Hedendaagse presentaties
T-v
I
oerderijen
Met het uitroepen van 2003 tot Jaar van de
Boerderij is ook het Limburgs Museum in Venlo
zeer in zijn nopjes. Want dit provinciaal-histo
risch museum beheert in zijn collectie LiFVA
(Limburgs Film en Video Archief) een groot aan
tal filmdocumentaires en -reportages over agra
risch Limburg gedurende de twintigste eeuw.
Deze filmcollecties geven een
treffend beeld van de technische en
sociale ontwikkelingen in de agrari
sche sector. Van kleinschalige akker
bouw eind jaren 1910, via het ont
staan van standsorganisaties binnen
de Limburgse Land- en Tuinbouw
Bond (LLTB) en de daarmee samen
hangende verbetering van de positie
van de boerengezinnen, via de eerste
mechanisering voor de Tweede
Wereldoorlog, de schaalvergroting
in de wederopbouw tot aan de intensieve vee
teelt in de jaren 1960-1970. Het gaat om onge
veer 25 uur film, voor 60 procent professioneel
opgenomen in opdracht van LLTB en overheid.
Het mooiste en historisch meest afwisselende
filmmateriaal is afkomstig uit het archief van de
LLTB en betreft opdrachtfiims van cineast Alex
Roosdorp uit Deventer uit de jaren 1938-1939.
Door deze beelden krijgen we een authentieke
impressie van het dagelijks bestaan van boeren
en tuinders en hun gezinnen op het Limburgse
platteland. Daarbij wordt de wezenlijke rol van
de LLTB als belangenbehartiger van de agrariërs
sterk benadrukt. Het waren vooral voorlichtings
films, bedoeld om de LLTB-leden te informeren
en te mobiliseren binnen de katholieke geloofs
gemeenschap.
De films van de LLTB kennen een lange ver
toningsgeschiedenis die er - zoals zo vaak - aan
heeft bijgedragen dat de collectie niet ongeha
vend de tijd heeft doorstaan. Jarenlange verto
ning - ook nog in de jaren vijftig - door vele ope
rateurs en in vele projectoren, het voor dit doel
verknippen van scènes uit de films, transport
van het ene naar het andere zaaltje, verblijf in
slecht geklimatiseerde ruimtes: omstandigheden
die funest zijn voor film, maar er tegelijk natuur
lijk mee verbonden zijn. Sinds de films in 1984
werden verwerkt in een uitstekende jubileum
film - waarover hierna meer - zijn de beelden
met rust gelaten.
Omstreeks 1995 zijn de films, die inmiddels in
het Landbouwhuis in Roermond terecht geko
men waren, min of meer opnieuw ontdekt door
historici die er weliswaar geen gebruik van
maakten, maar wel zo attent waren om een plei
dooi te gaan voeren tot actief behoud van de
collectie. Nadat eerst de regionale Omroep
Limburg in de gelegenheid was gesteld om de
collectie door te spitten voor een kleine reeks tv-
afleveringen over agrarisch Limburg, vond in
1998 overdracht plaats aan de Stichting LiFVA.
Daar is het archief direct via een stageproject
inhoudelijk ontsloten en materieel verzorgd.
Het Limburgs Museum heeft de afgelopen jaren
al flink kunnen pronken met enkele gedigitali
seerde delen van de collectie, onder andere in de
film/muziekproductie CineConcert die in het
voorjaar van 2000 door Limburg reisde. Maar
het wachten was op twee ontwikkelingen die
een bredere en meer gerichte aandacht voor
deze films mogelijk zouden maken: de noodza
kelijke volledige conservering van de collectie
en de inbedding in een breder publieksproject.
Conservering is inmiddels voor een deel gereali
seerd via een eerste subsidie van de Mondriaan
Stichting in 2001. In 2003 zal de veiligstelling
vervolg krijgen doordat binnen NORAA-verband
(Nationaal Overleg Regionale Audiovisuele
Archieven) aanzienlijke middelen zijn verwor
ven van opnieuw de Mondriaan Stichting en
van diverse provinciale en lokale overheden en
fondsen. En met het Jaar van de Boerderij in
zicht was het aantrekkelijk genoeg om een of
meer publieksprojecten te ontwikkelen op basis
van de geconserveerde films.
Het oorspronkelijk voor de zomer
maanden geplande hoofdproject met als
titel Boerinnenleven moest vanwege nog
niet toegezegde subsidies worden uitge
steld. Om in de zomer met name de actie
ve streekmusea in de provincie toch te
kunnen voorzien van agrarisch filmmate
riaal, heeft het Limburgs Museum een
reeds in het archief aanwezige filmdocu
mentaire gereedgemaakt voor vertoning
en videodistributie. Het betreft een
16mm-film uit 1984 van regisseur
Guillaume Dohmen, met scenario en
commentaartekst van Cas Brugman. De
productie is ontstaan bij gelegenheid van
het 95-jarig bestaan van de LLTB, die ook
Dohmens opdrachtgever was. Met het
archiefmateriaal van Alex Roosdorp uit
1938 als basis, geeft de film een treffend
beeld van de agrarische samenleving en
de LLTB-organisatie vlak voor de Tweede
Wereldoorlog, op het hoogtepunt van de
economische wereldcrisis.
Na restauratie en scanning is de film nu
uitgebracht onder de titel Zuiderboeren.
Een documentaire over agrarisch Limburg in
1938. Vijf streekhistorische musea ver
spreid door de provincie vertonen de pro
ductie momenteel, te weten Museum De
Locht in Melderslo, Openluchtmuseum
Eynderhoof in Nederweert-Eind, Streek
museum De Moennik in Panningen, De
Kasteeltuin in Valkenburg en Museum
Schippersbeurs in Elsloo. Het publiek kan
hier en via andere kanalen intekenen voor
een exemplaar op video of dvd. Deze dvd
is in eerste instantie een kopie van de film
als geheel, zonder extra zoekmogelijkhe
den. Ideeën voor zo'n uitgebreide, specia
listische dvd zijn er wel al. Zo zou je moe-
ten kunnen doorschakelen van een scène
uit de film naar relevant bronnenmateri
aal voor het betreffende thema en naar
een selectie van niet gebruikte filmshots
van Alex Roosdorp. Ook een database van
het LLTB-filmarchief zou idealiter aan de
dvd gekoppeld dienen te zijn. Het specia
listische karakter hiervan maakt hem ech
ter niet geschikt als verkoopmedium voor
de doelgroep die we nu voor ogen heb
ben, vandaar dat nu voor een eenvoudige
uitbreng is gekozen. De belangstelling
voor de dvd en vhs-versie is groot: heem-
kundeverenigingen, oud-agrariërs en hun
gezinnen en het agrarisch onderwijs heb
ben al belangstelling getoond.
En dan is er nog Boerinnenleven, een com
binatie van film, live muziek en in dialect
gezongen liederen over de positie van de
boerin anno 1938 en het spanningsveld
waarmee ze in haar gezin en werksfeer te
maken heeft. Enerzijds gebaseerd op de
historische werkelijkheid, anderzijds
gekleurd door de teksten van een heden
daags auteur. Boerinnenleven maakt even
eens gebruik van de films van Roosdorp.
We zien beelden uit de privé-sfeer van het
boerengezin, van het werk op de boerde
rij, van uitstapjes naar cursussen, vergade
ringen van de Boerinnenbond of een
bezoek aan het consultatiebureau. Het
staat allemaal te gebeuren in het najaar en
de winter 2003-2004, in de genoemde
streekmusea en mogelijk ook op andere
locaties.
De keuze om regionaal filmmateri
aal te presenteren in combinatie met
nieuwe muziek is het Limburgs Museum
en de Stichting LiFVA toevertrouwd.
Door dergelijke presentatievormen kie
zen we bewust voor het centraal stellen
van de filmbeelden en nodigen we de
kijker uit de schoonheid en authentici
teit ervan tot zich te laten doordringen.
De ervaring leert dat de vele bijzondere
filmschatten uit ons archief via aanstu
rende muziek pas geheel tot hun recht
komen. We veroorloven ons gemiddeld
een keer per jaar zo'n arbeidsintensieve
eigen productie, naast reguliere presen
taties en dienstverlening, zoals het leve
ren van archiefmateriaal op verzoek aan
omroepen, producenten en aan organi
saties die een voorstelling aanvragen.
Een eerste - niet bepaald bescheiden -
experiment was te beleven in het voorjaar
van 2000 met de voorstelling CineConcert.
Honderd jaar Limburgse fümmagie. In vijf
Limburgse bioscopen en theaters zag het
publiek een programma van 75 minuten
prachtig filmmateriaal uit Limburgse en
landelijke archieven, voorzien van een
muziekcompositie van Robert Weirauch
die live werd uitgevoerd door een vijfkop
pig ensemble. De filmbeelden werden van
een extra laag voorzien door projectie van
tekstregels en stills. In hetzelfde jaar
schreef Weirauch een speelse compositie
voor de korte productie Sentimental
Journey, waarin sfeervolle vakantiefilms
van een Heerlense familie centraal staan.
En de eerste koopvideoproductie van het
Limburgs Museum, Zestien millimeter
Venlo, werd van muzikale begeleiding
voorzien door componist Wiel Conen. Hij
maakte een mix van op de beelden toege
spitste, bewerkte devotieliederen, luchtige
jazzstukjes en een klavecimbelcompositie
met geluidscollage.
In de muzikale lijn voor Boerinnenleven
staan herkenbaarheid en toegankelijkheid
hoog op het wensenlijstje. Dit uiteraard in
verband met een zo groot mogelijk
publieksbereik, dat naast de (oud-)
agrariërs zelf ook leerlingen van de
Agrarische Opleidingscentra omvat. De
laatstgenoemden kunnen in het kader
van het vak culturele en kunstzinnige vor
ming (CKV) de voorstelling bezoeken,
waarbij een lesbrief en de video
Zuiderboeren als voorbereiding dienen.
Het Jaar van de Boerderij biedt een gele
genheid bij uitstek om het filmarchief van
de LLTB op verschillende manieren te pre
senteren aan een brede doelgroep. De
investeringen in conservering en daartoe
gedane subsidieaanvragen worden door
dergelijke presentaties direct verant
woord. Door een video-uitgave te combi
neren met een reeks voorstellingen op
locatie werken beide projectonderdelen
bovendien versterkend op elkaar.
Zuiderboeren en Boerinnenleven maken
2003 tot een zeer genietbaar Limburgs
filmjaar.
14
15
mm
Still uit een film van Alex
Roosdorp, 1938.
van oude agrarische filmbeelden
Door Frank Holthuizen*
Ruim vijftig activiteiten in de provincie Limburg, zo
telt de website van de Stichting 2003 jaar van de
Boerderij. Het merendeel daarvan in streekmusea,
boerderijen, kasteelhoeves en bezoekerscentra.
Allerlei facetten van het leven op de boerderij in
verleden en heden worden belicht in de vorm van
exposities, rondleidingen, 'living history events',
fiets- en wandelroutes, lezingen, concerten en film
vertoningen. Het Limburgs Museum levert twee
opvallende bijdragen met filmarchiefmateriaal.
Vertoning, hergebruik, verval en conservering
i
Twee publieksprojecten
Leijenbroek-Sittard
De Bergerhof ligt in Leijenbroek-Sittard en is een geslo
ten hoeve uit de zeventiende eeuw. Boven de ingang is
de zogenaamde 'Herenkamer', waar in vroeger tijden
de heer tijdens jachtpartijen en andere feestelijke
gebeurtenissen kon verblijven. In de tweede helft van
de negentiende eeuw werd dit pand door verschillende
verenigingen als buitencafé gebruikt en stond het
bekend als het Casino. Geleidelijk is de naam
Bergerhof in gebruik gekomen. Tot 1975 was het nog
;n:
een boerderij. Na enkele jaren leegstand is het pand
gerestaureerd. Momenteel dient het als kantoor van
een gerenommeerd aannemer. (Harry Strijkers)
Presentatievormen: film en muziek
Frank Holthuizen is medewerker Bewegend Beeld bij
het Limburgs Museum. Hij is initiatiefnemer en samen
steller van beide publieksprojecten waarvan in het
artikel sprake is.
archievenblad
september 2003
september 2003
archievenblad
