Bookkeeper
ocumenten acht
1
PreservationTechnologies
LOEK NIJHOLT
ARCHIEFSERVICE B.V
Recht door gratie. Gratie bij doodslagen en andere delicten
in Vlaanderen, Holland en Zeeland (1531-1567)
A WORLD LEADER IN PAPER PRESERVATION
Preservation Technologies B.V. voor:
massa-ontzuring van archiefmateriaal, boeken,
kranten, posters, prenten, tekeningen etc. door
middel van de beproefde Bookkeeper methode
Vriesdrogen van nat papier
Herverpakken in zuurvrij material
Verkoop ontzuringssprays en spraysystemen
Ontsmetten en reinigen
Verkoop en administratie
Pluim-es 18 - 2925 CM Krimpen aan den IJssel
Tel.: 0180521188 GSM: 0653672024 Fax: 0180 525400
Productie
Middenweg 576B - 1704 BR Heerhugowaard
Tel.: 072 5724330 Fax: 072 5724331
Atelier voor restauratie en conservering
van papier en perkament
Brieven Archieven
Boeken Banden
Kaarten Wandkaarten
Prenten Grafiek
Charters Zegels
24 uur calamiteitenservice
Een jaarabonnement op DocumentenWacht kost 28,75
Gratis bij een calamiteit:
16 uren deskundige beredderingshulp, inpakmaterialen, 1 transport met eigen geklimatiseerde bus, 1 maand opslag
in shockfreezer tot minus 35 graden, schaderapport opmaken.
De Cloese 7-9, 7339 CM Ugchelen (Apeldoorn)
T. 055-5423147 F. 055-5430614 E.info@sterken.nl
Meer informatie op: www.documentenwacht.nl www.sterken.nl www.cultuurbehoud.nl
ten, is het een handzaam naslagwerkje.
Al was het alleen maar om antwoord te
krijgen op vragen die je eigenlijk niet
meer durft te stellen, zoals het verschil
tussen jpeg, gif en tiff, of tussen page
views en hits.
De publicatie Cultureel erfgoed digitaal.
Leidraad bij projecten kan gratis besteld
worden via het secretariaat van de
Mondriaan Stichting, tel. (020) 676 20
32, www.mondriaanstichting.nl.
Een aantal dronkelappen kreeg na een
slemppartij ten huize van de
Hazerswoudse bakker Cornells Simons-
zoon flink ruzie. Al snel werden rake klap
pen uitgedeeld en messen getrokken.
Adriaen Willemszoon was ongewild getui
ge van de onenigheid. Ook hij werd aange
vallen en 'in verweren van zynen lyve'
greep de man een stuk hout waarmee hij
één van de amokmakers doodde. Adriaen
Willemszoon werd verbannen en verzocht
vervolgens de Geheime Raad te Mechelen
om gratie. De Raad oordeelde in 1549 dat
de man uit pure noodweer had gehandeld.
Hij mocht daarom terugkeren naar
Holland. Gratieverlening was in de zes
tiende eeuw een alom bekend fenomeen.
Niet alleen Adriaen Willemszoon maar
vele honderden Hollanders en Zeeuwen
verzochten in deze tijd gratie aan de vorst
of zijn vertegenwoordigers.
De zaak van Adriaen Willemszoon is een
van de vele voorbeelden in het boek van
Marjan Vrolijk over het gratierecht in de
Nederlanden in de zestiende eeuw. In 2001
promoveerde zij op een onderzoek over dit
onderwerp. Het thans verschenen boek is
de handelseditie van haar dissertatie die
onder de gelijknamige titel is verschenen.
Tegenwoordig beschouwt men gratieverle
ning als de opheffing of verlichting van
een reeds opgelegde straf. Gratie wordt
verleend na een strafvonnis. In de zestien
de eeuw kon gratieverlening in de gehele
rechtsgang plaatsvinden, zowel tijdens de
vervolging, de berechting, als na uitspraak
van het vonnis. Het meest frequent kwam
de gratieverlening voor na een delict met
een dodelijke afloop. Onderzoek naar gra
tieverlening door de vorst na onder meer
doodslagen was tot nu toe vooral in
-
Frankrijk gedaan. Marjan Vrolijk is de eer
ste die uitgebreid heeft geschreven over
het gratierecht na fatale en niet-fatale
delicten in Holland en Zeeland. Zij bestu
deerde de gratieverzoeken op strafrechte
lijk terrein die in de periode 1531-1567 bij
de Geheime Raad werden ingediend en de
ruim drieduizend interinementen (de gewes
telijke bevestigingen bij de Raad van
Vlaanderen en het Hof van Holland) van
de gratiebrieven. Ook de gratieverlening
door lagere overheden is in haar onder
zoek betrokken.
De gratieverzoeken, die vanaf de tweede
helft van de vijftiende eeuw bewaard zijn
gebleven, zijn informatierijke bronnen.
Diverse historici hebben erop gewezen dat
ze evenwel met enige terughoudendheid
moeten worden gebruikt, omdat het waar
heidsgehalte van deze bronnen niet altijd
even hoog is. De dader wilde natuurlijk
gratie en zal dus geprobeerd hebben zijn
betrokkenheid bij een delict of de verant
woordelijkheid hiervoor zo veel mogelijk
te minimaliseren. De vorst of zijn verte
genwoordiger vermoedde - waarschijnlijk
terecht - dat in het rekest opzettelijk de
schuld van een dader werd afgezwakt of de
onschuld werd onderstreept. Vrolijk heeft
daarom de betrouwbaarheid van de infor
matie in de verzoekschriften getoetst aan
de hand van andere bronnen, zoals de dos
siers met oorspronkelijke gratieverzoeken,
de registers van criminele sententies van
het Hof van Holland, lokale vonnis- en
justitieregisters van Amsterdam en Brugge,
Hollandse baljuwrekeningen en de reke
ningen en vonnisregisters van de baljuw
van Vlaanderen of informatie van de
magen van het slachtoffer.
In Holland, Zeeland en Vlaanderen was de
Geheime Raad in de periode 1531-1567
bevoegd om namens de vorst gratie te ver
lenen. De remissiebrieven werden voor
waardelijk afgegeven. Ze moesten nog in
het gebied waarnaar de verbannene wilde
terugkeren, worden geïnterineerd, oftewel
bekrachtigd en geregistreerd. De Hollandse
en Zeeuwse ballingen gingen hiervoor
naar het Hof van Holland in Den Haag. In
de graafschappen Holland en Zeeland was
de Haagse Rekenkamer verantwoordelijk
voor een zorgvuldige toetsing van hetgeen
de verbannene had meegedeeld aan de
vorst. Om een juiste beslissing te kunnen
nemen, werd aan de betrokken lokale of
regionale rechtsofficieren en de verwanten
van het slachtoffer om advies gevraagd.
Met name de verzoening met de verwan
ten van het slachtoffer was een noodzake
lijke voorwaarde, voordat het Hof van
Holland kon besluiten om tot ratificatie
van de remissiebrief over te gaan. In
afwachting van de beslissing zat de gratie
verzoeker gevangen in de Haagse
Voorpoort. Pas nadat er een akkoordver
klaring was afgegeven door officieren en
de verwanten, de 'civile beteringhe' (boete
aan de hoge overheid) en de gerechtskos
ten waren betaald, werd het verzoek
bekrachtigd en was de teruggekeerde bal
ling weer een vrij man. Met het afgeven
van een remissiebrief stond de vorst aan
ballingen toe dat zij, na verzoening met de
verwanten van slachtoffers, weer naar huis
en haard mochten terugkeren.
Ook andere instanties waren bevoegd om
gratie te verlenen namens de vorst. In
Vlaanderen was dit de soeverein baljuw en
in Holland en Zeeland in de zestiende
eeuw de Rekenkamer in Den Haag. De
bevoegdheid van de Rekenkamer was
voortgekomen uit het oude systeem van
landwinningen dat in Holland en Zeeland
al eeuwen in gebruik was. Behalve de graaf
konden in Holland en Zeeland van ouds
her de schouten, de baljuws en in Zeeland
de rentmeesters Beoosten en Bewesten
Schelde zelfstandig in het gebied waarover
zij rechtsmacht uitoefenden aan delin-
37
advisering
projecten
documentaire informatievoorziening
archiefbewerking
archiefopslag
Een bekende naam, die staat voor langdurige en brede
ervaring. Deskundigheid, klantgerichtheid en kwaliteit staan bij
ons voorop. Daardoor zijn onze adviezen op maat
gesneden oplossingen. Ook voor de voorbereiding en uitvoering
van projecten staan wij voor u klaar, evenals voor veranderingen
bij uw documentaire informatieverzorging en de
bewerking van uw archieven.Tenslotte bieden wij opslag
van archieven aan in ons eigen archiefdepot.
GOED ARCHIEFBEHEER HEEFT AANDACHT
NODIG. PERSOONLIJKE SERVICE. ONAFHANKELIJK
ADVIES.DAT KUNNEN WIJ U GEVEN.
Bel, schrijf, fax of e-mail voor meer informatie:
Ds.van Haaftenlaan 23
3984 NP Odijk
tel.:030-6572228
fax.: 030-6572228
e-mail: loeknijholtarchief@hetnet.nl
STERKEN
m
H
ATELIER m
DocumentenWacht is een dienst van restauratie atelier Sterken BV
Deirdre Carasso,
hoofd afdeling Presentatie, Nationaal Archief
en voormalig projectleider bij de realisatie
van de website van het Nationaal Archief.
Marjan Vrolijk
Uitgeverij Verloren, Hilversum, 2004
ISBN 90-6550-750-7, 512 blz., 43,00
augustus 2004
archievenblad
