em Mm &mAewcima,
bij kerkelijkearchieven
de praktijk
ven van de verschillende confessionele organisa
ties. En de klassieke zuilen blijken hier nog een
belangrijke rol te spelen.
Ondanks het slechte weer waren meer dan
zestig archivarissen uit alle windstreken naar de
Lutherse Kerk gekomen. Het programma van de
studiemiddag was breed opgezet. De sprekers
presenteerden hun visie vanuit verschillende
invalshoeken. Arend Pietersma van Het Utrechts
Archief vertelde over de problemen die zijn
dienst tegenkomt bij het bewaren en toeganke
lijk maken van kerkelijke archieven. Op het
gebied van kerkelijke archieven vervult Het
Utrechts Archief een spilfunctie in Nederland.
Pietersma noemde de kerkelijke archieven een
'parel aan de kroon' van het archief. Ze vormen
immers een waardevolle bron van informatie
voor onderzoekers. De kerkelijke archieven
bevatten veel informatie over onderwijs, armen
zorg en de mentaliteit van de gelovigen. Maar
van de archieven wordt ook dankbaar gebruik
gemaakt door onderzoekers op het gebied van
migratiegeschiedenis. Ook de stukken over de
inwendige organisatie van de kerken worden in
veel gevallen nog steeds bewaard én geacqui-
reerd. Pietersma stelde in zijn betoog aan de
orde of het nog nodig is om dit onderdeel van
de archieven op kosten van de staat te beheren.
De aftrap voor de discussie was hiermee gege
ven.
Florence Koorn van de Archiefdienst voor
Kennemerland beaamde dat een kritische hou
ding bij de acquisitie van nieuwe kerkelijke
archieven noodzakelijk is. Het historisch en
maatschappelijk belang van de archieven moet
doorslaggevend zijn bij het verwerven hiervan.
Mart van der Sterre van de Stichting Kerkelijk
Kunstbezit Nederland (SKKN) betoogde dat keu
zes bij selectie en acquisitie veelal gemaakt wor
den op grond van de waarden van de tijdgeest.
Een meer wetenschappelijke benadering is vol
gens hem noodzakelijk.
Op de studiemiddag bleek dat er in de mees
te archieven nog weinig concreets wordt gedaan
met kerkelijke archieven van 'nieuwe Neder
landers'. Wanneer wel een poging wordt gedaan
om bijvoorbeeld archieven van een moskee te
verwerven, spelen culturele verschillen vaak een
rol. Lodewijk Winkeler van het Katholiek
Documentatiecentrum (KDC) in Nijmegen zag
de verzuiling bij kerkelijke archieven herleven.
Het KDC is gericht op het behoud van archieven
en ander erfgoed van katholieke organisaties.
Ondanks zijn 'verzuilde' achtergrond waar
schuwde Winkeler voor 'gettovorming' bij kerke
lijke archieven. Een weloverwogen beleid is dus
een vereiste, zowel bij de acquisitie van archie
ven van nieuwkomers in Nederland, als bij het
verwerven en bewaren van Nederlands kerkelijk
erfgoed. Hij concludeerde dat kerkelijke archie
ven deel uitmaken van een afgesloten tijdperk,
maar geen afgesloten geschiedenis zijn.
Dagvoorzitter Charles Noordam richtte zich tij
dens de discussie vooral op de problematiek
rond het bewaren van de kerkelijke archieven. Is
de kwestie rond de selectie een wezenlijk pro
bleem, of kan het af worden gedaan als borrel
praat? Hoe herken je relevante archieven met
maatschappelijke waarde? De aanwezigen waren
het erover eens dat de archieven nog steeds erg
betekenisvol zijn en dat daarom de acquisitie
moet worden gecontinueerd. Bij de selectie ech
ter moeten strengere criteria worden gehan
teerd. Er bleek behoefte te bestaan hierover door
te praten en ervaringen uit te wisselen. Bij ande
re categoriale archieven dan de kerkelijke archie
ven loopt men tegen dezelfde problemen aan.
Duidelijke richtlijnen voor inventariseren en
archiveren ontbreken vaak voor specifieke
archieven. DIVA wil graag nagaan of er draag
vlak is voor een sectie categoriale archieven.
Met deze toezegging werd de studiemiddag afge
sloten.
Dat kerken van nieuwkomers wel degelijk
een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de
kerkgeschiedenis en de vorming van de samen
leving, bleek later tijdens een gesprek met
Lieuwe Zoodsma. De Lutherse Kerk in Haarlem
is bijvoorbeeld een typische migrantenkerk.
Door de eeuwen heen was meer dan 60 procent
van de Haarlemse Lutheranen van buitenlandse
afkomst. Vaak waren zij afkomstig uit Duitsland
en in mindere mate uit Scandinavië. Zoodsma
vindt dan ook dat er meer aandacht besteed zou
moeten worden aan archieven van moderne
migranten. Hij noemde daarbij het Stadsarchief
Dordrecht als lichtend voorbeeld voor andere
instellingen. Maar het acquireren van migran
tenarchieven is geen doel op zich, meent
Zoodsma. Niet de versnippering, maar juist de
betrokkenheid bij de kerken en de archieven
moet aan de orde worden gesteld. Vroeger had
den alle verschillende kerken en confessionele
organisaties een eigen archiefdienst. Het net
werk van archiefconsulenten was sterk. Het
Samen-op-wegproces heeft dit netwerk geen
goed gedaan. De persoonlijke betrokkenheid bij
het eigen erfgoed is bijna verdwenen. Voor de
kerken en het erfgoed van de kerken is deze
zakelijkheid dan ook een bedenkelijke ontwik
keling. En het behoud van het kerkelijk erfgoed
staat of valt met de betrokkenheid bij de kerken.
Zoodsma ziet hierin de sleutel tot de oplossing
van de problemen waar de kerkelijke archieven
nu voor worden gesteld. Hij was dan ook tevre
den over de studiemiddag en de grote opkomst
van de archivarissen. Hij is bovendien zeer
hoopvol over de toekomst van de kerkelijke
archieven.
De dag stond in het teken van de uitdagin
gen waar de kerkelijke archieven voor worden
gesteld. Vroeger waren ontwikkelingen in de
maatschappij veelal een weerspiegeling van die
in de kerk. Maar de secularisatie en ontzuiling
hebben het maatschappelijk belang van kerken
en hun archieven gemarginaliseerd. Wat er in
kerkgenootschappen gebeurt, is niet meer repre
sentatief voor de ontwikkelingen in de samenle
ving. De betrokkenheid bij het kerkgebouw en
de gebeurtenissen in de kerken of kloosters
slinkt voortdurend als gevolg van het groeiend
aantal kerkelijke fusies. Zo gingen in 2003 de
hervormden, gereformeerden en lutheranen
samen in de Protestantse Kerk in Nederland. Eén
van de sprekers tijdens de studiedag noemde
deze fusie 'een ramp' voor de kerkelijke archie
ven. De archivarissen van de kerkelijke archie
ven buigen zich over actuele vragen met betrek
king tot de selectie en het beheer van de archie-
Door Barbara Boender*
Parel aan de kroon
Gettovorming
Nieuwkomers
Barbara Boender is communicatiemedewerker van DIVA en
redacteur van het Archievenblad.
maart 2004
archievenblad
archievenblad
maart 2004
De Lutherse Kerk in Haarlem vormde op 29 januari
het decor voor een bont gezelschap aan archivaris
sen van kerkelijke archieven en geïnteresseerden in
de kerkelijke geschiedenis. Zij waren samengeko
men om de studiemiddag 'Kerkelijke Archieven:
hoe staat het ermee?' bij te wonen. De middag
werd georganiseerd door DIVA en de Commissie tot
registratie van de protestante kerkelijke en semi-
kerkelijke archieven, CPA. Een evaluatie van de bij
eenkomst door de voorzitter van het CPA, Lieuwe
Zoodsma, volgde in een Haarlems café.
Dagvoorzitter Charles Noordam.
