Deie maand in Od
f
1111
literatuur
Dr.ir. J.A. Hendrikx,
Traditionele boerderijen in
Noord-Brabant.
H.K. Nagtegaal,
Heraldisch Vademecum.
Heraldisch
46
P.J. van Cruyningen, 'Schone
welbetimmerde hofsteden'.
Boerderijbouw in Zeeland
van de tiende tot de twintig
ste eeuw.
literatuur
47
Kempen Uitgevers, Liempde/Zaltbommel,
2003
ISBN 90-6657-391-0, 176 blz., 45,00
In 1994 verscheen van de hand van
dezelfde auteur en bij dezelfde uitgever
Brabantse boerderijen. Beleven, Bewonen en
Bewaren. Voor beiden leek 2003, het (aar van
de Boerderij, een geschikt moment om tot
een 'gedeeltelijke' herdruk ervan te komen.
Het is 'in veel opzichten naar vorm en
inhoud veranderd; er zijn veel foto's en kaar
ten in kleur aan toegevoegd, de lay-out is
aanzienlijk verrijkt en de tekst is waar nodig
geactualiseerd en uitgebreid' laat de auteur
in zijn voorwoord de lezer weten. Lay-out,
foto's en tekeningen zijn inderdaad een ver
rijking ten opzichte van 1994. De actualise
ring en uitbreiding - met name voor wat
betreft Noord-Brabant - zijn aan de magere
kant. Het aantal pagina's is uitgebreid van
104 naar 176. De indeling in hoofdstukken
is identiek aan die van 1994, met uitzonde
ring van het nieuwe hoofdstuk 4 over alge
mene kenmerkende bestanddelen. De lijst van
gebruikte literatuur vermeldt heel weinig
publicaties van na 1994. Vooral voor de
voorgeschiedenis, waarbij we het met name
moeten hebben van archeologische bron
nen, is dit jammer. Een groot gedeelte van
het boek behandelt namelijk de voorge
schiedenis van de agrarische bouwkunst.
Zeker voor Noord-Brabant heeft archeolo
gisch onderzoek de afgelopen drie decennia
veel te vertellen over boerderijtypen, zodat
de vele uitstapjes buiten Brabant niet nodig
waren. In tegenstelling tot wat de titel sugge
reert gaat het boek niet enkel over boerderij
en uit Noord-Brabant. Hoofdstuk 1 tot en
met 4, ongeveer de eerste 100 pagina's,
behandelen de boerderij-architectuur en het
boerenbedrijf van allerlei delen van
Nederland; een pre om tot een juiste indruk
van het kenmerkende van de Noord-
Brabantse boerderij te komen. Hoofdstuk 5
over de ontwikkeling van de verschillende
boerderijtypen is geheel Brabants.
Het boek (of beide boeken) bevat(ten) een
geweldig dualisme. Het zesde, laatste hoofd
stuk is een oproep aan eigenaren, vergun
ningverstrekkers, architecten en planologen
om de karakteristiek van de traditionele
boerderij te behouden; er is ai zoveel, zowel
qua aantal als kwaliteit, verloren gegaan.
2003, Jaar van de Boerderij moet dat ieder
een nu goed duidelijk maken, want tot nu
toe is het streven van monumentenhoeders
veelal mislukt. Bij de presentatie van het
boek, tijdens een boerderijsymposium op 7
april 2003 te Tilburg, moest Commissaris
van de Koningin Houben erkennen, dat
Brabant het stoutste jongetje van de klas
was. Noord-Brabant is de provincie waar
sinds 1940 de meeste traditionele en cul
tuurhistorisch waardevolle boerderijen ver
dwenen zijn. In het boek wordt in het voor
woord door de voorzitter van de provinciale
werkgroep '2003, Jaar van de Boerderij' geme
moreerd aan een rapport uit 2001. Daarin
werd bekend, dat in de vijftien jaar ervoor
37,4 procent van de cultuurhistorisch waar
devolle boerderijen in Brabant is verdwenen
en 22,6 procent is aangetast. De oorzaak van
de neergang ligt in de ontwikkeling van het
boerenbedrijf. Daardoor zijn de vorm en de
functie van de traditionele boerderij uit de
Centraal Bureau voor Genealogie,
Den Haag, 2003
ISBN 90-5802-030-4, 192 blz., 19,95
Heraldisch Vademecum is gepubliceerd
als uitvloeisel van de Heraldische Databank
die het Centraal Bureau voor Genealogie
beheert. De schrijver van dit naslagwerk is
de projectleider van de databank. In deze
databank worden beschrijvingen en teke
ningen opgenomen van Nederlandse fami
liewapens, met bronvermelding, en indien
aanwezig informatie over personen die het
betreffende wapen gevoerd hebben. In dit
Vademecum zijn alle heraldische begrippen
van A tot Z verklaard. Om een saaie opsom
ming te voorkomen, is deze alfabetische ver
klarende woordenlijst verluchtigd met toe
lichtende afbeeldingen. Een glimlach om de
mond kreeg ik van beschrijvingen als
'Schaap: een tweehoevig, herkauwend, wol-
dragend dier'. De lijst met gebruikte litera
tuur en de kleurige verklarende afbeeldingen
in het hoofdstuk 'Systematiek heraldische
verschijningsvormen' maken deze nieuwe
uitgave in de CBG-reeks tot een handboek
dat in elke archiefstudiezaal aanwezig zou
moeten zijn. (EH)
tijd geraakt. In met name de oostelijke helft
van Noord-Brabant is deze ontwikkeling erg
tastbaar in het landschap. De in het boek
beschreven historie is echter een bevestiging
van hetgeen nu gebeurt; vervanging van
niet meer functionele boerderijen en aan
passing van oude boerderijen aan nieuwe
functies (burgerwoning, horecagelegenheid,
kleinschalige niet-boerenbedrijfjes). De
auteur laat weten dat de langgevelboerderij
pas in het begin van de zeventiende eeuw in
Noord-Brabant is opgekomen. Het oude type
werd tussen ongeveer 1600 en 1900 lang
zaam maar zeker door de langgevel verdron
gen. En ook de boerderijtypen uit eerdere
cultuurperioden zijn geheel verdwenen.
Desondanks bewijzen de in het boek aange
haalde voorbeelden van kundig aangepaste
oude boerderijen, dat deze echt bezienswaar
diger zijn, dan die waar de individuele wens
van de machtige eigenaar beeldbepalend is
geweest. En ondanks de informatieve dou
blure met 1994 mag het boek van 2003 niet
in onze bibliotheken ontbreken. (HvdL)
vademecum
archievenblad
september 2003
Uitgeverij Matrijs, Utrecht, 2002
ISBN 90-5345-220-6, 216 blz., 29,95
Schone welbetimmerde hofsteden ver
scheen vorig najaar. Het is niet het eerste
boek over boerderijen van Piet van
Cruyningen en het zal ook zeker niet het
laatste zijn. De auteur, werkzaam bij de
Stichting Historisch Boerderij-Onderzoek en
Wageningen Universiteit, is zeer productief
en buitengewoon deskundig op het gebied
van historische boerderijen. Over de onder
havige uitgave zegt hij zelf: 'Dit boek ver
schijnt enerzijds te vroeg, maar anderzijds is
het net op tijd.' (p. 7). Te vroeg omdat we
nog steeds te weinig weten over de boerderij-
bouw in met name de Middeleeuwen en te
laat omdat de historische boerderijen in de
provincie Zeeland in rap tempo verdwijnen.
Er is veel over het boerenbedrijf geschreven,
maar weinig over de boerderijen. Schone wel
betimmerde hofsteden voorziet in die leemte.
Het belooft trouwens meer dan de titel sug
gereert, omdat ook de Zuid-Hollandse eilan
den, West-Brabant en de aangrenzende
Vlaamse poldergebieden aan bod komen.
Het boek is helder geschreven en duidelijk
opgebouwd. Na een inleiding, waarin onder
andere de diverse boerderijtypen en de bron
nen voor onderzoek aan bod komen, volgen
drie chronologische hoofdstukken (Bouw-
tradities in de Middeleeuwen, Het ontstaan
van een nieuw boerderijtype, 1550-1650 en
Bloeitijd en ondergang van de traditionele
boerderijtypen, 1650-2000). Heel interessant
zijn de bestekken en aanbestedingscontrac
ten van verschillende boerderijen (uit de
periode 1595-1767), die als bijlagen zijn
opgenomen (p. 195-208). Van Cruyningen
gaat in zijn boek niet zozeer uit van conti
nuïteit, als wel van discontinuïteit. Hij
onderscheidt 'breuken' die te maken hebben
met geografische en politieke veranderin
gen. Zo kwam gedurende de Middeleeuwen
de invloed op het bouwen vooral uit het zui
den (van de machtige Vlaamse kloosters),
terwijl in de zestiende en zeventiende eeuw
de invloed vooral uit het noorden kwam
(van de rijke kooplieden uit de Hollandse en
Zeeuwse steden). Zijn studie is bovendien
gebaseerd op twee uitgangspunten: ten eer
ste dat in de zestiende en zeventiende eeuw
in Zuidwest-Nederland een nieuw boerderij
type is ontstaan en ten tweede dat de ont-
*Sch«K iwllttrimnwfdf hofsteden'
Boerderijbouw in Zeeland
van dctiendc tot de twintigste eeuw
M
wikkeling van de boerderijvorm vooral
wordt bepaald door veranderingen in de
omvang, aard en inrichting van het land
bouwbedrijf (p. 20). (PS)
Maandblad van de vereniging voor docu
mentaire informatievoorziening en admini
stratieve organisatie (SOD).
Jaargang 57 juli/augustus 2003,
nummer 7/8
Algemene ledenvergadering en congres
SOD 2003
SOD-secretaris Martin Tuit nodigt leden
en andere belangstellenden uit tot het
bijwonen van deze bijeenkomst in de
Amsterdam Arena.
Hoe zorgen we voor een controleerbare
digitale overheid?
Dr. A.J. Meijer doet vanuit een bestuurs
kundig perspectief drie aanbevelingen
aan overheidsorganisaties die parlemen
taire en juridische controle willen
faciliteren.
De PIVOT-ketenconferentie
Drs. K. de Hart signaleert procedurele
knelpunten bij selectielijsten en doet voor
stellen voor de zorgdragers.
'Onder welke handeling valt dit?'
Mevrouw R. Vis deed onderzoek naar de
knelpunten bij implementatie van selectie
lijsten op basis van BSD's bij de rijksover
heid.
Overzicht van opleidingen op het terrein
van de informatievoorziening
Onder redactie van drs. J. Jonkers en
mevrouw mr. C.I.Th. Bierlaagh.
Een DMS Europees aanbesteed
R. Groeneweg gaat in op een door de
directie Publiek en Communicatie van de
Rijksvoorlichtingsdienst in 2002 gedane
Europese aanbesteding voor een docu
ment managementsysteem.
Een afdelingsplan voor facilitaire zaken:
ons kent ons?
T. van den Berg geeft inzicht in hoe zo'n
plan is opgebouwd.
HMDI levert twaalf nieuwe informatie
managers af.
Verslag van de diplomauitreiking.
De HMDI gaat modulair
Nieuwe service van de Hogeschool
Management Documentaire
Informatievoorziening.
Verbetering dienstverlening
H. van Biezen doet verslag van de voor
jaarsbijeenkomst van Regio West, eerder
dit jaar.
•Jaarverslag SOD 2002/2003
M. Tuit, secretaris van de SOD, schreef het
verslag van de Vereniging SOD.
september 2003
archievenblad
