rW
in hun toegangen jargon gebruikt, zon
der daarbij een toelichtende verklaring te
geven. Die verklaringen vindt men in de
ATNV, niet alleen in de definities, maar
ook en vooral in de vaak uitgebreide toe
lichtingen.
Het aantal termen heeft de auteur
beperkt kunnen houden door alleen
begrippen op te nemen met een voldoen
de archiefspecifieke betekenis. In totaal
zijn 183 termen als afzonderlijk lemma
opgenomen. In de toelichting zijn 307
termen als afgeleide term gedefinieerd.
En ten slotte kan men nog eens 156 ove
rige, niet-gedefinieerde termen in hun
verband via de index terugvinden. Deze
laatste zijn niet allemaal even waardevol,
omdat het hier ook gaat om termen als
vogelvlucht, symbolische waarde,
metaal, communicatie. Deze aantallen
zijn aanzienlijk hoger dan de 114 lemma
ta en de 195 afgeleide termen van het
Lexicon uit 1983.
Interessant is het om nog eens te zien
welke termen van het Lexicon niet meer
in de ATNV zijn opgenomen. Dat blijken
er ruim tachtig te zijn, waaronder zes
hoofdtermen met een eigen lemma.
Allereerst zijn hier twee grote categorieën
te onderscheiden: samenstellingen van
opgenomen termen en boekhoudkundi
ge termen, elk 23 stuks. Bij de eerste
groep gaat het om termen als: presentie
lijst, stadsplan, zakagenda, feestprogram
ma. De betekenis van deze termen
spreekt in de meeste gevallen voor zich
als men de hoofdterm (lijst, plan, agen
da, programma) kent. Bij de tweede
groep gaat het om termen die de gemid
delde archivaris vanuit zijn opleiding of
achtergrond niet of onvoldoende kent.
Maar in de archiefpraktijk wordt hij wel
met de documenten geconfronteerd, die
met termen als 'bedrijfsrekening', 'credi-
teurenboek', 'giroboek', 'kolommenba-
lans', 'remiseboek', 'traiteboek' zijn of die
nen te worden beschreven. Het was ook
juist vanuit de opleidingspraktijk aan de
Archiefschool dat deze termen in 1983 in
het Lexicon zijn opgenomen. Het ver
dwijnen van deze groep beschouw ik als
een verlies.
Opvallend is het verdwijnen van een
aantal 'beginselen' en 'stelsels van orde
ning'. Het kernbegrip 'herkomstbeginsel'
dat tijdens mijn opleiding als uiterst
wezenlijk werd geacht binnen de archi-
vistiek, zal men in de ATNV niet meer
terugvinden. Het is vervangen, in het
Lexicon al, door het 'bestemmingsbegin-
sel'. Maar in het Lexicon werd nog naar
het 'verouderde' begrip 'herkomstbegin
sel' verwezen. Nu zijn we het definitief
kwijt. Dat geldt evenzeer voor verwante
begrippen als 'restauratiebeginsel', 'func
tioneel beginsel', 'afdelingenstelsel' en
'seriestelsel'. De begrippen worden nog
wel beschreven, maar dan onder andere
termen. Verwijzingen zijn helaas niet
gemaakt.
Ook een twaalftal verouderde termen is
verdwenen, zoals 'cijnsboek', 'notificatie',
'request' ('rekest' is er nog wel), 'tafel',
'repertoire'. Andere daarentegen zijn nog
NOTA
wel vermeld, waaronder 'appointement',
'blaffaard' (jazeker columnist Bert Looper,
en nog steeds met twee ff'en), 'bundel',
'transsumpt'. De verschillende behande
ling van verouderde termen komt mij
nogal willekeurig voor. De ene term is
toch echt niet méér verouderd dan de
andere.
En dan de zes verdwenen hoofdtermen,
met de nummers van het Lexicon.
'Aanwinstenlijst' (106), 'beschrijven' (7),
'lijst' (34), 'nummer' (8), 'overzicht van
archieven' (105) en 'stelsel van ordening'
(15) komen niet voor in de index van de
ATNV. Verdwenen dacht ik. Maar dat is
niet zo. Alleen de term 'aanwinstenlijst' is
echt weg. 'Lijst' is nog steeds gedefi
nieerd, als afgeleide term bij 'staat', maar
niet opgenomen in de index.
Redactiefoutje dus. 'Beschrijven', 'num
mer', 'overzicht van archieven' en 'stelsel
van ordening' heten nu 'beschrijving'
(eerste betekenis), 'inventarisnummer',
'archievenoverzicht' en 'ordeningsstelsel'.
Een concordantie vanuit de nummering
van het Lexicon naar de nummering van
de ATNV had dit probleem kunnen voor
komen.
Detailkritiek is altijd op iedere publicatie
mogelijk. Zo ook op deze. De onvolko
menheid van de index, waarin de term
'lijst' niet is opgenomen, vermeldde ik
hiervoor al. Ook de niet onbelangrijke
term 'onderwerp' zul je tevergeefs in de
index zoeken. Een andere kleinigheid is
de onjuiste definiëring van een 'telexbe
richt' in de toelichting van de term
'memorandum'. Het 'telexbericht' zou
bestaan uit stroken met tekst, die door de
ontvanger op een formulier werden
geplakt. Dat is een onvolledige, zo niet
onjuiste beschrijving. Ook telegrammen
kunnen bestaan uit stroken letters op een
formulier geplakt. Het telexbericht ken ik
slechts als tekst, die op een blad papier is
geprint door het telexapparaat. Waar
schijnlijk is het afhankelijk van het
gebruikte apparaat of er stroken met tekst
worden afgeleverd of dat de tekst gewoon
als door een typemachine wordt afge
drukt.
Archiefterminologie heeft nooit mijn
belangstelling gehad. De gemiddelde
archiefonderzoeker begreep het meren
deel van die termen toch niet. En de
archivarissen waren de meeste definities
44
thema
ONTVANGEN TELEXBERICHT
e
de avond na het archiefexa
men ai weer vergeten. In
gewoon Nederlands beschrij
ven van archiefbestanddelen,
wat het is en waarover het
gaat, dat ieek mij het beste. Dat
is ook nog steeds belangrijk.
Vermijd jargon waar dat moge
lijk is. Inmiddels ben ik er wel
achter dat definities van ter
men wel belangrijk zijn. Nu ik
intensief bezig ben met de ont
wikkeling van Encoded
Archival Description binnen
het Nationaal Archief ben ik
met de neus op de definitiepro-
blematiek gedrukt. Want wat
wordt bedoeld met de Engelse
termen als 'physical description', 'extent'
en 'dimensions'? Belangrijker nog, met
welke Nederlandse termen zijn ze het
beste te vertalen? Kennis van archiefter-
S My.
-376
I h&M-
21 BEu
van ons vak en onmisbaar bij
het adequaat beschrijven van
archieven, archiefbestandde
len, hun beheer en gebruik. De
Archiefterminologie voor Neder
land en Vlaanderen is een stevi
ge bijdrage aan de ontwikke
ling van de archivistiek. Iedere
archivaris zal baat hebben bij
het gebruik ervan. Alleen de
inventarisator van negentiende
en twintigste eeuwse bedrijfsar
chieven zal moeten teruggrij
pen op het Lexicon van
Nederlandse archieftermen.
Nu nog een nieuwe Leidraad
voor het ordenen en beschrijven
van archieven...
men is dus meer dan een onvermijdelijk
onderdeel, benodigd voor de inmiddels
afgeschafte archiefinitiatie, het archief
examen. Het is een wezenlijk onderdeel
Emmanuel le Roy Ladurie,
De boeren van de Languedoc.
Vanaf 1955 onderzocht de, destijds in
Montpeliier als leraar werkzame, Le Roy
Ladurie de geschiedenis van de platte
landsbevolking in en rond de Languedoc.
Hij begon met een uitgebreid onderzoek
in de kadastrale registers van departe
menten en dorpen waar de zogenaamde
'taille' behoorlijk uitgebreide gegevens
opleverde. De oudste gegevens van de
'taille' dateren uit de veertiende eeuw en
verstrekken nauwgezet de oppervlakte,
aard en waarde van het bezit van de
toenmalige grondeigenaren. De eerste
resultaten van zijn onderzoek leken
veelbelovend. Hij constateerde dat 'kapi
talistische' grondopkopers zich veel
grond eigen maakten ten koste van arme
boeren. Maar de kwestie bleek ingewik
kelder te liggen, naar gelang zijn onder
zoek zich verdiepte. Want boerenbezit
versnipperde, verdween, maar dook
later weer op in de lokale kadasters.
Oorzaken waren ontvolking door econo
mische crises, pestepidemieën en oorlo
gen. Le Roy Ladurie ontdekte processen
die vanaf 1500 tot het einde van de
zeventiende eeuw plaatsvonden en
bracht daarin structuur aan. In zijn stu
die betrok hij andere disciplines die van
essentieel belang bleken te zijn om een
coherent beeld te schetsen van het boe
renleven in de Languedoc: geografie,
landbouwkunde, geografie, antropolo
gie en economie. Zijn onderzoek resul
teerde in 1966 in een proefschrift dat
onder binnen- en buitenlandse historici
voor een ommekeer zorgde. Zijn onder
zoek bewees dat minutieus en relatief
kleinschalig onderzoek een grote bijdra
ge kan leveren aan de geschiedschrijving
van een land in zijn totaliteit. Archieven
speelden hierin een belangrijke rol.
Intussen behoort Le Roy Ladurie al jaren
tot de school van de 'Annales', de Franse
stroming en school van geschiedschrij
vers die in eigen land, vaak op basis van
lokale archieven, indrukwekkend onder-
fie 1
N VAN
zoek verrichten naar het sociaal-econo
mische leven van vroegere generaties.
(PB)
45
Een telegram.
'STAATSBEDRIJF DER PTT
VERKORTINGEN VOOR BETAALDE DIENSTAANWIJZINGEN
D Dringend PC Kennisgevmg Om- GP - Postc Restante
RPx -> Antwoord beuald vangst MP Eigenhandig
x (bedrag) TC Coliottonneering LX Geluktclcgram
XP Bode beuald TR - Telegraaf Restant RM Overneming
XTOTA HET RIJK VERGOEDT GEEN SCHADE,
TELEGRAM
*■266
sterna..; o:;o-V' u 1211
3T i :<;<E
'.YEGEM3 VEnSLYF CURACAO VERHINDERD VERGADER ING IN COMITÉ GENERAAL
HE INEKEMSBI ER
Ontvangen.te 'S-GRAVENHAGE (met vermelding van draad, datum, tijd cn paraaf)
Indien letters en ciifers, of bi
getallen, zijn verbonden dl
ttrecp betccleent dit, da
wil zeggen jB; i aj
n gchcclc
MOD T17 (KL) - L 1820-'46
NADRUK IS VERBODEN
VERZEND UW TELEGRAMMEN
VIA „HOLLANDRADIO"
archievenblad
september 2003
Een telexbericht.
STAATSBEDRIJF DER POSTERIJEN, TELEGRAFIE EN TELEFONIE
Paraaf
Bestemd voor
31111b ptt riL 33.11. 18 12.37
C.
F iTTDPÏn
'■"•83*11932 J
-fit -
zeze 09o663 321762
in 2
24364 catz nl
18/11/83
Slfloal«rjnoiüetur„
wij als catz international woroen benadeelc door de akties
van een paar mensen in uw Dedrijf.
de werkgelegenheid komt hierdoor op de toent te staan en
als suggestie stellen wij u voor de stakers te ontslaan
en hiervoor in de plaats einige van de vele werklozen aan te
nemen, wij hopen dat u maatregelen zult nemen z& dat wij
spoedig weer op normale wijze kunnen werken
mvg r
UÜltl Ciita.-aA.'x^ ,-w\.
311110 ptt nL In
aireKtiö catz
nnnn
Henny van Schie,
Nationaal Archief, Den Haag
Signalementen door Patricia Böschen, Eric Hennekam, Hans van de Laarschot en Peter Sijnke
Prometheus, Amsterdam, 2002
ISBN 90-5713-17-717-8, 400 blz., 10,00
Verkorte vertaling. De volledige tekst van
dit proefschrift is uitgegeven door het
Centre de Recherches Historiques in Parijs.
september 2003
archievenblad
