HERBERG VOOR ONTWERPERSARCHIEVEN de praktijk NAGO: Door Karin van der Heiden* De Stichting Nederlands Archief Grafisch Ontwerpers (NAGO) is uitgegroeid tot een veilige 'herberg' voor waardevolle ontwer persarchieven. Het NAGO werd in 1992 opgericht met als doel om het werk van belangrijke Nederlandse ontwerpers, zonder winstbejag, te behouden, te inventariseren en digitaal toegankelijk te maken. Ontwerpersarchieven zijn interes sant omdat ze inzicht geven in de geschiedenis en de ontwikkeling van de visuele communicatie. Ontwerpen is nog een relatief jong vakgebied en de aan dacht voor dit erfgoed was tot voor kort beperkt. Vormgeving neemt echter een steeds grotere plaats in in het culturele, economische en maatschappelijke leven. Het documenteren daarvan en de studie ernaar worden onmogelijk ais deze archieven verdwijnen. In bepaalde geval len zijn de eindproducten, de uitgevoer de ontwerpen, opgenomen in museale collecties. Maar juist de geschreven docu mentatie eromheen verschaft ons inzicht in het ontwerpproces, de relatie met opdrachtgevers en de economische en maatschappelijke positie van ontwerpers. Ontwerpersarchieven zijn ook bijzonder vanwege de complexe samenstelling. Naast geschreven documenten, de archiefbescheiden, bevatten ze uitgevoer de producten (de objecten), maar ook Affiche Van Houten melkchocolade, Gerard Wernars 1954. m ontwerpen, drukproeven, prototypes en modellen en fotografisch en audiovisueel materiaal. Werkwijze NAGO Het NAGO heeft een vrij unieke wijze van verwerving, ontsluiting en onderbrenging van de archieven van gra fisch ontwerpers. Dankzij de goede rela tie met de Beroepsvereniging Neder landse Ontwerpers (BNO) wordt een groot deel van de in Nederland actief zijnde ontwerpers bereikt. Daarnaast wordt via mond-tot-mondreclame en een nieuwsbrief de aandacht gevestigd op het doel van de stichting. Nadat een ontwerper of diens erfgena men bereid zijn om, via een schenking of bruikleen, het NAGO ervoor te laten zor gen dat het behoud, het beheer en de ontsluiting in verantwoorde handen komen, wordt er een inschatting ge maakt van de tijdsduur en de daarmee gepaard gaande kosten aan in te huren registratoren en verpakkingsmaterialen. Ieder archief wordt op projectbasis ont sloten. Het NAGO klopt vervolgens aan bij fondsen, bedrijven en subsidiever- strekkende overheden om de opgestelde projectbegroting dekkend te maken. Omdat het NAGO geen eigen archief ruimte beheert, worden de verworven en ontsloten archieven ondergebracht in een openbare erfgoedbeherende instel ling waar ze voor het publiek raadpleeg baar zijn. Digitale ontsluiting De grondleggers van het NAGO heb ben er bij de oprichting van de stichting bewust voor gekozen om de fysieke onderbrenging van de ontwerpersarchie ven te verspreiden over instellingen die er een cultureel-historische waarde aan hechten. Er is in Nederland voldoende goed uitgeruste depot- en archiefruimte beschikbaar. In plaats daarvan werd ener gie gestoken in de ontwikkeling van de NAGO-database, een digitaal registratie systeem voor de beschrijving van grafi sche objecten waarbij elke beschrijving is voorzien van een afbeelding. De eerste NAGO-database was geënt op bestaande museale registratiemethoden, gericht op het beschrijven van objecten. Inmiddels is veel ervaring opgedaan met de complexiteit van ontwerpersarchie ven en bleek de database niet toereikend om de veelheid van soorten materialen in relatie tot elkaar te beschrijven. Naar aanleiding van de verwerving van het archief van ontwerpbureau Total Design rees de noodzaak voor het ontwikkelen van een nieuw registratiesysteem. Dit systeem is gebaseerd op het principe dat het NAGO bij het ontsluiten van ontwer persarchieven archiefbeschrijvingen en objectbeschrijvingen combineert. Hier voor wordt gebruik gemaakt van twee bestaande beschrijvingstradities uit de archief- en museumwereld. Door van elk object de relatie met relevante documen ten vast te leggen wordt het object van een context voorzien. Het NAGO maakt met deze - unieke - toepassing het toe gankelijk maken van complexe ontwer persarchieven mogelijk. Een bijkomend voordeel is dat van het systeem een basisvariant kan worden afgeleid waarmee ontwerpers de beschrij ving van hun eigen archief zelf ter hand kunnen nemen. Pioniers Sinds de oprichting ligt de eerste pri oriteit voor verwerving bij de generatie ontwerpers die halverwege de vorige eeuw werd opgeleid. Van deze 'pioniers van het grafisch ontwerpen' zijn de archieven verworven van: Dick Elffers (Rotterdam 1910 - 1990 Amsterdam), Otto Treumann (Fürth 1918 - 2001 Weesp), Jan Bons (Rotterdam 1918), Karei Suyling (Eindhoven 1926), Gerard Wernars (Amsterdam 1924 - 2002), Ralph Prins (Amsterdam 1926), Nicolaas Wijnberg (Amsterdam 1918), Mart Kempers (Enschede 1924 - 1994 Amsterdam), Jan van Keulen (IJsselstein 1913 - 1994 De Hoef), Pieter Brattinga (Hilversum 1931), Ben Bos (Amsterdam 1930) en Jolijn van de Wouw (1942 - 2001 Amsterdam). Met het archief van Hard Werken (1979 - 1994) is enkele jaren geleden voor het eerst een archief van een ontwerperscol lectief verworven. Omdat de oprichters van dit collectief na verloop van tijd ieder hun eigen weg gingen en de achter blijvers fuseerden met een ander bureau, dreigde dit bijzondere archief verloren te gaan. Dankzij het NAGO is dat niet gebeurd. Inmiddels is het archief van Hard Werken ontsloten, digitaal toegan- 20 archievenblad maart 2004 kelijk gemaakt en ondergebracht bij het Gemeentear chief Rotterdam, het archief van de stad waar Hard Werken zijn thuis basis had. Begin 2002 heeft de stichting Het Holland Festival besloten haar ar chief aan het NAGO te schenken. Het archief bevat naast talrijke toonaange vende affiches een schat aan documenta tie en publiciteitsmateriaal over de activi teiten in de afgelopen vijftig jaar. Dit archief heeft inmiddels een plek gevon den bij het Nederlands Theaterinstituut te Amsterdam. Voor elk archief wordt een passende bestemming gezocht en gevonden: een openbaar archief, museum of een univer siteitsbibliotheek. Daar waar het archief een aanvulling op de bestaande collectie vormt. Andere ontsloten archieven zijn in de afgelopen jaren ondergebracht in de Universiteitsbibliotheek van de UvA, het Stedelijk Museum Amsterdam en het Persmuseum. Projecten Het grootste en meest ambitieuze pro ject op dit moment is het Total Design- project (ruim 300 strekkende meter). In de eerste fase van het project, die loopt tot medio 2004, wordt een globale inventari satie uitgevoerd. In deze oriëntatieperiode gaan we vaststellen wat wel en wat niet tot het archief behoort en hoe we de ont sluiting van het archief en de registratie van de objecten het beste aan kunnen pakken. Daarnaast wordt binnen dit pro ject het nieuwe registratiesysteem ontwik keld. Dat is niet alleen nodig voor een archief dat zo groot en omvangrijk is als dat van Total Design maar biedt ons ook de gelegenheid om een toegang via het internet mogelijk te maken. Het is dus binnen afzienbare tijd mogelijk om infor matie over de archieven van het NAGO via onze eigen website op te vragen. Ook wordt waarschijnlijk dit jaar begon nen met de inventarisatie van de bijzon dere archieven van Pieter Brattinga en Anthon Beeke. Affiche I8th Filmfestival Rotterdam, HardWerken 1989. Samen met het Instituut Collectie Ne derland (ICN) wordt het affi cheproject uitgevoerd. Daarin wordt een gezamen lijke toegang tot de ver schillende openbare Ne derlandse afficheverzamelingen via inter net gerealiseerd. Structurele subsidie Ondanks de groeiende aandacht vanuit de sector en het groeiende be wustzijn van erfgoedbeherende instellin gen voor de cultuurhistorische waarde van het 'erfgoed vormgeving', lijkt een structurele oplossing voor het behoud en toegankelijk maken van ontwerpersar chieven nog niet binnen handbereik. Dit is mede afhankelijk van de benodigde financiële middelen. Om het werk te kunnen voortzetten, heeft het NAGO voor de komende cultuurnotaperiode (2005-2008) bij het rijk een exploitatie subsidie aangevraagd. Dit omdat de werkwijze met projectsubsidies en de bij dragen van particulieren, bedrijven en opdrachtgevers de kosten maar ten dele kan dekken. Naast het verwerven en ontsluiten van belangrijke vormgeversarchieven wordt er de komende jaren aandacht besteed aan de digitale presentatie. Het nieuwe registratiesysteem vormt de basis voor een website waarin de Nederlandse ont werpgeschiedenis op een heldere en Affiche Rietveld, tentoonstelling Stedelijk Museum Amsterdam,Jan Bons 1959. informatieve manier kan worden aange boden. De NAGO-database wordt als 'beeldcatalogus' een geïntegreerd onder deel van de website. Symposium Archief in Vorm Samen met onder andere de Premsela Stichting, wordt op 24 maart in het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie (RKD) in Den Haag het symposium 'Archief in Vorm' gehouden. Dit symposium is bedoeld voor indivi duele ontwerpers, bedrijven, museum medewerkers en archiefinstellingen. Naast lezingen van Marie-Laure Jousset (Centre Pompidou, Parijs), dr. Timo de Rijk (TU Delft) en prof.dr. Esther Cleven (De Beyerd/UvA) worden door het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie, het Nederlands Architectuurinstituut, Centraal Museum en NAGO workshops gegeven over ver schillende onderwerpen rond vormge- vingsarchieven. De workshop van NAGO omvat een 'Archiefles voor ontwerpers' waarin praktische vragen van ontwerpers over hun eigen archief worden besproken. Hoe kunnen ontwerpers hun archief op de beste manier inrichten? Wat moeten ze bewaren, waar kunnen ze dat het beste wel en niet doen en wat kan weg? Maar veel belangrijker nog: wat kunnen ze allemaal met een archief doen? Met andere woorden: hoe hou den ze hun eigen archief levend? Ter afsluiting wordt het tienjarige bestaan van NAGO gevierd. Informatie over het symposium is te vinden op www.archiefinvorm.org. Informatie over het NAGO is te verkrijgen via het NAGO-bureau: Keizersgracht 497-sous 1017 DM Amsterdam telefoon (020) 626 66 33 fax (020) 626 66 44 e-mail bureau@nago.demon.nl Karin van der Heiden is coördinator Nederlands Archief Grafisch Ontwerpers (NAGO). maart 2004 archievenblad 21

Periodiekviewer Koninklijke Vereniging van Archivarissen

Archievenblad | 2004 | | pagina 10