Digitalisering: elk denkbaar origineel
www.pictura-im.nl
DIVA-18.000 minuutplans - 300ppi/100% -
www.dewoonomgeving.nl
- -
ALS HET ECHT OM KWALITEIT GAAT
ZA Groot formaat verfilming
zA Groot formaat scanning
zA Microfilmscanning
zA Microfichescanning
zA Microfilmafdrukken
zA Plotten CAD-bestanden op microfilm
zA Boekverfilming
Boekscanning
zA Fotoscanning kleur/zwart-wit
zA Negatiefscanning
ZA Diascanning
zA Documentverfilming
zA Documentscanning
interessant die door landmeters zijn gete
kend. De bruikbaarheid daarvan voor
historisch boerderijonderzoek loopt uit
een. Op sommige kaarten worden niet
alle boerderijen aangegeven, op andere
worden ze slechts aangeduid door blok
jes of symbolen. Er waren echter ook
landmeters die uiterst gedetailleerde
tekeningetjes van boerderijen maakten.
In de gevallen waarin het mogelijk was
zo'n tekening te vergelijken met de nog
bestaande boerderij, bleek dat de afbeel
ding een getrouwe weergave van het
gebouw gaf. Door de weelde aan details
bevatten deze tekeningetjes op kaarten
een schat aan informatie over de opzet
en de constructie van de gebouwen en
over de toegepaste bouwmaterialen.
Goede bronnen voor onderzoek naar his
torische boerderijen zijn natuurlijk ook
bouwtekeningen. In de archieven van de
gemeentelijke afdelingen bouw- en
woningtoezicht bevinden zich nog veel
tekeningen die zijn ingediend bij bouw-
aanvragen. Dit werd verplicht gesteld bij
de Woningwet van 1902, maar in ver
schillende gemeenten was het al in de
late negentiende eeuw verplicht. Hoewel
het leeuwendeel van deze tekeningen
dus twintigste-eeuws is, kunnen ze toch
worden gebruikt bij de reconstructie van
gebouwen in een vroegere fase omdat ze
aangeven wat er aan het gebouw veran
derd is.
Over het bouwen op het platteland in
het verleden bestaat vaak een romantisch
beeld van ongeletterde boeren, die zon
der hulp van tekeningen of bestekken,
op basis van eeuwenoude mondeling
overgeleverde kennis eenvoudige boerde
rijen bouwden, liefst natuurlijk van in de
omgeving gekapte oude eikenbomen. Zo
ging het echter niet; zeker sinds- de zes
tiende eeuw was het bouwen van een
boerderij het werk van gespecialiseerde
timmerlui, metselaars en dakdekkers.
Met die eiken uit de omgeving viel het
ook nogal tegen; met name in de kust
provincies werden vrijwel alle boerderij
en gebouwd van uit het Oostzeegebied
aangevoerd grenenhout.
Zo heel ongeletterd waren de bouwers
ook niet. Al in de zeventiende eeuw was
het heel gewoon dat boerderijen werden
gebouwd na een openbare aanbesteding.
Er werd dan een gedetailleerd bestek
opgesteld waar de aannemer zich aan
had te houden. Die procedure werd niet
alleen gevolgd door grootgrondbezitters,
maar ook door gewone boeren. Soms zijn
die bestekken ook vastgelegd in een
notariële akte of geregistreerd door de
schepenbank. Bij de bouw werden ook
tekeningen gebruikt, waarnaar in het
bestek werd verwezen. Die tekeningen
waren echter gebruiksvoorwerpen en zijn
grotendeels verloren gegaan.
Voor zover historische bouwtekeningen
bewaard zijn gebleven, bevinden ze zich
hoofdzakelijk in archieven van groot
grondbezitters, zoals adellijke families,
kloosters en gasthuizen. In dergelijke
archieven bevinden zich veelal ook nog
de nodige bestekken en bouwrekenin-
gen. De oudste daarvan dateren voor
zover nu bekend uit de vroege zestiende
eeuw; bouwtekeningen van boerderijen
zijn er vanaf de zeventiende eeuw. Ook
in de series rekeningen van zulke grond
bezitters kan veel informatie worden
gevonden, bijvoorbeeld over de toege
paste bouwmaterialen. Tot nu toe is men
echter nog amper begonnen met het
exploreren van de schatten die in die
archieven verborgen zitten. Bijzondere
dingen zijn al tevoorschijn gekomen uit
het archief van de Nassause Domeinraad.
Het bleek bijvoorbeeld dat de boerderijen
van het domein Niervaart (Klundert)
eens in de zeven jaar getaxeerd werden.
Tot nog toe zijn verslagen van de taxaties
uit 1563 en 1783 teruggevonden. Deze
rapporten bevatten beschrijvingen van
de boerderijen met opgave van de groot
te, constructie en gebruikte bouwmate
rialen.
Verder wordt bij historisch boerderijon
derzoek gebruik gemaakt van bronnen
als belastingkohieren, cijnsregisters en
volkstellingen. Over het gebouw zelfver-
schaffen deze bronnen weinig of geen
informatie, maar er kan wel uit worden
afgeleid of er op een bepaald tijdstip al
een boerderij aanwezig was op de plaats
van de onderzochte boerderij. Bovendien
verschaffen deze bronnen informatie
over de grootte en de aard van het bedrijf
die kan helpen bij het interpreteren van
het gebouw. Belastingkohieren die wel
gegevens over het gebouw bevatten zijn
de Drentse grondschattingsregisters,
waarin het aantal gebinten van de boer
derijen wordt vermeld. De gebinten zijn
de houtconstructies die dwars op de leng
terichting van de boerderij staan en het
dak ondersteunen. Het aantal gebinten
geeft een indicatie van de lengte van het
gebouw.
Duidelijk is dat archieven een enorme
hoeveelheid informatie bevatten over de
verdwijnende historische boerderij,
waarvan waarschijnlijk nog maar een
fractie boven water is gekomen.
Er is voor de boerderijonderzoeker
veel te vinden in archieven, maar daar is
soms wel enig doorzettingsvermogen
voor nodig. Fotocollecties en kaartenver
zamelingen zijn meestal goed geordend
en toegankelijk. Je vindt niet altijd wat je
zoekt, maar dat risico bestaat nu eenmaal
bij alle historisch onderzoek. Lastiger is
het om bestekken, tekeningen en bouw-
rekeningen te vinden. De ervaring leert
dat je dan vooral bij oudere inventarissen
het best achterin kunt beginnen. Daar
bevinden zich de rubrieken waar de
samensteller van de inventaris de stuk
ken heeft ondergebracht waar hij zich
geen raad mee wist. Onder die laatste
inventarisnummers bevinden zich vaak
pakken met wonderlijke allegaartjes,
waaruit soms plotseling een honderden
jaren oude bouwtekening tevoorschijn
komt. De kwaliteit van de recentere
inventarissen is in dit opzicht gelukkig
heel wat beter. Ergens is dat ook wel weer
jammer, want wanneer je als onderzoe
ker op een onverwachte plek een prachti
ge historische bouwtekening hebt gevon
den waarvan niemand het bestaan
kende, dan kan je dag niet meer stuk.
Enige ontoegankelijkheid heeft zo zijn
charmes.
13
advisering, implementatie en trajectbegeleiding publicatieprojecten (internet, drukwerk) database toepassingen memorix 1
Edisonweg 50D, 2952 AD Alblasserdam Tel.: 078-6931300 Fax: 078-6931123
E-mail: gms@gmsnl.nl Website: gmsnl.nl
A/o/trrn/t -A')" mm
i)
YY„ r a
J.JiC-,
f Jt Ji i
Bouwtekening van de schuur van de Torenhoeve te
Zaamslag, 1773. Zeeuws Archief, Ambachtsheerlijkheid
Zaamslag nr. 55.
Boerderijonderzoekers in het archief
Piet van Cruyningen is wetenschappelijk medewerker
van de Stichting Historisch Boerderij-Onderzoek. j
september 2003
archievenblad
