Uniek boek met 300 kleurenfoto s uit de jaren 1939
-1946
audiovisueel
audiovisueel
Hoewel al in 1860 werd geëxperi
menteerd met kleurenfotografie, duurde
het tot 1937 voordat het voor een select
en koopkrachtig publiek mogelijk werd
kleinbeeid-kleurendia's te maken. Het
maken van diaopnames in kleur bleef
voorlopig echter een ingewikkeld en
duur proces. De films konden nog niet
door de fotograaf zelf worden ontwikkeld
en ook de lichtgevoeligheid van de films
legde grote beperkingen op aan de
afdrukkwaliteit van hetgeen werd gefoto
grafeerd. Het flitsen werd pas na de oor
log mogelijk en de lichtgevoeligheid van
de eerste kleurendiafilms was niet te ver
gelijken met de producten die later zijn
gemaakt. De eerste kleurenfilm van
Agfacolor had een lichtgevoeligheid van
slechts 5 DIN (2,5 ASA). Pas in 1946
kwam Kodak met een film op de markt
die door de fotograaf zelf ontwikkeld kon
worden. En het duurde tot 1967, voordat
de eerste kleurenfilm met een lichtgevoe
ligheid van 500 ASA op de markt kwam.
Kleurenfoto's van het einde van de jaren
dertig en uit de jaren veertig zijn daarom
zeldzaam en kleurenfoto's van het dage
lijks leven tijdens de bezetting zijn al
helemaal zeldzaam. De meeste kleurenfo
to's uit de Tweede Wereldoorlog zijn
afkomstig van oorlogsfotografen en heb
ben daarom vooral betrekking op oor
logshandelingen.
Toch bestaat er een grote collectie kleu
renfoto's uit de jaren van de bezetting
van Nederland. De in Maastricht geboren
fotograaf en cineast Alphons Hustinx
(1900-1972) bezocht gedurende de bezet
tingsjaren meer dan 150 steden en dor
pen in Nederland om er zijn kleurenfilm
'Kleur en Glorie onzer Tropen' te laten
zien. Die kleurenfilm over Nederlands-
Indië had hij in 1938 gedurende een zes
maanden durende reis opgenomen.
Kleurenfilms waren in deze jaren zeer uit
zonderlijk. Hustinx' film was de eerste
kleurendocumentaire over Nederlands-
Indië en zowel voor de oorlog als tijdens
de eerste oorlogsjaren trok de film veel
belangstelling. Overal waar Hustinx zijn
film in Nederland vertoonde, maakte hij
met zijn Leica kleinbeeldcamera diaop
names. Zo ontstond een unieke collectie
van meer dan 2.000 dia's: de grootste par
ticuliere verzameling kleurenopnames in
Europa uit de
Tweede Wereld
oorlog.
Bij het overlij
den van Alphons
Hustinx erfden
twee neefjes res
pectievelijk de fo
tocollectie en de
films. De dia's en
foto's kwamen te
recht bij Lodewijk Imkamp, wethouder
te Roermond. Van doosjes vol dia's nam
hij lange tijd aan dat het familiekiekjes
betroffen. Maar toen hij die dia's beter
ging bekijken, bleken dit opnamen uit de
bezettingstijd te zijn, in kleur. Hij nam
contact op met het NIOD, waar men wat
lacherig deed over zijn vondst: Meneer, u
hebt geen kleurenfoto maar een zwart-wit
foto die ingekleurd is! Niets was minder
waar en Imkamp wist dat hij een schat
aangeboord had. Zijn grote streven: de
foto's moeten tot hun recht komen als
mede het verhaal over zijn oom. Hoewel
het bestaan van de collectie reeds langer
bekend was, konden de dia's nu als
gevolg van verbeterde digitale restaura
tietechnieken door het Roermondse
bedrijf X-CAGO zodanig worden geres
taureerd dat de opnamen hun oorspron
kelijke kleur weer terugkregen. Een volle
dig manjaar was gemoeid met de restau
ratie van de circa 2.000 opnames: de
beelden werden opgeschoond en de ver
kleurde dia's werden waar nodig onder
zocht op kleurrestanten om de oorspron
kelijke kleurstellingen te herstellen.
Bovendien kon voor het eerst niet alleen
worden geput uit de volledige collectie
kleurenopnames van Hustinx, maar ook
uit zijn uitgebreid persoonlijk archief. Zo
kon voor het verhaal achter de foto's
gebruik worden gemaakt van de minuti
euze dagboeken en aantekeningen van
Alphons Hustinx. Daarmee werd het ook
mogelijk het - avontuurlijke - levensver
haal van Hustinx te schetsen. Uit de col
lectie is een selectie gemaakt van een
300-tal opnames die X-CAGO in een 200
pagina's tellend boek met de titel Kleur in
Donkere dagen. Het dagelijks leven in
Nederland in kleur tijdens WO II heeft uit
gegeven.
De kleurenopnames uit de jaren van
oorlog en bezetting brengen het verleden
dichterbij, maken het tastbaar. Kleur in
donkere dagen geeft een unieke, kleurrij
ke indruk van deze donkere periode uit
onze geschiedenis. Boeren bewerken het
land, de scharenslijper komt voorbij, kin
deren spelen bij de vijver en reizigers
wachten op de trein. Beelden, waarop de
oorlog ver weg lijkt. Maar de gevolgen
van oorlog en bezetting komen steeds
nadrukkelijker in beeld. Hoewel Hustinx
zonder journalistiek oogmerk leek te foto
graferen en beelden van verwoeste steden
elkaar afwisselen met toeristische opna
mes, had hij een opmerkelijk oog voor
het veranderende straatbeeld. De straten
worden leger, vreemdsoortige voertuigen
komen in beeld, rijen staan voor de win
kels en steeds meer propagandaplakkaten
en bekendmakingen springen in het oog.
Duitse soldaten marcheren voorbij,
schuilkelders verschijnen in de stad, de
kuststrook wordt ontruimd en de gevol
gen van bombardementen worden zicht
baar. Een man met een anjer in zijn
knoopsgat fietst voorbij. En op een affi
che zijn drie letters gekrast: o zo. Beelden,
waar een verhaal achter zit. Hustinx had
oog voor 'het kleine verzet' en legde
nauwgezet het anti-Duitse sentiment
vast. Daarbij ging hij geënsceneerde
opnames, bijvoorbeeld van een bloemleg-
ging bij het monument voor Koningin
Emma in Den Haag, niet uit de weg.
Kleur in donkere dagen laat de bezettings
tijd in kleur zien en vertelt het verhaal bij
de opnames. De collectie van meer dan
2.000 dia's vormt een caleidoscoop van
kleurige indrukken uit geheel Nederland.
Het alledaagse, zoals een joodse naam op
de gevel van een Amsterdams pakhuis of
een foto met de tekst beperkte bewegings
vrijheid voor joden is net zo confronterend
als de vanzelfsprekendheid waarmee de
Duitse soldaat door het beeld loopt. Veel
beelden wekken de indruk van een onge
stoorde continuïteit en aanpassing en
roepen daarmee de vraag op naar het bij
zondere karakter van de bezettingsjaren.
Lou de Jong verklaarde, toen hij een eer
ste selectie van de opnames zag, dat zijn
beeld van oorlog en bezetting een ander
zou zijn geweest, als hij de collectie van
Hustinx eerder had gezien. 'Soldaat van
Oranje' Erik Hazelhoff Roelfzema schreef
het voorwoord en merkt daarin op dat
voor wie oorlog en bezetting zelf beleefde
of zich erin verdiept, de foto's als een
serie milde schokken komen: De foto's
zijn uniek als individuele kunstwerkjes.
Maar hun kracht ligt in het alledaagse, de
vele kleine gebeurtenissen - van een boerderij
aan puin tot een klein meisje dat haar leven
waagt om op Juliana's verjaardag een bloe
menhulde te brengen - die ieder op zich de
weg heropenen naar deze meest dramatische
jaren van onze geschiedenis.
Kleur in donkere dagen vertelt ook het
kleurrijke leven van Alphons Hustinx. Hij
was geen beroepsfotograaf en ook niet
opgeleid tot cineast. Na langdurig en met
weinig animo een rechtenstudie te heb
ben gevolgd, herinnerde na zijn afstude
ren in 1930 alleen nog de meestertitel op
zijn visitekaartje aan zijn academische
vorming. Alphons Hustinx komt uit een
bemiddelde Maastrichtse familie en geniet
een ongebonden leven van verre reizen,
filmen en fotografe
ren. Enthousiast stort
hij zich in 1937 op de
mogelijkheden die de
kleurenfotografie
biedt als de eerste
kleuren(dia-)films op
de markt komen.
Spoedig filmt hij ook
in kleur.
Voor verschillende dagbladen schrijft hij
reisverhalen en verlucht die met eigen
foto's en tekeningen. Nog voordat hij
afstudeert, reist hij in een luxe Lancia en
Ford A Roadster met vrienden door ge
heel Europa. In 1932 onderneemt hij een
avontuurlijke autoreis naar Afghanistan
en in 1934 reist hij naar Zuid-Afrika en
Brits Rhodesië. In 1933 is hij als gast van
de nazi's in Duitsland en woont hij als
één van de weinige Nederlandse journa
listen in Neurenberg het eerste partijcon
gres van de nazi's na de machtsovername
door Hitier bij.
In 1938 trekt hij zes maanden door Indië
om in opdracht van de Stoomvaart
Maatschappij 'Nederland' de eerste kleu
renfilm over Nederlands-Indië te maken.
De film is bijzonder populair en Alphons
reist door het hele land om aan de hand
van zijn film het reizen met de luxe mail
boten naar de Gordel van Smaragd te
promoten. Ook als de oorlog uitbreekt,
gaat hij daarmee door. Hij verdient er een
goede boterham mee. Maar zijn bewe
gingsvrijheid wordt steeds meer beperkt.
Na de Japanse inval in Indië verbieden de
bezetters het vertonen van de film. Het
reizen wordt steeds moeilijker en in 1944
praktisch onmogelijk. Zijn woonplaats
Roermond is sedert september 1944 een
frontstad. Alphons duikt onder als de
bezetter de mannelijke bevolking van
Roermond ronselt om te werken in
Duitsland. In januari 1945 onderneemt
hij een levensgevaarlijke tocht over de
Maas naar bevrijd gebied. Als één van de
weinige Nederlanders beschikt hij gedu
rende de bezettingstijd en tijdens de
bevrijding over een groot aantal diafilms,
waardoor hij ook de bevrijdingsfeesten in
verschillende dorpen en steden in
Nederland uitgebreid weet vast te leggen.
Na de oorlog vervolgt hij zijn leven van
verre reizen en filmen.
Kleur in donkere dagen laat u kennis
maken met vele kleurenopnames uit de
periode 1939 - 1946 uit geheel Neder
land, verrijkt met het oorlogsverslag van
een boeiende wereldreiziger. De kleuren
film van Nederlands-Indië is eveneens
geconserveerd en van ondertitels voor
zien. X-CAGO scant en digitaliseert
archieven, waaronder fotocollecties. Met
behulp van speciale technieken worden
kranten gescand en op het internet gepu
bliceerd, die artikelsgewijs raadpleegbaar
zijn. Deze cliptechnologie kan ook heel
efficiënt voor knipselarchieven gebruikt
worden.
snel» m
f\ <fv ir1 i
ISBN-io: 9078074019
ISBN-13: 9789078074014
W 'Kleur in donkere dagen'
Door Loek Kreukels*
Enige jaren geleden werd een unieke foto-
en filmcollectie van kleurendia's uit de
bezettingstijd ontdekt. De foto's van foto
graaf en cineast Alphons Hustinx bleken zo
uniek, dat door de particuliere eigenaar
naar mogelijkheden werd gezocht om de
collectie digitaal te ontsluiten en te conser
veren. Bovendien werden de kleurendia's
toegankelijk gemaakt middels de uitgave
van een fotoboek door het Roermondse
multimediabedrijf X-CAGO.
Een indrukwekkende getuige van de oorlogsverwoestin
gen is deze langgerekte gevel in Den Haag, zwaar bescha
digd, het dak is eraf, op enkele plaatsen kun je door het
gebouw heenkijken. Er is werk te over in de bouw. Den
Haag, juli 1946. Foto: dia-archief mr. A. Hustinx.
Digitalisering en res
tauratie
De bezettingstijd in kleur
De fotograaf
WEHRH*(HT:H'BR:Un0 P0L
PAHHE8CE HIIEJ1 WMHIBBOn
winut uMum in tutnm
«nwi uw ms khkiu sine
AUStMIIlKII MOID
Voetgangers en fietsers moeten wachten bij de brug over
de IJssel. De bezettingsmacht heeft voorrang. Kampen, 24
april 1941Foto: dia-archief mr.A. Hustinx.
Loek Kreukels is freelance historicus.
ALPHONS HUSTINX
LOEK KREUKELS
'-■ET DAGELIJKS' LEVEN IN NEDERLAND TIJDENS WOU
Kleur in donkere Dagen
Het dagelijks leven in Nederland tijdens WO 1
Auteur: dr. Loek Kreukels
Verkrijgbaar via de boekhandel of bij
X-CAGO bv, Roermond,
tel. (0475) 354 060, www.x-cago.com
20
archievenblad
oktober 2005
oktober 2005
archievenblad
