Nederlands Muziek Instituut:
het geheugen voor componerend enmusicerend Nederland
thema
thema
De muziekbibliotheek is in eerste
instantie bijeengebracht door de Haagse
musicoloog Daniël Francois Scheurleer
(1855-1927). Enkele jaren na zijn dood
werd de bibliotheek samen met een ver
zameling muziekinstrumenten en een
muziekiconografische collectie onderge
bracht in het Gemeentemuseum van
Den Haag, waar de eerste muziekconser
vator Dirk Balfoort (1886-1964) de col
lectionering van de muziekarchieven
(vooral componistenarchieven) ter hand
nam. Willem Noske (1918-1995) begon
zijn verzameling nadat hij door toedoen
van Balfoort hevig geïnte
resseerd was geraakt in de
Nederlandse muziekge
schiedenis. In enkele tien
tallen jaren wist hij een
groot aantal uitgaven van
Nederlandse muziek en
documentatie, vooral uit
de periode 1850-1950, bij
een te brengen. De drie col
lecties samen vormen nu
het Nederlands Muziek
Instituut.
Naast een omvangrijke collectie meer
algemene werken op het gebied van de
muziekgeschiedenis beheert het instituut
zo'n 450 muzikale nalatenschappen
(muziekarchieven) van Nederlandse
componisten, uitvoerend musici en
muziekverenigingen, denk bijvoorbeeld
aan: Richard Hol, Henriëtte Bosmans,
Kees van Baaren, het Nederlands
Kamerkoor, Buma/Stemra en het Geneco.
Met meer dan 45.000 muziekmanuscrip-
ten, 120.000 brieven, 8.000 foto's,
geluidsmateriaal en allerlei persoonlijke
documentatie (van diploma's tot kran
tenknipsels) is deze collectie niet alleen
door haar omvang van eminent belang:
feitelijk vormt ze het 'geheugen' van
componerend en musicerend Nederland.
Er bevinden zich in de collectie talloze
oude drukken van beroemde muziektrak-
taten en muziekuitgaven uit de periode
1500-1800, zoals de originele uitgaven
van werken van J.J. Quantz, J.S. Bach en
het Theatre Francais de la Haye. Het
muziekinstituut beschikt verder over een
groeiend corpus aan (wetenschappelijke)
muziekliteratuur, waaronder een groot
aantal historische tijdschriften uit de
achttiende en negentiende eeuw.
Het Nederlands Muziek Instituut verza
melt en bewaart uiteraard ook gedrukte
(vooral historische) Nederlandse blad
muziek. De collectie bevat nu zo'n
45.000 titels. Veel van deze bladmuziek is
op microfiche in te zien.
Het Nederlands muziekleven wordt uit
gebreid gedocumenteerd met behulp van
een steeds aanwassende collectie pro
gramma's van bijvoorbeeld het Concert
gebouworkest en het Residentieorkest.
Een omvangrijke verzameling kranten
knipsels wordt dagelijks
aangevuld en bijgehouden.
De manier waarop het
Nederlands Muziek Insti
tuut de collectie archiveert
en conserveert was tot
voor kort telkens dezelfde:
goed verpakken in zuurvrij
papier en opbergen in een
geklimatiseerde ruimte en
zorgen dat de beschrijvin
gen zodanig zijn dat je het
betreffende werk of ar
chiefstuk altijd terug kunt vinden. In de
jaren tachtig nam het microficheren een
vlucht. Documenten werden gefotogra
feerd en op een microfilm of -fiche gezet.
Het publiek hoefde het origineel niet
meer ter hand te nemen en kopieën kon
den zonder problemen worden gemaakt.
Dat is: zonder schade aan het kwetsbare
origineel. In het laatste decennium is
daar een nieuwe methode bijgekomen:
het digitaliseren van documenten en ook
digitaal opvragen van documenten.
Het Nederlands Muziek Instituut neemt
deel aan het project Geheugen van
Nederland, een sectoroverschrijdend
digitaliseringsplan. De eerste gedigitali
seerde collectie van het Nederlands
Muziek Instituut wordt gevormd door de
muziekmanuscripten van Alphons
Diepenbrock (1862-1921), een qua
muziek onomstreden kwaliteitscompo
nist (zowel tijdens zijn leven als van
daag). De bedoeling is om zijn muziek
onder brede aandacht van divers publiek
te brengen door zijn werken te digitalise
ren en beschikbaar te stellen. De defini
tieve manuscriptversie van al zijn com
posities is nu beschikbaar op internet. Op
deze manier kunnen musici (onder wie
vooral dirigenten, vocalisten en pianis
ten) op een makkelijke manier kennis
nemen van Diepenbrocks muziek.
Voor de promotie van Nederlandse
muziek is Diepenbrock niet alleen de
aangewezen componist omdat de muziek
kwalitatief zo goed is, maar ook omdat de
muziek in een relatief goed begrijpelijke
'taal' is geschreven. De website is geïllus
treerd met foto's en korte informatieve
teksten over Diepenbrock en zijn
muziek. Zie voor meer informatie:
www.geheugenvannederland.nl/diepen-
brock.
Om het publiek een goede indruk te
geven van wat er in de collectie te vinden
is, organiseert het Nederlands Muziek
Instituut regelmatig algemene introduc
ties. Deze zijn voor iedereen toeganke
lijk. Via onze website (www.nederlands-
muziekinstituut.nl) wordt het publiek
geïnformeerd over data, tijden en even
tuele themarondleidingen.
Tijdens deze introducties wordt een aan
tal hoogtepunten uit de collectie getoond
zoals fraaie handschriften, oude drukken,
foto's, curieuze objecten en interessante
brieven. Veel van dit kostbare materiaal is
normaal gesproken niet voor bezoekers
toegankelijk en wordt dus bij wijze van
uitzondering aan het publiek getoond.
Ook kan men een bezoek aan het depot
brengen en wordt er een algemene biblio
theekinstructie over het gebruik van de
(elektronische) catalogus, belangrijke
naslagwerken en microfiches gegeven.
T r,
.ii i
i§Idl
7^ r
Niet alleen voor geïnteresseerden maar
ook voor studenten muziekwetenschap
en conservatoriumstudenten organiseert
het muziekinstituut instructies op ver
zoek rond een speciaal thema dat past in
het curriculum.
Het Nederlands Muziek Instituut
werkt al jaren aan een Lexicon van bio-
en bibliografische gegevens van Neder
landse componisten en uitvoerend musi
ci. Op dit moment bevat de database zo'n
7.500 namen en dat wordt nog dagelijks
aangevuld en uitgebreid. Alhoewel dit
lexicon niet voor publiek toegankelijk is,
kan er natuurlijk wel informatie uit opge
vraagd worden. Het lexicon verwerkt
informatie van allerlei soorten bronnen;
hierdoor zijn de gegevens van onschatba
re waarde aan het begin van een biografi
sche studie.
Ook in het aanwinstenoverzicht dat een
aantal keer per jaar verschijnt is de vaste
rubriek 'Lexicon' opgenomen. Een korte
biografie met foto wordt opgenomen van
een bekende of minder bekende compo
nist of musicus van wie het Nederlands
Muziek Instituut een muziekarchief
heeft. Deze biografieën met foto worden
ook geplaatst op de website in het over
zicht van de muziekarchieven.
Via onze website kan de geïnteres
seerde bezoeker al veel informatie opvra
gen en vinden zonder tussenkomst van
bibliothecaris of archivaris. Zowel de
geschiedenis als een deel van de catalo
gus, als een compleet overzicht van alle
muziekarchieven en collectieonderdelen,
als alle bladmuziekuitgaven zijn er
gemakkelijk te vinden. Vragen kunnen
ook per e-mail gesteld worden. Mocht
een en ander niet via de digitale snelweg
afgehandeld kunnen worden, dan kan
men elke werkdag tussen 09.00 en 17.00
uur bij het muziekinstituut terecht om te
zoeken in de bibliotheek of archiefmate
riaal in te zien.
Eind augustus is het Nederlands
Muziek Instituut verhuisd naar de eerste
verdieping van het gebouw van de
Koninklijke Bibliotheek. De ingang van
het Nederlands Muziek Instituut is nu
dezelfde ingang als die van de
Koninklijke Bibliotheek.
Met ingang van deze verhuizing is een
gebruikers-/lenerspas geïntroduceerd. Na
jarenlang kosteloos onze voorzieningen
te hebben aangeboden, is daaraan een
einde gekomen. Zonder gebruikers-/
lenerspas is het niet mogelijk om inten
sief, dus wel in beperkte mate, van de
collecties gebruik te maken.
Na de verhuizing is er voor bezoekers een
veel grotere ruimte beschikbaar in de
leeszaal van het Nederlands Muziek
Instituut. In de nieuwe leeszaal staan veel
meer boeken en bladmuziekuitgaven
opgesteld. Bij de presentatie van de
muziekliteratuur is ook de muziekcollec
tie van de Koninklijke Bibliotheek royaal
vertegenwoordigd. Op de nieuwe locatie
is eveneens weer een aparte ruimte om
kostbare uitgaven en handschriften te
raadplegen. Ook kan de bezoeker daar
gebruikmaken van de mogelijkheid om
muziek door te spelen op een piano in
een aparte studio.
Het Nederlands Muziek Instituut
staat volop in het muziekleven door deel
te nemen aan allerlei activiteiten, zoals
de Landelijke Archievendag. Deze dag
wordt dit jaar voor het eerst georgani
seerd op zaterdag 30 oktober 2004 en
draagt de titel 'Archiefschatten'. De dag
opent de Week van de Geschiedenis met
als thema 'Typisch Nederlands'.
Tijdens de Landelijke Archievendag kan
de bezoeker bij het Nederlands Muziek
Instituut terecht voor een uitgebreide
rondleiding in de collectie. Er zal bijzon
dere aandacht worden besteed aan de
Nederlandse muziekarchieven waarbij
inzicht wordt geboden in een muzikan
tenleven middels brieven, manuscripten,
foto's en objecten.
Het muziekinstituut richt een kleine ten
toonstelling in met onder andere blad-
muziekomslagen waarop typisch Hol
landse taferelen zijn afgebeeld. Naast het
feit dat wij eenieder hartelijk welkom
heten in onze nieuwe behuizing zullen
de medewerkers van het Nederlands
Muziek Instituut de bezoekers die dag te
woord staan over de werkzaamheden in
het muziekinstituut en ook de muziek zal
voor zich spreken!
23
Door Katja Brooijmans*
Sinds 2001 kent Nederland het Nederlands
Muziek Instituut. In dit muziekinstituut heb
ben zich drie belangrijke 'papieren' muziek
collecties verenigd, te weten: de muziekar
chieven en muziekbibliotheek van het
Gemeentemuseum Den Haag en de muziek-
documentatieverzameling van de stichting
Musica Neerlandica.
Collecties, kennis en activiteiten op het
gebied van de klassieke muziek in het alge
meen en meer in het bijzonder van de
Nederlandse muziek en het Nederlandse
muziekleven zijn in dit muziekinstituut
gebundeld. Het Nederlands Muziek Instituut
conserveert, ontsluit en stelt het
bronnenmateriaal beschikbaar aan geïnte
resseerden.
Willem Noske
Digitaliseren
Introducties
P-F
Mï.r, id
ho <-■'ktoin
Alphons Diepenbrock 1862-1921Eerste pagina van het
muziekmanuscript Geistliches Lied 'Wenn ich ihn nur
habe', 1915 voor sopraan, blaaskwintet en contrabas.
Lexicon
Website
Veranderingen
Landelijke Archievendag
Katja Brooijmans is projectmedewerker bij het
Nederlands Muziek Instituut in Den Haag.
22
archievenblad
september 2004
september 2004
archievenblad
