piramide (Amsterdam 1993)
beschouwd. Het Dromenpaleis dus deels
RT
1969-1970
De Regentrommen (Amsterdam 1974)
als metafoor voor een archief, waarbij het
Vb
1983
De versteende bruidsstoet (Amsterdam 2000)
paleis zelf ook nog over een archief
De Albanese schrijver Ismail Kadare, winnaar van de Man
Booker International Prize 2005 (fotoJ.Foley-Opale).
archievenblad
november 2006
Vorig jaar ontving de Albanese schrijver
Ismail Kadare (1936) de Man Booker
International Prize. Reden om het oeuvre
van Kadare - spreek uit Kadaré' - de revue
te laten passeren, want in een aanzienlijk
aantal van zijn 35 in het Nederlands ver
taalde romans, novellen, verhalen en
essays2 komen archivarissen, archieven en
archiefwerkzaamheden voor.
Landschap in Albanië.
Het werk: verzamelen
Selecteren en vernietigen
Materiële staat
Gezicht op Gjirokastran in Albanië, de geboorteplaats van
Ismail Kadare.
november 2006
archievenblad
