MAIS
van
Compacte Archief-Systemen
Kardex Systemen B.V.
Barwoutswaarder 13a, 3449 HE Woerden
Postbus 250, 3440 AG Woerden
Telefoon (0348) 49 40 40, Telefax (0348) 49 40 60
E-mail: info@kardex.nl, Website: www.kardex.nl
een krachtig inSTRum eNT van DE REE archiefsystemen
Resultaat van daadkracht, visie en innovatie
Danielle van den Heuvel*
A member of the KARDEX Group Industrieholding Cham AG
DE REE O archiefsystemen
de archiefervaring
K A R D E X
flexis
Voor meer informatie of een
vrijblijvende demonstratie
van MAIS-Flexis
kunt u contact met ons opnemen
Lijnbaanstraat 2 9711 RV Groningen
0503112600 ederee@de-ree.nl
MAIS-Flexis is een krachtige applicatie waarmee archieven en andere
collecties, zoals foto-, geluid- en filmarchieven, effectief beschreven en
ontsloten kunnen worden.
Flexibiliteit, een gebruiksvriendelijke interface, exports naar onder
meer Word en internet, dat is de kracht van MAIS-Flexis!
Door onze expertise op het gebied van conversies van bestanden kan
de overgang van uw huidige systeem naar MAIS-Flexis eenvoudig, snel
en adequaat verlopen.
"Wat denk je van zeemansvrouwen?"
Dat was wat mijn scriptiebegeleider zei
op het moment dat ik hem voorlegde dat
ik graag op 'iets vroegmoderns', 'iets ste
delijks', 'iets met vrouwen' en ook nog
graag op 'iets met de onderkant van de
samenleving' wilde afstuderen. Ik had
ook verteld dat ik dienstbodes een inte
ressante groep vond en het boek van
Lotte van de Pol over prostitutie in
Amsterdam met veel plezier had gelezen.
Na wat wikken en wegen, ik was hele
maal niet thuis in de maritieme geschie
denis, ben ik in september 2002 aan de
slag gegaan. Inmiddels was ik op de
hoogte van het systeem van maandbrie-
ven waarmee de zeelieden jaarlijks een
bedrag aan hun echtgenotes
konden overmaken. Ook wist
ik dat gegevens daarover terug
te vinden moesten zijn in de
scheepssoldijboeken, een on
derdeel van het VOC-archief in
Den Haag.
Toen ik voor het eerst een
scheepssoldijboek opensloeg
schrok ik: een enorme hoeveel
heid ondefinieerbare gegevens
over opvarenden kwam me
tegemoet. Ik kon vaak nog net
de naam van een zeeman ont
cijferen, maar de rest was,
mede door de mij onbekende
terminologie, onleesbaar. De
tweede schok kwam toen ik
ontdekt had waar ik de echtge
notes kon vinden, maar er op
het eerste oog schrikbarend
weinig vermeld stonden. 'Hoe
kan ik hier nu een doctoraal
scriptie van maken?', gonsde
het op dat moment door mijn
hoofd.
Na enige tijd raakte ik thuis in
de verschillende termen in de
scheepssoldijboeken en inmid
dels was ik er ook achter geko
men dat er wel degelijk een
groot aantal vrouwen in die boeken te
vinden was. De scheepssoldijboeken ble
ken geen gortdroge administratie, maar
juist een verzameling van levenslopen
van de bemanning en soms zelfs van
degenen die achterbleven: de echtgeno
tes en kinderen. Zo las ik over Maritie
van Cleef, vrouw van de soldaat Gerrit
van Meegen, die 'bij uijtlandigheijt van
haar man' ten minste één onecht kind
gekregen had, over vier Portugese bus
schieters die in 1749 aanmonsterden en
allen getrouwd waren met West-Friese
vrouwen en over een vrouw wier man op
Banda door de Papoea's was doodgesla
gen. Het meest bijzondere wat ik aantrof
in Den Haag waren de daadwerkelijke
maandbrieven, die met enige regelmaat
in de grootboeken te vinden waren. Dit
zijn voorgedrukte formulieren met
bovenaan het wapen van de stad
Enkhuizen. Ingevuld werd welke opva
rende de maandbrief had laten opstellen,
DE Heeren Bewinthebberen der Ooft-Indifche Compag
nie ter Kamer van Enchuylen,, worden van wegen mvr,
ondcrgcfchrcven Z<r •ne^/n^T-
varende voor Qp 'f Schip gc-
naamt Zc^aci- i&a. s- verfogt en ge
beden, loo lange ik op dc aanftaandc reyfe naar Ooit-Indien
fal wefen aan 2
V
jegeowoordig wonende tot I
jaarlyj te verftreoke ende cc betalen by leninge cn op Rekeninge
e Maanden nyt mync te vcrdiencfcCagic, te weten
loo wanneer de Schceps-Bockenmyne Rcekcninge, ofte andere
genoegfamc befcheydcn overgekomen Tullen zyn, endiar by blyke
dat ik. op myn verdiende Gagic, t1 elkens loo veel te goede hebbe
'r welk have l;d: voor goede bctalingc lal verflrckkcn, t'Oirkonde
delen ondertekent in Enclniyfen delen O Ao.
6kV t'*f 7»er'Z-
'eJ/zAA
■fó+vf /f -rte V
Al
wat zijn functie was, aan wie hij zijn gage
vermaakte en hoeveel dat jaarlijks was.
Wat deze formulieren voor mij extra spe
ciaal maakte, was dat onderaan de brief
aantekeningen stonden van de uiteinde
lijk door de vrouwen geïnde bedragen: de
echtgenotes waren dus jaar op jaar met
deze brieven naar het soldijkantoor
gegaan.
De anonimiteit van het Nationaal
Archief in Den Haag wisselde ik af met
het kleine archief in Hoorn, waar zich
het stadsarchief van Enkhuizen bevindt.
Tot mijn grote verbazing lag dit archief
niet midden in het oude stadscentrum,
maar in de kelder van het stadhuis in een
saaie buitenwijk. Hier had ik geen kanti
ne en koffiehoek tot mijn beschikking en
ik liep daarom in de pauze vaak op en
neer naar een tankstation in de buurt om
wat lekkers te kopen. Daartegenover
stond dat de koffie in de hal van het stad
huis gratis was, de medewerkers erg
vriendelijk waren en mij na een aantal
bezoekjes kenden en voor ik bij binnen
komst ook maar iets gezegd had mijn
archiefstukken ai klaarlegden. De vond
sten die ik deed in Hoorn vormden een
mooie aanvulling op de zaken die uit het
VOC-archief naar boven waren gekomen.
Niet alleen op het gebied van gegevens
vulden de archiefinstellingen elkaar aan,
ook op het gebied van sfeer en werkom
geving. Na een aantal malen 'Hoorn' ver
langde ik dan ook weer naar 'Den Haag'
en omgekeerd. De combinatie van beide
archieven heeft er uiteindelijk voor
gezorgd dat ik het onderzoek met een
veel beter gevoel heb kunnen afsluiten
dan dat wat ik had toen ik aan het onder
werp begon.
Danielle van den Heuvel is werkzaam bij het
Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis en
schrijfster van de met de J.T. Bruijnprijs bekroonde
scriptie 'Bij uijtlandigheijt van haar man. Echtgenotes
van VOC-zeelieder, aangemonsterd voor de kamer
Enkhuizen (1700-1750)'. Zij bereidt een disseratie voor
met de werktitel 'Van markt tot multinational: vrou
wenarbeid in de handel 1550-1815'.
