I
LOEK NIJHOLT
ARCHIEFSERVICE B.V
Historisch onderzoek begint op orchieven.nl
Van Bilsen Consultancy
Het Humanistisch Archief zet honderd jaar vrijdenkers op internet
Van kind tot burger in Rotterdam
Deze maand
nuoparchieven.nl
projecten
Dé specialist voor document- en
workflowmanagement
Archiefbewerking
Advisering
Interim- en Project management
Detachering
Opleiding
Buggenum - Brunssum - Rotterdam
tel: 045-5691584
fax: 045-5331995
e-mail: info@vanbilsenconsultancy.nl
internet: www.vanbilsenconsultancy.nl
nieuws uit het veld
Sinds 1 november 2005 maakt pro
vinciaal archiefinspecteur drs. A.J.M. den
Teuling gebruik van een pensioenrege
ling. Gedeputeerde staten stellen provin
ciale staten van Drenthe voor om drs.
D.M. Bunskoeke te benoemen ais zijn
opvolger. Deze personele verandering
wordt aangegrepen voor het aanpassen
van de taakverdeling van de drie noorde
lijke archiefinspecties. Inspecteur Buns
koeke wordt eindverantwoordelijk voor
de uitvoering van de inspectie van de
gemeenten en gemeenschappelijke rege
lingen in de provincies Drenthe en
Groningen. Daarnaast wordt hij eind
verantwoordelijk voor de uitvoering
van inspectie van de nieuw- en ver
bouw van archiefbewaarplaatsen in
Drenthe, Groningen en Friesland.
In oktober was het precies 150 jaar
geleden dat de eerste aflevering van het
tijdschrift 'De Dageraad' verscheen. Met
de start van dit blad, dat de 'natuurlijke
religie' verkondigde, werd de vrijdenkers
beweging in Nederland ingeluid. De
negentiende-eeuwse De Dageraad maakt
deel uit van een verzameling belangrijke
vrijdenkerstijdschriften, -brochures en
pamfletten uit de periode 1855-1950, die
Het Humanistisch Archief 'full text' op
internet beschikbaar stelt. De beelddata
bank (te vinden via http://archief.
uvh.nl) bevat in totaal zo'n honderddui
zend pagina's tekst. Het Archief wil hier
mee een impuls geven aan nieuw bron
nenonderzoek naar de geschiedenis van
de Nederlandse vrijdenkersbeweging.
Vrijdenkers hebben een maatschappelij
ke betekenis gehad die ver uitging boven
de numerieke omvang van 'De Dageraad'.
Er waren duidelijke verbindingen met de
arbeidersbeweging, het socialisme, de
zogenaamde 'kleine geloven' (zoals anti
vivisectie en geheelonthouding); zij lie
pen voorop bij thema's als geboortebe
perking, vrouwenemancipatie, crematie,
vegetarisme en de vredesbeweging.
De kern van de digitale collectie vormen
uitgaven van organisaties als De Dage
raad, De Weezenkas en de Vrijdenkers
Radio Omroepvereeniging. Daarnaast is
er materiaal van individuele vrijdenkers
dat deel uitmaakt van de vrijdenkersbe
weging in bredere zin. Ook zijn brochu
res gedigitaliseerd van bestrijders van het
vrijdenken, zoals de legendarische dorpi-
nee A.H. de Hartog. In totaal gaat het om
een kleine veertig tijdschrifttitels en
ongeveer 560 boeken, pamfletten en bro
chures.
De basis van de collectie vormt materiaal
van de Bibliotheek van de Universiteit
voor Humanistiek en de bibliotheek van
vrijdenkersvereniging De Vrije Gedachte.
Om de verzameling zo compleet moge
lijk te maken werd samengewerkt met
het Internationaal Instituut voor Sociale
Geschiedenis. Ook werd geleend van
negen andere instellingen verspreid over
het land, waaronder de Koninklijke
Bibliotheek, de Universiteitsbibliotheek
Utrecht en de Universiteitsbibliotheek
Amsterdam. Het Humanistisch Archief
liet het geheel verfilmen en digitaliseren
als onderdeel van het door de
Koninklijke Bibliotheek gecoördineerde
nationale conserveringsproject Meta-
morfoze. De online beelddatabank vormt
de kroon op het afgelopen zomer afge
ronde project 'Metamorfoze Vrijdenkers'.
Het Gemeentearchief Rotterdam
heeft in opdracht van de minister van
Onderwijs, Cultuur en Wetenschap een
educatieve website ontwikkeld die aan
sluit bij het eindexamen geschiedenis
havo/vwo 2006-2007. Onder het motto
'van kind tot burger' worden aan de hand
van onderwijswetten uit 1806, 1857 en
1917/1920 ontwikkelingen in de opvoe
ding behandeld. Deze zijn niet los te zien
van politieke, sociaal-economische en
cultureel-mentale ontwikkelingen. Tij
dens de 'lange negentiende eeuw' (1780-
1920) gold steeds meer dat onderwijs hét
middel was om iemand klaar te stomen
'van kind tot burger'.
Het lager onderwijs heeft in de negen
tiende eeuw een grote ontwikkeling
doorgemaakt. De toegankelijkheid van
het onderwijs wordt groter en algemeen
christelijk onderwijs maakt plaats voor
vrijheid van onderwijs voor iedereen.
Aan de bekwaamheid van de docent, het
lesmateriaal en het schoolgebouw wor
den steeds meer wettelijke eisen gesteld.
Al deze maatregelen hadden tot doel het
volk op te voeden.
Landelijke wetgeving is uiteraard van
invloed op de Rotterdamse situatie. De
website laat dat met tekst en beeld uit het
gemeentearchief zien. De negentiende
en begin twintigste-eeuwse bronnen zijn
verdeeld over drie uiteenlopende the
ma's: democratisering, vrijheid en mo
dernisering van het onderwijs. Zo is er
een stedelijk overzicht van schoolver
zuim, waaruit blijkt waarom, en in welke
buurt er werd verzuimd. Er is een gedicht
over de Rotterdamse schoolstrijd in
1866-1868 als commentaar op de ver
plichting van christelijke ouders die
bedeeld werden door het burgerlijk arm-
bestuur, om hun kinderen naar een open
bare school te sturen. Deze discussie gaat
aan de landelijke schoolstrijd vooraf.
Voor meer info: www.gemeentearchief.
rotterdam.nl/kind-burger.
prentbriefkaarten van
het Gemeentearchief
Waalwijk
filmfragmenten van het
GAVA Groningen
134.000 doopakten van
Stadsarchief Dordrecht
BINNENKORT
notariële akten van het
Noord-Hollands Archief
1.500 inventarissen van
het Westfries Archief
NIEUWS
Utrechts Archiefnet sluit
zich aan bij archieven.nl
(550 inventarissen en
hl 00 archief titels)
wegens succes capaciteit
archieven.nl uitgebreid
CIJFERS OKTOBER 2005
45.000 bezoekers en
135.000 zoekacties
groei zoekvragen 70
4.785.527 records
9.909 in ven tarissen
26.698 archieftitels
Een product van DE REE archiefsystemen b.v. Lijnbaanstraat 2 9711 RV Groningen T 050 -31.1 26tWÈmÊBm
advisering
documentaire informatievoorziening
archiefbewerking
archiefopslag
Een bekende naam, die staat voor langdurige en brede
ervaring. Deskundigheid, klantgerichtheid en kwaliteit staan bij
ons voorop. Daardoor zijn onze adviezen op maat
gesneden oplossingen. Ook voor de voorbereiding en uitvoering
van projecten staan wij voor u klaar, evenals voor veranderingen
bij uw documentaire informatieverzorging en de
bewerking van uw archieven.Tenslotte bieden wij opslag
van archieven aan in ons eigen archiefdepot.
GOED ARCHIEFBEHEER HEEFT AANDACHT
NODIG. PERSOONLIJKE SERVICE.ONAFHANKELIJK
ADVIES.DAT KUNNEN WIJ U GEVEN.
Bel, schrijf, fax of e-mail voor meer informatie:
Koningsweg 13 C
6816 TC Schaarsbergen
06-26042160
e-mail: loeknijholtarchief@hetnet.nl
Gevangenisschool in Rotterdam anno 1841. Leerlingen
krijgen klassikaal les. Aan de muur hangen eenvoudige
schoolplaten en achterin de klas staat een ondermeester
als extra hulp voor de onderwijzer.
Collectie Gemeentearchief Rotterdam.
november 2005
archievenblad
