educatie en communicatie
*0^
De inleidingen, boeken en artikelen
van de archivarissen zullen immers, ook
in dit zogenaamde digitale tijdperk, bij
lange na niet bij alle geïnteresseerden
terechtkomen. Het is nu eenmaal een feit
dat de meeste mensen zich niet grondig
in de literatuur verdiepen of moeite doen
om gericht te zoeken naar de juiste web
sites. Voor hen is wellicht de rondleiding
door een archivaris of een andere 'diepte-
gids', lijfelijk dan wel op papier of zelfs
op 'podcast', een goed middel om de
altijd boeiende verhalen van de karakte
ristieke historische plaatsen te horen.
Voetstoots kan worden aangenomen dat
er veel (oud-)archivarissen zijn die zich
een uitgebreide kennis van hun werkge
bied hebben eigen gemaakt. In Zeeland -
waar ik werkzaam ben - zijn collega's die
hiermee al jaren letterlijk en figuurlijk de
straat opgaan. Voor iedereen die niet per
soonlijk door een vriendelijke archivaris
wil worden rondgeleid en voor het geval
zo'n functionaris ook zonder een taak als
gids al genoeg te doen heeft, kan met
www.dewoonomgeving.nl iets leuks wor
den gemaakt: kadastrale minuutplans als
wandelkaart. In ons land bestaan nog
vele steden en bezienswaardige platte
landsgebieden met een sinds de invoe
ring van het kadaster (1832) niet of nau
welijks aangepast wegenstelsel. Zónder te
veel tijdrovende inspanningen en al te
hoge kosten, en mét financiële steun van
de provincie, gemeente, plaatselijke
heemkundekring of een andere organisa
tie, zouden de archivarissen hun gebied
dankzij de minutieuze intekening van
het minuutplan gedetailleerd kunnen
ontsluiten, om op deze manier het zicht
bare en het onzichtbare te benadrukken.
Vele gebieden met oude, ongemoeid
gelaten wegen kunnen geschikt zijn. Een
wandelroute hoeft echt niet bezaaid te
zijn met opvallende monumentale bij
zonderheden, wil deze de aandacht van
de deelnemers kunnen vasthouden. Een
fraai, kleinschalig gebied met meerdere
op enige afstand van elkaar gelegen 'eye
catchers', en informatie over van alles
wat er niet meer is, kan al interessant
genoeg zijn.
Het idee is reeds beproefd. Vorig jaar
is mij door de Stichting Cultureel Erfgoed
Zeeland (SCEZ) gevraagd of ik iets kon
doen ter gelegenheid van het 'Jaar van
het Kasteel (en de Historische
Buitenplaats) 2005' in het buurtschap
Schuddebeurs, een ruim belommerd
vroegere gemeente en ambachtsheerlijk
heid Noordgouwe op Schouwen-
Duiveland, waartoe het buurtschap
behoort, met haar lieflijke ronde dorps
kern, buitenplaatsen, kasteelrestant en
verdwenen kartuizerklooster verdient,
vond ik toen en nog steeds, meer aan
dacht: het is na een heel eiland als
Walcheren, slechts een dorp dat qua
belangrijkheid van het patricisch buiten
leven in het Zeeuwse verleden op de
tweede plaats staat! Al aan het eind van
de zestiende eeuw verbleven er met vol
doende middelen gezegende
Zierikzeeënaars op voorname hoeven
met herenkamer op de zanderige, kalkrij-
ke kreekruggen waarin fruit- en andere
overblijfsel van Noordgouwe als
Zierikzees chique achtertuin.
Maar wat graag heb ik toen gebruikge
maakt van de mogelijkheid met het
prachtige gebied in de digitale en gedruk
te agenda's van zowel de SCEZ en als die
van de jubilerende initiatiefneemster de
Nederlandse Kastelenstichting te komen.
En met een goede reden, denk ik. De
bomen zo goed wilden groeien. Er lagen
in Noordgouwe in de loop der eeuwen
enkele tientallen hofsteden pour Ia plai-
sance. Gedurende de zeventiende eeuw
en vooral in de daaropvolgende eeuw
veranderden de hoeven, de landsteden,
in buitenplaatsen en werden nieuwe bui
tens gesticht. Aan het voorname histori
sche buitenleven herinneren in het veld
van Schuddebeurs nog objecten als Mon
Plaisir, Heesterlust en Bleykzigt, die de
naam van lustplaats nog altijd waardig
zijn. Maar er zijn ook nog herinneringen
in de vorm van restanten variërend van
parken waaruit tijdens de Tweede
Wereldoorlog het landhuis werd wegge
bombardeerd, tot landhuizen waarvan
men het park heeft opgeruimd. Het lang
ontbreken van meer diepgaande litera
tuur over Noordgouwe als buitenplaatsen
oord heeft in de jaren tachtig van de
vorige eeuw, begrijpelijkerwijs, nog
gemakkelijk kunnen leiden tot het in een
straatnaam memoreren van een verdwe
nen Noordgouwse buitenplaats die onder
verschillende namen had bestaan.
Tevens had de leemte toentertijd tot
gevolg dat er in de nieuwbouwwijk ook
buitens werden vernoemd waarvan een
belangrijk onderdeel als de villa nog
gewoon aanwezig was.
Ik had langs voor een archivaris niet
ongewone wegen enige kennis van de
geschiedenis van het buitenplaatsenoord
Noordgouwe opgedaan, namelijk via
mijn betrokkenheid bij een project van
de Stichting Kadastrale Atlas Zeeland, in
de periode dat ik als adjunct-streekarchi
varis werkzaam was bij het toenmalige
Streekarchivariaat Schouwen-Duiveland
(en Sint-Philipsland). En aansluitend bij
het Zeeuws Archief door middel van een
ander project, dat opnieuw ruimschoots
bruikbare gegevens fourneerde: de
beschrijving van het grotendeels onbe
werkte, oude weeskamerarchief van
Zierikzee. De werkzaamheden aan dit
archief zetten mij op het spoor van gege
vens over de Noordgouwse én de elders
op het eiland gelegen buitens. Hoewel de
archiefbewerker niet veel tijd voor bestu
dering van afzonderlijke stukken is
gegund, ziet deze natuurlijk wel alles
voorbijgaan. Menigmaal ben ik daarom
in de vrije tijd, als onderzoeker, voor
nadere bestudering op de werkplek terug
gekeerd.
De plaatselijke heemkundige kring,
de Vereniging Stad en Lande van
Schouwen-Duiveland, was bereid in
nauwe samenwerking met de SCEZ de
vervaardiging van de wandelkaart samen
met rondleidingen in de zomermaand,
als activiteiten in het kader van het the
majaar te adopteren. Om de kosten van
de vervaardiging van de kaart binnen de
perken te houden, heb ik de benutting
van de kadastrale minuutplans op de
website van de WoonOmgeving voorge
steld. Het gebruik van de plans behoorde
tot de mogelijkheden, want dit gedeelte
van Zeeland was na 1953 in tegenstelling
tot het grootste gedeelte van de provin
cie, nu eens niet een grondig herverka-
veld gebied met wegomleggingen. Het
tracé van de belangrijkste wegen in
Noordgouwe is zelfs in vier eeuwen nage
noeg ongewijzigd gebleven. Er hoefde
dus geen nieuwe kaart te worden gete
kend; de drukker kon van de website
www.dewoonomgeving.nl de benodigde
minuutplans downloaden en de gecarto-
grafeerde secties naast elkaar leggen. De
vroege getekende secties, zoals het woord
uitdrukt onderdelen van een geheel, zul
len zich doorgaans niet naadloos op
elkaar laten aansluiten. Maar dit hoeft
niet als een probleem te worden ervaren,
want dankzij enige tussenruimte tussen
de secties is het voor de wandelaar duide
lijk dat het een bewerking betreft, een
historische collage, geen reconstructie
(zie hierbij). Op de gereproduceerde,
gedetailleerd ingetekende minuutplans
konden de locaties van verdwenen land
steden en -huizen, en ten tijde van de
plans nog aanwezige parken, boomgaar
den en waterpartijen vrij nauwkeurig, in
kleur worden aangegeven.
De wandelkaart werd op 6 juli 2005 in de
voormalige uitspanning in Schuddebeurs
voorafgaande aan een maand rondleidin
gen op de woensdagavond, aangeboden
aan een oud-Kamerlid dat zelf een vroe
ger buiten bewoonde. De rondleiders
waren cultuurhistorisch gids Betty
Blikman-Ruiterkamp en ikzelf. Omdat we
allebei meerdere jaren hadden gegidst in
het buurtschap, konden we vaststellen
dat de belangstelling de laatste jaren
alleen maar was gegroeid. De reacties van
de meer dan 300 deelnemers gaven blijk
van een aangewakkerde interesse, en
zelfs van enthousiasme en verwondering.
De wandelaars kregen aan het eind van
de rondleiding een exemplaar van de
wandelkaart mee, om later de niet-
bezochte objecten nog te kunnen bekij
ken. In de maand van de rondleidingen
(met koffie en bolus in een koetshuis)
werden ook nog meer dan vijftig exem
plaren los verkocht. Verwante van meer
dere vroeger in het Noordgouwse vertoe
vende Zierikzeeënaars Marjan Berk - de
schrijfster en columniste - liet zich ook
rondleiden in juli. Zij schrijft voor de
lezers van Margriet over de sensatie van
het van dichtbij kunnen bekijken van
imposante, vaak alleen vanaf de openba
re weg zichtbare oude landhuizen in
privé-bezit: 'Eigenlijk wil ik overal naar
binnen om een kopje thee te drinken en
te mijmeren over vroeger. Maar de gordij
nen van Mon Plaisir bleven dicht'. Een
deelnemend archeologe, inwoonster van
een naburige kern, constateerde met veel
genoegen op de buitenplaats Bleykzigt
aan de kant van haar woonplaats dat het
weidse uitzicht daar wel tijdloos leek. Zij
had toen in het gezichtsveld een oude
dijk, akkers, bomen en grasland, bij val
lende schemering; bebouwing die de
beschouwer weer met beide benen op
eenentwintigste-eeuwse bodem kon zet
ten, ontbrak volkomen.
En er was bijna nooit bezwaar tegen het
aanmerkelijk uitlopen van de tijdsduur,
en dat terwijl een rondleiding zonder uit
loop toch reeds twee uur in beslag nam.
Met al dan niet gelaste kadastrale
secties van de minuutplans van
www.dewoonomgeving.nl, relatief goed
koop als wandelkaart vormgegeven, kan
zowel de passieve als de actieve liefheb
ber van geschiedenis zijn weg vinden. Op
een middag kan hij de weetjes van een
mooi gebied al opdoen. Het is nu een
maal zo dat niet iedere geïnteresseerde
persoon de tijd of de lust heeft zich te
begraven in historische literatuur. Deze
groep passieve liefhebbers kan met een
eventueel in koude thee gedompelde
reproductie met wandelroute, onderweg
op een aangename wijze in eigen tempo
nader kennismaken met geschiedenis en
schoonheid.
I 11
archievenblad
juli 2006
Door Sander den Haan*
Moeten de in lokale geschiedenis gespecia
liseerde archivarissen 's zomers de straat
op, om daar zoals in de jaren tachtig een
bekende jongerenomroep deed (potentiële)
belangstellenden te bereiken? Misschien
wel, want op de straat - uiteraard wel een
eeuwenoude - kan die jarenlang bij tal van
werkzaamheden opgeslagen informatie over
Nederlandse steden en dorpen direct onder
de aandacht worden gebracht. Bouwwerken
en andere objecten in het straatbeeld kun
nen daarbij als kapstokken fungeren.
Beweegredenen
Wandelkaart buitenplaatsengebied Noordgouwe vervaardigd ter gelegenheid van het'Jaar van het Kasteel (en de
Historische Buitenplaats) 2005' (ontwerp route en beschrijving per object op basis van de'Kadastrale atlas
Brouwershaven' en archiefonderzoek door Sander den Haan). Onder meer verkrijgbaar bij het Zeeuws Archief
(info@zeeuwsarchief.nl).
Ingrediënten
Wandelkaart de Woonomgeving
Nutsfactor
Sander den Haan is medewerker van het Zeeuws
Archief.
juli 2006 archievenblad
