Doe <4j^p Consult
WIJ DOEN WAAR
WE GOED IN ZIJN
DocConsult
Compacte Archief-Systemen
Kardex Systemen B.V.
Barwoutswaarder 13a, 3449 HE Woerden
Postbus 250, 3440 AG Woerden
Telefoon (0348) 49 40 40, Telefax (0348) 49 40 60
E-mail: info@kardex.nl, Website: www.kardex.nl
Restauratie - Atelier Helmond bv
Restauratie en conservering van papier,
leer en perkament
Ondersteuning bij calamiteiten
24 uur bereikbaar op: 06 - 57 58 96 31
Tijdens kantooruren: +31 (0)492 - 55 39 90
Uw waardevolle documenten gaan
bij ons door vakkundige handen.
Documentair management en ondersteuning
interim-management
quick-scan
coaching on the job
archiefbewerkingen
in-company trainingen
wegwerken achterstanden
«UB3
«flB3
project- en adviesbureau
Nico Maasstraat 51 Tel. 074 - 2500166
7555 LW Hengelo Fax 074 - 2500144
www.docconsult.nl
E-mail: docconsult@hetnet.nl
A member of the KARDEX Group Industrieholding Cham AG
dan in de antifoon overgenomen of breder uit
gewerkt, soms parafraserend, soms letterlijk cite
rend, en toegepast op de heilige wiens officie
gezongen werd. Het citerend of parafraserend
redigeren van antifoonteksten op basis van een
vers uit de bij de antifoon gezongen psalm, is
een bekende redactionele methode in de katho
lieke liturgie. Antifonen komen in de katholieke
liturgie namelijk vaak tot stand in samenhang
met de psalm of de lofzang die erbij gezongen
wordt.
De vraag die bij een dergelijk onderzoek in
ieder geval aan de orde komt, is de ouderdom
van een muzikale compositie. Door een nauw
keurige bestudering van de teksten (waarvan ik
de lezer van het Archievenblad de details wil
besparen) kan aangetoond worden dat heel het
Servatius-officie dateert uit de tiende eeuw. Dit
kan geconcludeerd worden op grond van de
gebruikte teksten, met name de archaïsche ont
wikkelingsfase van de Servatius-legende. Alle
antifoon- en responsoria-teksten gaan terug op
de berichten van Gregorius van Tours, op de
beide oudste levensbeschrijvingen van de H.
Servatius, uit de achtste en de negende eeuw, en
uiteindelijk op de preek van bisschop Radboud
uit het prille begin van de tiende eeuw. De nieu
we elementen die de monnik Heriger op het
einde van de tiende eeuw in zijn werk over de
bisschoppen van Luik introduceert, zoals de
stamboom van Servatius en zijn Visioen in
Rome, zijn al niet meer in de liturgische teksten
van het Servaasofficie verwerkt. Hetzelfde geldt
des te meer voor hetgeen Jocundus tegen het
einde van de elfde eeuw aan de legende toe
voegt, zoals de verhalen over de zilveren sleutel,
Servatius' ontmoeting met Atilla en zijn optre
den op het Concilie van Keulen. Dat deze thema's
door de samensteller van het officie niet zijn
gebruikt, toont aan dat het werk van vóór het
einde van de tiende eeuw is. De Servaaslegende
die in de liturgie gebruikt wordt, is dus 'geda
teerd', maar zij biedt ons dus ook een schitterend
handvat om de liturgie te 'dateren'.
Ook musicologisch concludeert fr. Kees
Pouderoijen OSB, monnik van de abdij Mamelis
bij Vaals, specialist in het gregoriaans en onlangs
benoemd tot hoogleraar gregoriaans in Wenen,
dat de middeleeuwse melodieën van het
Servaasofficie op grond van muzikale stijlkenmer
ken in de tiende eeuw geplaatst moeten worden.
Het Maastrichtse Servaasofficie is daarmee de
oudste muziek in Nederland. Daarmee is het ook
een schoolvoorbeeld van liturgische continuï
teit, aangezien de melodieën, zoals die in de der-
1 V %i
tiende/veertiende-eeuwse handschriften van
Aken staan, geen van hun tiende-eeuwse stijl
kenmerken verloren hebben.
Dat alles is op zich al bijzonder. Maar er komt
nog iets bij. Dit koorofficie is bovendien uniek,
omdat de componisten zeer oorspronkelijk werk
hebben verricht, én bovendien werk van zeer
hoge muzikale kwaliteit. Ze hadden immers
gemakkelijk kunnen putten uit het brede con-
fessoren-repertorium of uit andere bestaande
gezangen, maar ze hebben eigen melodieën
gecomponeerd. Het musicologisch belang van
het Servaasofficie van Maastricht overschrijdt
daarmee in ruime mate de regio. De melodieën
van de gezangen zijn oorspronkelijke gregori
aanse composities, gecomponeerd op de teksten
van het officie. Als plaats van oorsprong moet
waarschijnlijk gedacht worden aan het tiende-
eeuwse Luik, 'Athene van het Noorden', 'bloem
van de drie Galliën', waar, eveneens in diezelfde
tiende eeuw, de officies van de H. Stefanus, van
de H. Lambertus en van de Heilige Drieëenheid
werden gecomponeerd.
Op basis van het bewaard gebleven bron
nenmateriaal in Maastricht en Aken is het ons
gelukt een volledige reconstructie te maken van
een deel van het officie van
Sint-Servaas, namelijk de
Eerste Vespers. Deze werden
op mijn voorstel in 1996, bij
gelegenheid van de opening
van het vernieuwde Rijks
archief in Limburg, op cd uit
gebracht, en gezongen door de
Schola Maastricht onder lei
ding van dr. Alfons Kurris.
Daarmee is de oudste muziek
van Nederland niet alleen op
papier gereconstrueerd, maar
ook weer tot klank gebracht.
Literatuur
29
Boeken, in leer en perkament
Charters en zegels
Prenten en tekeningen
Kaarten en affiches
Massaconservering
Inbinden van rapporten en tijdschriften
Brand- en waterschade
Schimmelbestrijding
Panovenweg 40,5708 HR Helmond (NL)
Tel.+3l (0)492 55 39 90
Fax: +31(0)492-552442
E-mail: infoSrestauratie-atelierhelmond.nl
internet: www.restauratie-atelierhelmond.nl
DOCUMENTAIRE INFORMATIEVOORZIENING
Onze ervaren projectmedewerkers hebben veelal
een opleiding Bestuursambtenaar, SOD I en 11, WA en
Middelbaar archiefambtenaar. Zij staan garant voor
een klantgerichte en klantvriendelijke dienstverlening.
r
KARDEX
Op zoek naar de ouderdom van het officie
itiiAile lui.
al> Air.-
ejus 1W/Bfliwi
rgam Falrorale
px»i -#»-
il) li pon-exit
jKgSHpuSeUl >Ai
pf-mad.
V "1
mulo PraTul conl'ccratm
mmfolcuuu weeper uu
avi* üPetro Romsr iibi datui
pRrioieró laiidenii,.
t". 4 S,
Sinter Hiirmos figjioruiii gr;
Mag nirtcatur
Ic obumbramr lolis in uniore
M i
Lis aquihr dcprdVus toporc
d <rn.ili pFOgc-nie Chr"r,
Jp .runi gaufteiJiös-.
direxir.
tev,i
elusicrexii
Reconstructie van de Eerste Vespers op cd
Régis de la Haye (1945) is diaken aan de Basiliek van Onze
Lieve Vrouw 'Sterre der Zee' in Maastricht, docent kerkgeschie
denis aan de opleidingen van het bisdom Roermond,
en archivaris aan het Rijksarchief in Limburg te Maastricht.
Een achttiende-eeuws
zangboek van het kapi
ttel van Sint-Servaas,
geopend op de hymne
Hymnum solemni voce
personemus van de
lauden van het feest
van de H. Servatius
(RALM; archief kapittel
Sint Servaas, inv.nr. 175,
f. 24-25).
De geïnteresseerde lezer op
zoek naar details, annotatie en
volledige bronvermeldingen
verwijs ik naar mijn bijdragen:
- Régis de la Haye, De pro-
priumkalender van de Sint-
Servaaskerk te Maastricht, in:
Publications de la Société
Historique et Archéologique
dans Ie Limbourg [PSHAL]
124 (1988), p. 88-144.
- Régis de la Haye, De recon
structie van de middeleeuwse
Vespers van Sint Servaas te
Maastricht, in: Tijdschrift
voor Gregoriaans 22 (1997),
p. 2-17.
- Régis de la Haye,
Het middeleeuws officie van
het hoogfeest van Sint
Servatius te Maastricht. Deel
1. Tekstkritisch onderzoek, in:
PSHAL 133 (1997). p. 93-140.
Middeleeuwse Vespers van
Sint Servaas
in Maastricht
Schola Maastricht
o.l.v. Alphons Kurris
Lezers van
het Archievenblad
kunnen deze cd met
korting bestellen.
Zie pagina 47.
september 2004
archievenblad
