indrukken van twee congresgangers
ICA-congres
Van 23 to 27 augustus was het vijf
tiende wereldcongres van de International
Council on Archives, de ICA, in Wenen.
Vele Nederlandse collega's gingen gewoon
tegetrouw naar dit vierjaarlijkse evene
ment, en daar hebben ze geen spijt van
gekregen. In tegenstelling tot de gang van
zaken vier jaar geleden in Se villa, waren er
ditmaal sessies te kust en te keur. Bijna alle
maal hadden deze sessies de eigen ervarin
gen en 'best practices' van onze beroeps
groep als onderwerp en werden door de
conferentiegangers enthousiast ontvan
gen. Voor ieder was er wat van zijn gading.
Zo zijn de getuigenverslagen van de colle
ga's dan ook heel wisselend.
Caspar van Heel bericht over de sfeer rond
de conferentie dat er een strenge toegangs
controle was en je er zonder badge niet
inkwam. Maar had je die badge, dan was je
verzekerd van een goede en sfeervolle ont
vangst. Al voor de openingsceremonie
waren er vergaderingen van verschillende
secties van de ICA. Van Heel was bij de bij
eenkomst van de sectie archivarissen van
kerken en geloofsgemeenschappen. Zelf
was hij voor 1996, toen de sectie werd
opgericht, bestuurslid van de voorganger
van de sectie: de internationale vereniging
van kerkarchivarissen. Het belangrijkste
nieuws uit deze sectie was de wisseling van
het voorzitterschap. De protestantse dr.
Helmut Baier uit Neurenberg, die decennia
lang leiding gaf aan de internationale ver
eniging en later de sectie, werd opgevolgd
door de rooms-katholieke dr. Herbert W.
Wurster uit Passau. Nieuwe secretaris werd
Christine Taylor uit Seattle, USA.
Caspar van Heel vertelt over de ope
ningsceremonie op maandagavond:
'Muziek van Mozart, papa Straufi en
Schubert fleurde de aanwezigen op. Alle
autoriteiten deden hun best het nog mooi
er te zeggen dan hun voorganger. Van de
nieuwe Oostenrijkse bondspresident dr.
Heinz Fischer noteerde ik: "Unsere Zukunft
kan nur gelingen als unsere Geschichte
mann sich bewust ist." De hoofdspreker
was de tachtigjarige Bundesminister bui
ten dienst professor Hans Tuppy. Volgens
vele collega's was deze briljante biochemi
cus op het verkeerde congres aan het
woord. Die mening deel ik niet, wel was
het tijdstip ongelukkig: na de vele officiële
toespraken en voorafgaand aan het late
buffet. Er waren archivarissen die hun
knorrende maag niet tot stilte konden (of
wilden) brengen. Uit Tuppy's mond
noteerde ik: "Tragerlose Informationen
kennen wir nicht. Der Kopf ist unser
mentalen Archiv. Das Gehirn ist
modular afgebaut. DNA als
Informationstrager. Das Gnom aller
Menschen ist für mehr als 99% identisch."
De rest heb ik dus niet meer kunnen ver
staan. Maar het was machtig interessant.
Het buffet was goed en de wijnen van
'österreichisches Erzeugnis' kunnen met
ere genoemd worden.'
De gedelegeerden van het Gemeente
archief Amsterdam waren in drie sessies
belangrijke sleutelfiguren. Ellen Fleur hield
een inleiding over websitestatistieken.
Hoewel de opkomst in die sessie mager
was, mag de Amsterdamse inbreng van
een apert succes spreken, gezien de bewon
dering en toch ook wel afgunst die de
inleiding bij de toehoorders uit Amerika,
Engeland, Frankrijk en Nederland opriep.
Vooral de toelichting van Fleur dat de web
site van het Gemeentearchief Amsterdam
bijna volledig HTML-doorzoekbaar is (met
opzet: zo vinden alle zoekmachines de
zoektermen op de site veel makkelijker)
deed menigeen met een website waar min
der goed over deze dingen is nagedacht, op
het hoofd krabben.
Alice van Diepen verzorgde samen met
Charles Jeurgens (Dordrecht) en Jantje
Steenhuis (Rotterdam) een zogeheten 'ron-
detafelsessie' over het verzamelen van
migrantenerfgoed. Ook bij deze sessie was
het aantal deelnemers niet erg groot, maar
ja, natuurlijk niet alle landen hebben
migranten of achten migranten een serieu
ze maatschappelijke factor.
Carolien Schönfeld had de leiding over
een rondetafelsessie over het implemente
ren van verwerving en preservering van
digitaal gecreëerde archieven. Aan tafel
zaten ook Andreas Kellerhals, van het
Arelda-project van het Schweizerisches
Bundesarchiv in Bern, en Philip Boudrez,
projectleider van het DAVID-project van
het Antwerpse Stadsarchief. De uitwisse
ling van de ervaringen was zeer positief te
noemen. In een soortgelijke sessie hadden
de Denen en de Engelsen al een goede
bodem gelegd voor de discussie. De
Amsterdammers zijn heel tevreden over
het aantal nieuwe contacten dat ze hebben
opgedaan en de nieuwe initiatieven waar
ze over hoorden (sommige initiatieven,
zoals de Engelse migranten-archief-website
www.movinghere.org.uk waren weel
bekend, maar het was leuk om de mensen
erachter te ontmoeten). Over websites
gesproken: Jan Boomgaard en Ellen Fleur
hebben ter plekke initiatieven genomen
om een internationale website over dief
stal op te zetten.
Bij dit soort sessies konden de deelnemers
merken dat internationaal de houding
tegenover digitaal gecreëerd archief veel
constructiever en pragmatischer is gewor
den, vergeleken bij vier jaar geleden.
Alice van Diepen bericht dat er bij enkele
sessies de nodige aandacht was voor 'oral
history': 'Een actueel thema voor verwer
ving nu daar door Ellis Jonker (van het
GAA) gewerkt wordt aan het verzamelen
van interviews met migrantenvertegen
woordigers.De Amsterdammers bezoch
ten met het oog op de verhuizing naar 'De
Bazel' natuurlijk vooral ook sessies die hun
helpen bij de voorbereiding op deze grote
operatie. 'Imagebuilding' was onderwerp
van diverse sessies, de een beter dan de
ander. Een verrassend goede en (uitzonde
ring) humoristische sessie werd gepresen
teerd door vier vrouwen, twee Engelse en
twee Deense. Vooral de Deense ervaring
met een zojuist opnieuw ingerichte studie
zaal met talrijke vernieuwende tips voor
het aantrekken van meer publiek inspi
reerde.
Als je archiefinspecteur bent, zoals
Van Heel, ben je natuurlijk altijd benieuwd
naar nieuwe ontwikkelingen in wetgeving,
openbaarheid, redding van archieven bij
calamiteiten en digitalisering. 'Een interes
sante sessie met veel toehoorders ging over
de nasleep van een ramp - overstromin
gen, aardbevingen en de ramp van 11 sep
tember. Hier toonde Valerie Komor uit
New York de gevolgen van de terreuraan
slag op de Twin-towers voor de daar
bewaarde archieven en collecties. En de
wijze waarop toch nog veel gered kon wor
den, doordat elders digitale kopieën
bewaard werden, maar ook omdat elektro
nische data soms toch hersteld konden
worden. Dr. Jürgen Rainer Wolf uit
Dresden schetste in deze sessie de gevolgen
van de overstroming van de Elbe in 2002.
Vriesdrogen was de remedie, maar dat
weten we in Nederland inmiddels ook,
zeker sinds Wijk bij Duurstede.'
'Voor wat betreft de uitgangspunten en
principes voor archiefwetgeving werd er
op woensdag na de presentatie van de
Zweed Claes Graenstroem uit Stockholm -
helaas onder wat matige belangstelling -
stevig gediscussieerd. Binnen de ICA wordt
al lang gesproken over meer uniformering
van archiefwetgeving. De Zweed signaleer
de allereerst grote verschillen tussen de
diverse landen, niet alleen in de wetge
ving, maar ook in de terminologie. Elk
land moet kritisch blijven kijken naar de
eigen regelgeving, zeker met alle ontwikke
lingen binnen de iet-wereld, maar ook in
verband met de toenemende bestuurlijke
transparantie, en in Europa de regelgeving
vanuit Brussel. Graenstroem formuleerde
een aantal uitgangspunten, bijvoorbeeld:
archieven zijn voor burgers en vreemde
lingen vrij toegankelijk, ook vóór de
overdracht; uitzonderingen daarop zijn
schaars, maar helder geformuleerd en
appel daartegen is transparant;
het nationaal archief speelt een belang
rijke rol bij het stellen van standaarden
bij alle aspecten van archivering;
er moeten sancties bestaan tegen modi
ficatie, destructie en ongeautoriseerde
verwijdering van openbaar archief.
In de discussie kwam nog naar voren, dat
voormalige koloniën moeten samenwer
ken met het nationaal archief van het
voormalige moederland. Ook de vraag hoe
je moet omgaan met de archieven van
multinationals, bleef in de lucht hangen.
Daarvoor werd verwezen naar het artikel
van Lajos Körmendy in Comma 2001.1-2
pp. 85-89.'
Van Heel was verder aanwezig bij het
thema 'archieven en historisch onderzoek,
toe aan een nieuwe definiëring?', waar te
horen was hoe dat de archieven in Rusland
nu vrij te raadplegen zijn en hoeveel
the past, managing the present, preparing
for the future ...electronically', waar
Christina Ardern uit Toronto haar verhaal
als een echte 'information management
specialist' presenteerde. Van Heel noteerde
haar constatering dat het beloofde 'paper
less office' er nog steeds niet is: nog steeds
komt 80 procent van alle informatie op
papier! En ook: 'We krijgen geen grip op de
'electronic records', want we hebben geen
archief tijdens de Tweede Wereldoorlog in
Polen is verloren gegaan (zo'n 90 pro
cent!). Een andere sessie waar de openbaar
heid en de waarde van archieven aan de
orde kwamen was de plenaire zitting op
donderdag door de Serviër Ivan Ivanji, die
al op vijftienjarige leeftijd geïnterneerd
werd in een nationaal-socialistisch con
centratiekamp. Hij is oud-politicus en
schrijver in het Duits en het Servisch. Van
Heel bericht: 'Toen hij zijn eigen dossier
van het concentratiekamp wilde inzien,
bleken daarin nogal wat onjuistheden
voor te komen, zodanig, dat hij eraan twij
felde of het wel over hem ging. Wat is dan
waarheid, hoe betrouwbaar is het archief?
In een meesterlijk opgebouwd betoog
kwam hij uiteindelijk terecht bij de oplos
sing dat er niets anders overblijft dan
onder ede de waarheid, niets dan de waar
heid en de hele waarheid te spreken.
Waarna hij concludeerde: "De waarheid
ben ik bereid te spreken, eventueel met
Gods hulp, hoewel de waarheid spreken
erg moeilijk, zo niet onmogelijk is.'"
Naast sessies over de digitalisering van
dtb's door het aartsbisdom en de universi
teit Passau, mede voor een beter inzicht in
genetische overdracht van ziektes als
Alzheimer, en de digitalisering van de
microfilms door de Mormomen was er een
interessante bijeenkomst over 'protecting
controle over de delete-toets. (Vrij ver
taald: de troep is nu groter dan vóór het
computertijdperk, het probleem zijn de
mensen die er mee werken.) In de toe
komst zullen er nog steeds records zijn,
gemanaged door managers. Archivarissen
moeten hun coaches en trainers zijn. "We
have a different role to play".'
De Nederlandse deelnemers proefden
en genoten natuurlijk ook van de rijke cul
tuur die Wenen biedt. Woensdagavond was
er een orgelconcert in de Stephansdom, die
te klein bleek voor het aantal belangstellen
den. Op donderdagavond was er een ont
vangst bij de Nederlandse gezantschaps-
raad Johan W. Coert. Caspar van Heel: 'Wat
woont die man mooi, heerlijke hapjes, uit
stekende (Kaapse) wijn. Even onder
elkaar!'. Sluitstuk was de vrijdagavond met
de ontvangst ten raadhuize van Wenen
met bal. 'Geen woorden, maar dansen!' De
conclusie van Alice van Diepen: 'Zo biedt
zo'n congres in korte tijd een blik op lan
den, archieven of personen die de moeite
van een nadere kennismaking waard zijn.
Een groot succes, kortom.'
28
29
ICA-congres Wenen:
In het vorige nummer gaven we in een aantal
bijdragen al enige indrukken van congresgan
gers van het voor de archiefwereld zo
belangrijke internationale ICA-congres.
In deze bijdrage een compositie van de
impressies van Caspar van Heel (Provinciale
Archiefinspectie Overijssel) en Alice van
Diepen (Gemeentearchief Amsterdam).
Opening
Amsterdamse inbreng
Congressporen van een inspecteur
De Amsterdamse delegatie, met v.l.n.r. Alice van Diepen,
Jan van den Boomgaard, Ellen Fleur en Carolien
Schönfeld.
Slotakkoord
archievenblad
november 2004
november 2004
archievenblad
