Koninklijke Bibliotheek zet
BBS
de praktijk
de praktijk
Na vele jaren van passiviteit op het gebied
van het ontsluiten van kranten(collecties) op
internet, lijken nu de technische mogelijkheden
aanwezig om krantenmateriaal op een bevredi
gende manier te ontsluiten. Terwijl veel instel
lingen en archieven zich al heel wat jaren actief
bezighouden met het digitaliseren van vele col
lecties, is het krantenmateriaal tot nu toe een
bijna onneembare horde gebleken. Terwijl dit
materiaal toch een uitermate geschikte histori
sche bron is om een gevarieerde groep gebrui
kers te bedienen, van wetenschappers en het
onderwijs tot een breed belangstellend publiek.
Oorlog Revolutie
De KB startte medio 2002 met behulp van
een subsidie van het Ministerie van Onderwijs,
Cultuur en Wetenschappen een ambitieus kran
tenproject onder de
titel Oorlog Revolutie.
Het uiteindelijke doel
was het digitaliseren
van microfilm en ont
sluiten van drie lande
lijke dagbladen (de
Nieuwe Rotterdamsche
Courant, Het Volk en
Het Centrum) uit de
periode 1910-1920. De
keuze voor deze kran
tentitels was ingegeven
door het streven naar
een brede maatschap
pelijke dekking. De
geselecteerde titels wa
ren in een eerder pro
ject van Metamorfoze
(Microverfilming Lan
delijke Dagbladen) al
verfilmd.
Het project incorpo
reerde een al eerder uit
gevoerd project bij de
KB, The Roaring Twen
ties, en het project Het
Vaderland in de Tweede
Wereldoorlog. Dit laatste
project is een initiatief van het Haags
Gemeentearchief en werd uitgevoerd in het
kader van het Geheugen van Nederland. Het
Roaring Twenties-project richtte zich op de
periode 1920-1930 en de collectie van Het
Vaderland in de Tweede Wereldoorlog loopt vanaf
1930 tot en met 1945.
Uiteindelijk werden er vier dagbladen uit de
periode 1910-1945 vanaf microfilm gedigitali
seerd en ontsloten. De website www.kb.nl/kran-
ten biedt de mogelijkheid om in totaal 76 jaar
gangen en ongeveer 350.000 krantenpagina's
full-text te doorzoeken, een unicum in
Nederland. Tevens wordt de mogelijkheid gebo
den om een zoekvraag te stellen op editie,
datum of periode. Daarbij is het mogelijk om
met spellingsvarianten te zoeken (verschillende
fuzzy searc/ï-zoekmogelijkheden). Het specifieke
jaar 1918 is geselecteerd om ontsloten te worden
op basis van artikelen. Zoekopdrachten kunnen
bij dit materiaal dus niet alleen in de hele kran
tenpagina's worden gesteld maar eveneens in de
afzonderlijke artikelen. De resultaten van een
zoekopdracht worden geordend aangeboden op
basis van het aantal treffers, waarbij aangeno
men is dat de gebruiker de meeste belangstelling
zal hebben voor het document met de meeste
treffers. Het is op een eenvoudige manier moge
lijk om met één of meer zoektermen dit indruk
wekkende krantenmateriaal efficiënt en snel te
doorzoeken.
Een verkenning bij aanvang van het project
bracht op nationaal niveau niet veel aan het
licht. Internationaal waren er echter al wel de
nodige interessante projecten uitgevoerd.
Enkele jaren geleden was het tijdschrift De
Groene Amsterdammer er snel bij om zijn archief
full-text te ontsluiten: het geeft de gebruiker
(ook niet-abonnees) de mogelijkheid om de jaar
gangen van 1870 tot 1940 te doorzoeken.
Daarnaast hadden zowel Het Parool als het dag
blad Trouw hun oorlogsarchief ontsloten. Hierbij
is het slechts mogelijk om dit bijzondere materi
aal te doorzoeken op termen die in de koppen
van artikelen voorkomen.
In het buitenland waren er bij aanvang van
het Oorlog Revolutie-project al de nodige
stappen gezet op het gebied van het ontsluiten
van historisch krantenmateriaal. Vooral de
nationale bibliotheken in de Scandinavische
landen hadden met het Tiden-project een suc
cesvolle samenwerking tot stand gebracht. In
Australië en Nieuw-Zeeland was er door de
nationale bibliotheken eveneens aandacht
besteed aan het ontsluiten van kranten
materiaal.
Alle werkzaamheden die binnen het pro
ject waren gepland zijn door de KB uitbe
steed. Bij aanvang van het project werd
uit drie kandidaten, die zich presenteer
den door middel van het indienen van
een offerte en het verzorgen van een pre
sentatie, een keuze gemaakt. Na nauw
keurige afweging viel de keus op het
Amsterdamse bedrijf Zylab, dat eveneens
betrokken was geweest bij de ontsluiting
van het materiaal van De Groene
Amsterdammer. De verschillende werk
zaamheden hadden onder andere te
maken met het digitaliseren van de
microfilms, het ontdubbelen van de
opnamen, het scheiden van de pagina's,
het rechtzetten van de beelden en het
verwijderen van zwarte randen rondom
de images, de tekenherkenning, het toe
voegen van metadata en de controle
werkzaamheden
Ondanks het feit dat 32 landelijke en
regionale dagbladen tegenwoordig hun
recentere collecties digitaal aanbieden (al
dan niet tegen betaling), is er nauwelijks
sprake van het ontsluiten van het histo
risch krantenmateriaal. Met de verkoop
van digitale abonnementen en (histori
sche) voorpagina's zijn de uitgevers nu
eindelijk uit de rode cijfers en is een
voorzichtig optimisme op zijn plaats.
Voorlopig blijft het historische materiaal
op de planken liggen en lijkt elke inves
tering in dit materiaal uit economisch
oogpunt niet nuttig besteed.
Tijdens het seminar waren overwe
gend positieve reacties te horen. Het blijkt
voor (gemeente)archieven van belang dat
de KB een voortrekkersrol in deze speelt,
zodat niet elk archief opnieuw het wiel
hoeft uit te vinden. Tenslotte brak journa
list Ewoud Sanders een lans om vooral
meer kranten online te brengen. Hij bena
drukte samenwerking te zoeken met de
uitgeverswereld, die, afgaande op een
korte enquête van Sanders, zeer welwil
lend zou staan tegenover het idee om his
torisch krantenmateriaal te digitaliseren
en ontsluiten. Samenwerking is het tover
woord, maar de uitgevers bleven vaag
over mogelijke financiering.
Er zijn al voorzichtige initiatieven van
verschillende Nederlandse archieven op
dit gebied te bespeuren. Een moedige
stap, want het krantenmateriaal blijft
problematisch, vooral met betrekking tot
de (druk)kwaliteit van het origineel, vol
ledigheid van de collectie, formaat en
lay-out van de kranten en auteurs- en
beeldrechten. Echter, het is van groot
belang dat meerdere instellingen en
archieven deze initiatieven ondersteu
nen. Het ontsluiten van krantenmateri
aal is momenteel mogelijk geworden als
gevolg van de technische ontwikkelin
gen, voornamelijk op het gebied van de
tekenherkenning Optical Character
Recognitionen digitalisering (scanners
met voldoende capaciteit). De tijd lijkt
rijp om deze belangwekkende collecties
in de Nederlandse archieven te gaan ont
sluiten en voor een breed publiek toegan
kelijk te maken.
Het Oorlog Revolutie-project is
opgezet als een pilotproject om na te
gaan wat de mogelijkheden zijn met dit
specifieke tekstuele materiaal. De reacties
om op deze nieuwe manier een deel van
de historische krantencollectie doorzoek
baar te maken zijn uitermate positief. Het
aantal gebruikers neemt vanaf het begin
van dit jaar elke maand met meer dan 40
procent toe.
Archieven lijken zeer bereid en gemoti
veerd om mee te werken, maar zij zoeken
een generieke oplossing om te komen tot
de ontsluiting van hun prachtige (regio
nale) krantencollecties. Wellicht zijn er
door samenwerking tussen de Konin
klijke Bibliotheek, de uitgevers en de
archieven en overheid mooie initiatieven
te verwachten.
Het eerder genoemde Tiden-project heeft
eveneens geresulteerd in een samenwer
king in zowel Finland als Noorwegen van
bibliotheken en uitgevers waarbij veel
historisch krantenmateriaal is ontsloten.
Zo heeft de uitgever van de grootste Finse
krant meer dan één miljoen pagina's ont
sloten.
Het belang van het krantenmateriaal
wordt onderkend en meerdere grote
instellingen in het buitenland zien
mogelijkheden om te komen tot een
digitale historische krantencollectie. Zo
heeft de Library of Congress plannen om
dertig miljoen krantenpagina's te ont
sluiten uit de periode 1836-1922 en is de
British Library een miljoenenproject
gestart met negentiende-eeuws kranten
materiaal onder de titel British newspapers
1800-1900, waarbij één miljoen pagina's
worden verwerkt.
Of een Nederlandse samenwerking uit
eindelijk kan leiden tot een Nationale
(Historische) Krantenbank ligt voorna
melijk aan degene die de kar wil gaan
trekken: iedereen lijkt het een prachtig
idee te vinden, het wachten is op finan
ciële en organisatorische initiatieven.
13
ssss
ig^rr
iWTirn 11\
Kranten ii Beeld
Door Rubrecht Zaat*
De website 'Kranten in Beeld' van de Koninklijke
Bibliotheek (KB) is op 23 maart op een seminar
over het digitaliseren en ontsluiten van historische
krantencollecties onder de aandacht gebracht van
vertegenwoordigers uit de commerciële wereld, de
media, de cultureelerfgoedsector, de overheid en de
wetenschap. Ook de archiefwereld was ruim verte
genwoordigd op dit, door Metamorfoze georgani
seerde, seminar.
Verkenning
Initiatieven
Toekomst
Rubrecht Zaat is projectleider bij de Koninklijke
Bibliotheek.
archievenblad
mei 2005
mei 2005
archievenblad
