«te
mi
KVAN nieuws
Koninklijke Vereniging van Archivarissen in Nederland
Voor het voetlicht: Rudi van Maanen
Adjunct-gemeentearchivaris Leiden en bijzonder hoogleraar
stadsgeschiedenis
Hij heeft negen jaar gewerkt aan de
complete stadsgeschiedenis van Leiden.
Na november 2004 kan hij zich weer
wijden aan zijn eigenlijke taak als
adjunct-gemeentearchivaris met hierbij
het bijzonder hoogleraarschap stadsge
schiedenis aan de Universiteit Leiden.
We hebben het over prof.dr. Rudi van
Maanen. Dankzij hem kan Leiden zich
nu scharen in de rij van Nederlandse
steden als Haarlem, Gouda, Dordrecht,
Rotterdam en Emmen die allemaal aan
het fenomeen stadsgeschiedenis een
nieuwe eigentijdse invulling hebben
gegeven.
Rudolf Cornells Johannes van
Maanen is geboren en getogen in
Utrecht. Hier zag hij op 21 december
1944 het levenslicht. Als kind wandelde
hij veel met zijn vader, die een drogiste
rij exploiteerde, door de Utrechtse bin
nenstad. De oude geschiedenis van
Utrecht werd hem op die manier met de
paplepel ingegoten. Dit had een enorme
invloed op de jonge Rudi. Er was bij hem
geen twijfel over wat hij zou gaan stude
ren na het behalen van zijn gymnasium
diploma aan het Stedelijk Gymnasium
van Utrecht. Het werd geschiedenis aan
de Utrechtse universiteit met als hoofd
vak middeleeuwse geschiedenis en als
bijvakken contemporaine geschiedenis
en oud-vaderlands recht. Dat laatste vak
kwam hem later nog goed van pas bij
zijn studie voor archivaris.
Rudi studeerde af op een op het
eerste oog nogal ongebruikelijk, onder
werp: een vijftiende-eeuws hervor
mingsplan van de universiteit van
Parijs met bronnen geschreven in het
oud-Frans en Latijn. Hij wist toen ook
reeds dat hij geen geschiedenis zou
gaan doceren en sloeg het pedagogisch
gedeelte van zijn studie bewust over.
Archiefwerk zou het worden. Direct
hierna toog hij naar de Archiefschool,
die toen nog in Utrecht was, en kreeg na
sollicitatie een stageplaats in Nijmegen
bij het toen pas opgerichte Katholiek
Documentatie Centrum van de
Nijmeegse Universiteit. Fysiek werkte
hij echter als stagiair bij het gemeentear
chief van Nijmegen.
Zijn postdoctorale archiefopleiding
sloot hij af met de inventarisatie van
het twintig meter omvattende archief
van de priester Wouter Lutkie (1887-
1968), een katholieke geestelijke die in
zijn leven nogal wat problemen had
met de toenmalige clerus. Niet in het
minst door onder andere zijn fascinatie
voor de 'Herstelbeweging', een aantal
Nederlandse groeperingen uit de jaren
1920-1940, dat antidemocratie, de cor
poratieve gedachte en het supra-natio-
nalisme hoog in het vaandel had staan.
In november 1971 trad hij in
dienst als archivaris bij het gemeentear
chief van Leiden. Niet lang hierna ging
hij hier ook wonen. Zijn opdracht bij
het gemeentearchief was om een inven
taris te maken van het vijfhonderd
meter tellende archief van 1574 tot
1851. Een megaklus die zonder over
drijving kan worden beschouwd als zijn
levenswerk.
Het werden uiteindelijk twee delen. De
eerste inventaris bestrijkt de periode
1574 tot 1816 en de tweede de periode
1816-1929. Dit laatste jaartal heeft alles
te maken met de brand in het Leidse
stadhuis in 1929 waarbij, naar schatting
van Rudi, ongeveer driehonderd meter
archief uit de periode 1860 tot 1929
verloren is gegaan.
Met name op deze tweede inventaris
van de periode 1816 tot 1929 promo
veerde hij op ruim 55-jarige leeftijd bij
prof.dr. Eric Ketelaar op 30 november
2000 tot doctor in de letteren. De titel
van zijn proefschrift luidde 'Inventaris
van het stadsarchief van Leiden (1359)
1816-1929 (1963)'. Eigenlijk een unieke
promotie, want tot voor kort vond men
binnen het metier dat iemand niet kon
promoveren op een archivistisch werk
stuk.
Het doceren kwam later toch om
de hoek kijken. Rudi was van 1986 tot
1996 docent archivistiek aan de
Rijksarchiefschool. De kroon op zijn
lange loopbaan is zeker zijn benoeming
op 1 oktober 2002 tot bijzonder hoogle
raar stadsgeschiedenis, in het bijzonder
van Leiden, bij de vakgroep geschiede
nis van de faculteit Letteren van de
Universiteit Leiden. Het betreft een bij
zondere leerstoel namens de Stichting
Geschiedschrijving Leiden.
Rudi aanvaardde zijn ambt op 14 mei
2004 met het uitspreken van zijn oratio
getiteld 'Doorgaande beweging', ofwel
het gegeven dat een wezenskenmerk
van de 'stad' de permanente interne
dynamiek is.
Ook op publicitair gebied zat hij niet
stil. Buiten de bovengenoemde om
vangrijke delen over de Leidse stadsge
schiedenis publiceerde hij onder andere
over de ruimtelijke ontwikkeling van
Leiden tot 1896, de ongemakkelijke
verhouding tussen Leiden en het
Hoogheemraadschap van Rijnland, fis
cale bronnen en Leidse patriotten.
Door al die bezigheden is er voor hob
by's niet veel tijd overgeschoten. Het
voorbereiden van kampeervakanties,
met name in het Middellandse-
Zeegebied, betekent voor Rudi wegdwa-
len in de cultuurhistorie van die landen
en een terugkeer naar de Middeleeuwen,
met name door tochten langs de pitto
reske kerkjes en stadjes in die streken.
Koninklijke Vereniging van Archivarissen in Nederland
KVAN nieuws
SNAAI-leden bezoeken Koninklijk Huisarchief
Op vrijdag 25 juni jl. stond de eerste
SNAAI-excursie op het programma. Op
die dag werd een bezoek gebracht aan
een bijzondere particuliere archiefin
stelling, het Koninklijk Huisarchief.
Deze instelling is gevestigd op het ter
rein van paleis Noordeinde te Den
Haag. De deelnemers werden - na con
trole door de Marechaussee - hartelijk
ontvangen door de heer F. Maarschal-
kerweerd, directeur van de instelling.
Hij zorgde voor een boeiende rondlei
ding.
Het Koninklijk Huisarchief beheert
de archieven van onder anderen de
koningin als particulier persoon (dus
niet als zijnde het staatshoofd). Het
Koninklijk Huisarchief is dan ook geen
overheidsinstelling. De medewerkers
zijn geen ambtenaren, maar in dienst
van de koningin zelf. Alhoewel het
Koninklijk Huisarchief als particuliere
instelling, ondergebracht in een stich
ting, niet zonder meer toegankelijk is
voor publiek, beschikt de dienst over
een kleine studiezaal en wordt zo veel
mogelijk medewerking verleend aan
verzoeken tot het doen van onderzoek,
of het in bruikleen geven van delen van
de collectie ten behoeve van tentoon
stellingen.
De collectie bestaat - ondanks het
feit dat het woord 'archief' prominent
in de naam van de instelling voorkomt
- voor het overgrote deel uit museale
objecten, waarvan een deel in een
museumzaal tentoongesteld wordt.
Zoals voor alle gebouwen op het terrein
en de inrichting daarvan geldt, wordt
ook deze zaal zo
goed mogelijk in ori
ginele staat gehou
den. De archief
dienst bestaat dan
ook vooral bij de gra
tie van traditie. Het aanleggen van elek
triciteit en het plaatsen van een liftje
behoren tot de weinige veranderingen
die in de loop der jaren aan het gebouw
zijn gerealiseerd.
De instelling beheert één van de groot
ste collecties portretten in miniatuur
van Nederland, die in een aparte 'huis
kamer' worden bewaard. Deze portretjes
werden vroeger - als ware het een pasfo
to - in opdracht gemaakt, en vervolgens
weggegeven aan relaties. Op die manier
werd het een soort statussymbool, het
droeg bij aan je status als je thuis een
portretje van bijvoorbeeld een lid van
de koninklijke familie aan de muur had
hangen. Ook de kwaliteit van het schil
derwerk deed er dan toe, en hoe beken
der de schilder, hoe meer status de ont
vanger van het miniatuur aan zijn por
tretje kon ontlenen.
Talloze andere voorwerpen die op de
instelling worden bewaard kwamen bij
de rondleiding aan bod, zoals een aantal
nationale geschenken die de familie
heeft ontvangen bij speciale gebeurte
nissen en de dozen met tekeningen van
kinderen ter gelegenheid van de geboor
te van prinses Amalia. Deze worden ove
rigens allemaal bewaard. Selectie is dan
ook een term die niet in het archiefter
menlexicon van de instelling voorkomt.
De geklimatiseerde depots, die onlangs
nieuw zijn aangelegd, voldoen aan de
wettelijke eisen en bevatten opnieuw
vooral museale objecten. Aan archief
materiaal is zo'n vier strekkende kilome
ter aanwezig, wat vergelijk
baar is met de grootte van
het archief van een middel
grote gemeente. We hebben
dan ook te maken met een
voorname familie, met een
lange en rijke geschiedenis.
De bibliotheek bevat verder een
grote collectie met veelal unieke boeken,
bijvoorbeeld door het persoonlijk signe
ren van de auteurs, ten behoeve van aan
bieding aan leden van het Koninklijk
Huis. Alleen het wandelen door de zaal
van de bibliotheek doet al speciaal aan,
door het authentieke meubilair en de
galerij boven het centrale gangpad.
Voor SNAAI was dit een bijzondere
dag, omdat het haar eerste excursie was.
Met een bezoek aan deze bijzondere
instelling was het al met al een geslaagde
dag. Een instelling bovendien met een
bijzondere collectie, in een bijzonder
gebouw en op een bijzonder terrein.
De afsluiting vond plaats tijdens een
gezamenlijke lunch, waarbij onderling
de ervaringen van die dag nog eens wer
den uitgewisseld, maar natuurlijk ook
over werk, studie en andere zaken van
gedachten werd gewisseld. Hopelijk is
deze excursie de eerste in een lange tradi
tie van SNAAI-activiteiten!
Meer informatie over het Koninklijk
Huisarchief, waaronder een virtuele
bezichtiging, is te vinden op de website
www.koninklijkhuis.nl/hofhouding/huis-
archief.html.
CD Middeleeuwse Vespers van Sint Servaas in Maastricht
Voor de abonnees van het Archievenblad is de cd met ruim 55 minuten 'Middeleeuwse Vespers van Sint
Servaas in Maastricht' uitgevoerd door Schola Maastricht o.l.v. Alphons Kurris met korting te bestellen.
Normaal kost deze 9,00, nu maar 6,00! De cd is uitgegeven door de Stichting Vrienden van het
Rijksarchief in Limburg te Maastricht en daar te bestellen. Maak hiervoor 9,40 (incl. verzend- en ver-
pakkingskosten) over op giro 155385 t.n.v. de stichting o.v.v. 'Bestelling cd vespers, actie Archievenblad'.
Na ontvangst van de betaling zal de cd dan worden toegezonden.
r
A
Wandelen
Archiefwerk
Promotie
Mijlpaal
Harry Strijkers
archievenblad
september 2004
Een bijzondere instelling
Met een bijzondere collectie
Bibliotheek
Vuurdoop
Christian van der Ven, voorzitter SNAAI
Middeleeuwse Vespers van 1
1.
Sim Servaas
j In Maastricht
Al.»
september 2004
archievenblad
