het archief vanarchitect Rem Koolhaas tentoongesteld
NEDERLANDS ARCHITECTUURINSTITUUT
n
de praktijk
de praktijk
Het NAi verwerft en beheert archieven van
Nederlandse architecten, stedenbouwers, interi
eur- en landschapsarchitecten. De gehele collec
tie bestaat nu ongeveer uit 550 archieven en ver
zamelingen en bestrijkt globaal de periode 1850-
1980.
26
Omdat het pas terugkijkend op de geschiedenis
van een bureau mogelijk is vast te stellen welke
plaats het binnen de Nederlandse architectuur
heeft ingenomen en of het archief ervan wel of
niet een plaats verdient in de collectie van het
NAi, wordt er in principe alleen archief verwor
ven van architecten en/of bureaus die niet meer
actief zijn. Op deze manier is er ruimte voor
reflectie.
Het archief van het bureau OMA is hierop een
uitzondering. Het bureau is actiever dan ooit
tevoren en beleeft misschien nu wel zijn groot
ste bloeitijd. Vast staat dat het bureau nu al zo'n
nationale en internationale bekendheid heeft
opgebouwd dat of het archief wel of niet verwor
ven moet worden geen discussiepunt meer is.
Al in 1984 verwierf het NDB (het Nederlands
Documentatiecentrum voor de Bouwkunst; één
van de voorgangers van het in 1988 opgerichte
NAi) de eerste gebouwdossiers van het toen nog
piepjonge, in 1975 opgerichte bureau OMA. Het
ging hier om de dossiers van de prijsvraaginzen
ding voor de nieuwbouw van de Tweede Kamer en
van het woningbouwcomplex aan het IJplein in
Amsterdam-Noord dat toen nog in aanbouw was.
In 1988 volgde onder andere het dossier van het
ontwerp voor het Nederlands Danstheater in Den
Haag. Er werd toen tevens afgesproken dat verdere
gebouwdossiers overgedragen zouden worden aan
het NAi, onder de voorwaarde dat deze wel voor
de eigen medewerkers toegankelijk bleven.
Dossiers werden overgedragen zoals die van de
verbouwplannen voor het Huis van Bewaring te
Arnhem en het busstation te Rotterdam.
In 1994 volgde op basis van vernieuwde afspra
ken een derde belangrijke aanwinst. Naast het
uitvoerige dossier van de Kunsthal in Rotterdam
betrof het hier de dossiers van belangrijke bui
tenlandse projecten. Een voorbeeld hiervan was
het ontwerp voor het Zentrum für Kunst und
Medien in Karlsruhe. Op dit moment is het NAi
in onderhandeling met het bureau OMA over
verdere acquisitie.
Het Nai verwerft complete archieven. Het
archief moet de neerslag zijn van het hele ont
werpproces, van schets tot bestek, van opdracht
verstrekking tot maquette. Het archief moet de
weerslag zijn van de opvattingen van de archi
tect over architectuur. Daarnaast is zeker ook het
museale aspect van belang. Deze drie aspecten
zijn vertaald in een selectie van tekeningen die
rondom het open depot wordt getoond.
Uitvoerig wordt stilgestaan bij het ontwerppro
ces voor het gebouw voor het Nederlands
Danstheater. Aan de hand van vele schetsen,
voorontwerpen en al verder uitgewerkte plan
nen wordt dit proces verduidelijkt. De
eerste opdracht behelsde een gebouw
voor het Nederlands Danstheater pal
naast het al bestaande Circustheater in
Scheveningen. Toen het bestek klaar was,
besloot de gemeente Den Haag de locatie
van het theatergebouw te verplaatsen
naar het Spui in het centrum van Den
Haag. Hier moest in combinatie met een
muziekzaal voor het Residentie Orkest
(waarvoor het bureau Van Mourik
Vermeulen als architect was aangesteld)
een nieuw Cultureel Centrum komen.
Rem Koolhaas was verbolgen en besloot
in eerste instantie zijn ontwerp voor
Scheveningen gewoon te gebruiken voor
de nieuwe locatie. Uiteindelijk ging hij
overstag en werd een nieuw ontwerp
getekend.
Rem Koolhaas is een architect met heel
eigen opvattingen over architectuur en
stedenbouw. Als publicist is hij daarom
net zo belangrijk als als architect. In de
ontwerpen voor het Zentrum für Kunst
und Medien in Karlsruhe en de Jussieu
Universiteitsbibliotheek te Parijs, beide
complexe bouwopdrachten, zijn het
vooral de ruimteoplossingen die de
eigenheid van de architect tonen.
Tekeningen hiervan zijn in de presenta
tie te zien.
Het museale aspect wordt getoond via
het presentatiemateriaal dat zich in de
collectie bevindt. Ieder bureau maakt
presentatietekeningen, zo ook OMA.
OMA maakt hier echter een afzonderlijk
werk van, vaak in een grotere oplage, en
verkoopt dit. Voorbeelden van dit zoge
naamde 'Art Work' zijn een litho uit drie
delen voor het Boompjesplan (een ste
denbouwkundig ontwerp voor de
Boompjes, langs de Maas in Rotterdam),
een vogelvluchtperspectief van het prijs
vraagontwerp voor het nieuwe Tweede-
Kamergebouw en tekeningen van het
ontwerp van Rem Koolhaas voor de prijs
vraag uit 1988 voor het NAi-gebouw.
Voordepot
Zoals gezegd staat het archief cen
traal in de tentoonstelling. Het voor de
tentoonstelling ontworpen open depot,
dat een afgesloten binnenruimte vormt,
is een weergave van de wijze waarop de
archieven in het eigenlijke depot worden
bewaard, gerangschikt op formaat. Zo
zijn er stellingen voor
de archiefdozen met
geschreven stukken
en/of gevouwen teke
ningen, voor de porte
feuilles en voor de
kokers. Maar voordat
een archief geïnventa
riseerd is en netjes ver
pakt een plek krijgt in
een depot, gaat er veel
werk aan vooraf.
Hieraan wordt in de
tentoonstelling tevens
aandacht geschonken.
Tijdens de voorberei
ding van de tentoon
stelling, waarbij regel
matig overleg is ge
voerd met het bureau
OMA, bleek dat er in de
depots van het bureau
nog tekeningen, ma
quettes e.d. lagen die
behoorden tot de al in
het NAi aanwezige dos
siers. Voor deze aanvul
ling op het archief, zo'n
twintig maquettes en
twintig meter archief
materiaal, is in de tentoonstelling een
soort 'voordepot' gebouwd. Het is de
bedoeling om in de loop van de tentoon
stelling deze aanvulling te verwerken.
Door medewerkers van de afdeling
Collectie wordt er daarom tussen 12.00
en 16.00 uur in de tentoonstelling geïn
ventariseerd. De bestaande beschrijvin
gen die op het bureau zijn gemaakt, wor
den gecontroleerd en aangepast aan die
van de inventaris op het OMA-archief in
het NAi. De tekeningen en andere docu
menten worden verpakt en worden in de
stellingen geplaatst. Hiervoor is extra
ruimte in het open depot beschikbaar. De
maquettes krijgen speciale aandacht.
Niet alleen worden ze beschreven, maar
er vinden ook conserverings- en restaura
tiewerkzaamheden plaats.
Vanzelfsprekend komt ook de dienstver
lening aan bod. Voor uitgebreide infor
matie over OMA kan het publiek terecht
aan een leestafel waarop diverse publica
ties over het werk van het bureau ter
inzage liggen. Verder kan aan deze tafel
op vier publieksterminals gezocht wor-
'V 4 ri r
den in een database die als toegang dient
op het archief en waarin ook achter
grondinformatie over de inhoud van het
archief is opgenomen Deze database is
tevens via internet raadpleegbaar
(www.nai.nl). Een uitdraai op papier van
de inventaris is eveneens beschikbaar.
Via de database en de inventaris kan het
publiek archiefstukken aanvragen. Hier
voor vult men een bezoekerskaart in en
aanvraagbriefjes, zoals dat ook gebruike
lijk is in de studiezaal. De stukken wor
den gelicht en de bezoeker wordt uitge
nodigd om aan raadpleegtafels die in de
binnenring zijn geplaatst de aangevraag
de stukken te bekijken. Dit alles onder
het motto 'Komt de bezoeker niet naar
het archief, dan komt het archief wel
naar de bezoeker'. De tentoonstelling is
nog te zien tot en met 31 mei a.s.
27
START:
Door Alfred Marks*
«MA
In het Nederlands Architectuurinstituut is sinds 12
februari de tentoonstelling START te bezichtigen;
een tentoonstelling over het vroege werk van de
architect Rem Koolhaas en zijn bureau Office for
Metropolitan Architecture, kortweg OMA. In deze
tentoonstelling staat het archief van het bureau, dat
door de afdeling Collectie van het NAi beheerd
wordt, centraal. Letterlijk, omdat het hele archief,
zo'n 105 strekkende meter, uit de depots is
gehaald en hoofdbestanddeel is geworden van de
tentoonstelling. In een afgesloten binnenring is een
depotruimte nagebouwd. Daar omheen is een pre
sentatie van tekeningen uit het archief te zien en
zijn ook alle maquettes te bewonderen. Via een
database kan het publiek zelf informatie zoeken
over de verschillende projecten die door Rem
Koolhaas en het bureau zijn ontworpen en waarvan
het NAi de projectdossiers beheert.
Overzicht van de tentoonstelling START
met het 'open depot'. Foto NAi, Suzanne
Kole.
Complete archieven
Een archiefmedewerker toont stukken uit het 'open
depot'. Foto NAi, Suzanne Kole.
Alfred Marks is coördinator Bibliotheek en Dienst
verlening bij het Nederlands Architectuurinstituut te
Rotterdam.
archievenblad
april 2004
april 2004
archievenblad
