«te
iDeHpaaki
«te
Almanak voor het Nederlands Archiefwezen 2004
KVAN nieuws
Koninklijke Vereniging van Archivarissen in Nederland
KVAN Nieuws
Bureau KVAN
Redactie Archievenblad
Over het weigeren van stukken vanwege eigen onderzoek
34
Koninklijke Vereniging van Archivarissen in Nederland
KVAN nieuws
Professionele atlasbeheerder werd vrijwilliger
Voor het voetlicht: Piet Ratsma
Hp
Bureau Koninklijke Vereniging
van Archivarissen in
Nederland.
Voor informatie over de KVAN,
bestelling van publicaties, aanmel
ding voor activiteiten en wijzigin
gen in de ledenadministratie kunt
u contact opnemen met het
bureau. Kopij voor het
Archievenblad, berichten voor deze
rubriek en mutaties in de Almanak
van het Nederlands Archiefwezen
kunt aan het bureau van de KVAN
doorgeven.
Cruquiusweg 31
1019 AT Amsterdam
Tel. (020) 462 77 27
Fax: (020) 462 77 28
E-mail: bureau@kvan.nl
Internet: www.kvan.nl
Postbank Bureaurekening: 84767
Vanaf nu maandelijks een nieuwe rubriek in
het Archievenblad: De Zaak. De Zaak gaat over actu
ele en minder actuele voorvallen waarin de archiva
ris werd geconfronteerd met een dilemma. Dat
heeft altijd op een of andere manier een relatie met
het vak. Dat kan te maken hebben met belangente
genstellingen tussen zijn bezoekers en zijn dienst.
Of met verschillen van inzicht over het vak. Vaak is
de archivaris daarbij in een onmogelijke situatie
beland en is de voor de hand liggende keuze vaak
de verkeerde.
Vandaag de eerste Zaak. Die heeft te maken met de
waarden en normen in het vak, de perceptie van de
archiefgebruikers en vermeende (oude) gewoonten.
Het begint allemaal met een interview in Radicaal,
het personeelsblad van Rijksarchieven en RHC's.
Daarin komen twee historisch onderzoekers aan
het woord, die vertellen over hun ervaringen met
archiefonderzoek. Een leuk verhaal over de kick van
het vinden van de menselijke sporen in documen
ten, het voordeel van werken met uitgegeven bron
nen en het inzien van originelen. Uit het artikel
blijkt enthousiasme en tevredenheid over de servi
ce in archieven. Maar dan komt het. Een van de
twee onderzoekers, bezig met dissertatieonderzoek,
merkt op dat in sommige diensten 'medewerkers
niet heel hard lopen om materiaal op te zoeken;
alsof onderzoek voor een proefschrift van weinig
belang is lijkt het wel'. En in dat verband noemt hij
ook de publicatieplicht van archieven, waardoor het
kan voorkomen dat men stukken niet beschikbaar stelt
i.v.m. eigen onderzoek.
Toen ik dat las was mijn eerste reactie: wat?
Publicatieplicht? Dat is toch iets van universiteiten?
In de 26 jaar dat ik nu in het archiefvak werk heb ik
daarvan nog nooit iets gemerkt (eerder het tegen
deel). Maar het tweede kwam vroeger wel eens
voor. Stukken achter houden omdat de archivaris
of een van de medewerkers er zelf mee bezig was.
En vaak jarenlang zonder dat het beoogde onder
zoek ooit af kwam. Maar dat waren uitzonderin
gen. En het is verleden tijd. Dacht ik.
Ik ieder geval hoort het niet. Archivarissen hebben
sinds 1996 een internationaal aanvaarde beroeps
code. Ook in Nederland is die aangenomen. En
daar blijkt het duidelijk. Uit regel 6: Archivarissen
dienen een zo breed mogelijk gebridk van archieven te
bevorderen en onpartijdig aan alle gebruikers diensten
te verlenen. En uit de toelichting op regel 8:
Archivarissen mogen noch financieel, noch anderszins
persoonlijk voordeel behalen teit koste van instellingen,
gebruikers of collega's Archivarissen mogen de
archieven die in hun instelling worden bewaard voor
eigen onderzoek en publicaties gebruiken, op voorwaar
de dat dit gebeurt onder dezelfde voorwaarden als voor
andere gebruikers. Een duidelijk verhaal lijkt me.
Of het echt waar is wat de geïnterviewde onderzoe
ker vertelt, heb ik niet verder uitgezocht. Voor De
Zaak is dat niet van belang. Waar het mij om gaat is
de reputatie van de archivaris. Het is, denk ik, van
belang om zelfs maar de schijn van dergelijke prak
tijken te vermijden. Dus een oproep aan iedereen
die in contact komt met de bezoekers: let er op dat
je de waarheid vertelt als er een stuk niet ter inzage
geven kan worden (daarvoor kunnen verschillende
legitieme redenen zijn). En uiteraard: stukken aan
de bezoekers weigeren vanwege eigen onderzoek,
dat doet een echte archivaris niet. Toch?
Volgende maand weer een volgende Zaak.
Yvonne Bos-Rops
Tegen het eind van deze maand ver
schijnt de vernieuwde en geactualiseerde
papieren versie van de Almanak van het
Nederlands Archiefwezen. De Almanak is een
handzaam overzicht van het archiefwezen.
Per categorie vindt u op alfabetische volg
orde de archief(gerelateerde) instellingen
met hun adres- en bezoekersinformatie en
in de meeste gevallen ook de namen van
hun medewerkers.
De Almanak is een praktisch hulpmiddel
voor iedereen die archieven raadpleegt,
zoals archivarissen, genealogen, historici
en andere archiefvorsers. Daarom verdient
de nieuwe Almanak een plaats in elk
archief, studiezaal, bibliotheek of informa
tiebalie.
De Almanak is een uitgave van de
Koninklijke Vereniging van Archivarissen
in Nederland (KVAN). Leden van de KVAN
krijgen een exemplaar van de Almanak kos
teloos toegezonden.
De Almanak is voor andere geïnteresseer
den te bestellen voor 29,50 (excl. 3,50
verzendkosten) bij:
Bureau KVAN, Cruquiusweg 31, 1019 AT
Amsterdam, telefoon: (020) 462 77 27,
fax: (020) 462 77 28, e-mail: bureau@kvan.nl.
archievenblad
december 2003
Hp
Hij is iedere dinsdag nog te vinden
in het Gemeentearchief Rotterdam, de
plaats waar hij ruim 37 jaar geleden
begon aan zijn ambtelijke loopbaan en
waar hij deze in 1996 afsloot bij het
bereiken van de pensioengerechtigde
leeftijd van 65 jaar, Piet Ratsma. Hij
woont vlakbij Rotterdam, in het thans
36.000 inwoners tellende Barendrecht,
'de plaats voor nieuwe ideeën', aldus de
gemeentelijke website van Barendrecht.
Zoals met vele vakgenoten het geval is,
was het archiefwerk van Piet niet direct
de eerste roeping. Piet toog na de middel
bare school naar de Economische
Hogeschool van Rotterdam, de voorloper
van de Erasmus Universiteit, en studeer
de daar enige jaren economie. Dat was
het toch niet. Piet stortte zich tijdens zijn
militaire diensttijd op de studie MO-
geschiedenis. De militaire diensttijd
bekortte hij door het volgen van een
spoedcursus voor onderwijzer. In die tijd
was er een groot tekort aan onderwijzers.
Hij kwam vervroegd uit dienst en kreeg
een baan als onderwijzer in Leiden, later
in Enkhuizen. De geschiedenis liet hem
echter niet los. Piet behaalde alsnog zijn
akte MO-geschiedenis.
Advertentie
Het was zijn echtgenote die hem op
een gegeven moment attendeerde op een
advertentie in de krant. Hierin werd een
beheerder voor de topografisch-histori-
sche atlas bij het gemeentearchief van
Rotterdam gevraagd. Piet had hier wel
oren naar. Voordat hij echter ging sollici
teren bereidde Piet zich gedegen voor. Hij
kende de archivaris van Enkhuizen en
liet zich uitgebreid informeren en rond
leiden door het archief om zich een idee
te vormen wat dit begrip eigenlijk
inhield. In een Amsterdamse bibliotheek
stelde hij zich vervolgens op de hoogte
van de geschiedenis van Rotterdam. Zijn
aanpak was blijkbaar succesvol. Piet werd
met ingang van 1 april 1966 aangeno
men als beheerder met een tweevoudige
opdracht. Hij kreeg een beheertaak, maar
hiernaast ook een educatieve taak. In die
periode waren de bibliotheek en het
museum reeds bezig met het naar buiten
brengen van hun collecties, naar de bur
ger en dat moest voor het archief ook zo
gebeuren.
Specialist
Vanaf het begin kreeg Piet het druk
met het organiseren van allerlei activi
teiten op zijn vakgebied zoals tentoon
stellingen, rondleidingen, dialezingen
en het geven van cursussen. Gaandeweg
ontwikkelde hij zich tot een specialist op
zijn werkterrein. Op een gegeven
moment kwamen zijn vakmatige bezig
heden te veel in het gedrang. Er volgde
een splitsing van taken en Piet kon zich
weer meer aan zijn beheertaak wijden.
Dat betekende echter niet dat hij niet
over de schutting keek en niet wist wat
zich in de buitenwereld afspeelde. In
1970 trad hij toe tot het bestuur van de
vereniging van atlasbeheerders en werd
niet lang hierna secretaris. De behoefte
aan meer scholing op zijn vakgebied
resulteerde in de uitgave door deze ver
eniging van een handleiding medio
jaren zeventig van de vorige eeuw. Deze
handleiding werd vanaf die tijd als les
boek gebruikt bij de Archiefschool.
Vijftien jaar lang gaf Piet les aan deze
archiefopleiding. Ongeveer 900 leerlin
gen gaf hij in die periode les over zijn
vak. De lessen werden op zijn werkplek
in het gemeentearchief van Rotterdam
gegeven. Hier kon hij namelijk ook de
praktijk laten zien, inclusief excursies
verzorgen. Deze lessen zijn later onder
gebracht bij de Gemeenschappelijke
Opleidingen (GO) te Den Haag in de cur
sus kaart- en atlasbeheer. Piet is ook nog
voorzitter geweest van de opleidings
commissie. In de tweede helft van de
jaren tachtig was hij betrokken bij de
samenstelling van de GABOS-elemen-
tenlijst als opzet naar de onvermijdelijke
automatisering; ook op zijn werkterrein.
Publicaties
Publiceren is meestal een logisch
gevolg van iemands bezigheden. Bij Piet
was dat niet anders. In de loop der tijd
publiceerde hij veel op zijn vakgebied.
Een belangrijk werk is zeker de publicatie
'Prospecten van Rotterdam: gezichten op
de stad 1500-2000', een uitgave van de
gemeentelijke archiefdienst uit 1997. Op
instigatie van de vereniging De Topo
grafische Atlas schreef hij samen met
mw. Tolien Wilmer de Handleiding voor
Atlasbeheer. Met name over Rotterdam
verschenen vele publicatie van zijn
hand, onder andere de succesvolle reeks
'Rotterdam in oude ansichten' met vele
herdrukken en hij werkte mee aan de
serie 'Ach Lieve Tijd'. Ook in het
Rotterdams Jaarboekje, Spiegel Historiael en
het voormalige Rotterdams Parool ver
schenen bijdragen van zijn hand. Piet is
al weer een jaar of zeven vrijwilliger. Hij
heeft zodoende de gelegenheid gekregen
geleidelijk af te bouwen en zijn kennis
over te blijven dragen. Piet Ratsma kan
voorlopig nog vooruit!
Harry Strijkers
december 2003
archievenblad
