Papier-
Boekres
atoren
Compacte Archief-Systemen
Kardex Systemen B.V.
Barwoutswaarder 13a, 3449 HE Woerden
Postbus 250, 3440 AG Woerden
Telefoon (0348) 49 40 40, Telefax (0348) 49 40 60
E-mail: info@kardex.nl, Website: www.kardex.nl
www.sterken.nl
A member of the KARDEX Group Industrieholding Cham AG
Heeft u onze internet site al eens bezocht?
STERKEN
ATELIER m
1.
'fl
23
it
r
KARDEX
m
C/n
H
H
RESTAURATIE ATELIER
STERKEN BV
Atelier voor conservering en
restauratie van papier en per
kament zoals boeken, prenten,
tekeningen, grafiek,
(wand)kaarten,
charters zegels etc.
De Cloese 7-9
7339 CM Ugehelen
Tel. 055 - 5 42 31 47
Fax 055 - 5 43 06 14
Mobiel 06 - 53 93 93 53
Internet: www.sterken.nl
DOCUMENTENWACHT
Documentenwacht omvat een
24 uurs calamiteitenservice en
collectie inspectie met schade
preventie als uitgangspunt.
Telefoon: bovenstaande
nummers en:
Semafoon 06 - 59 28 48 55
Verdronken boerderij bij Haarlo, 1947. Collectie ANEFO,
Nationaal Archief.
raakt, levert een actie van de minister
van Landbouw op of van een van zijn
directeuren-afdelingshoofden. En dus is
er neerslag van te vinden in een van de
afdelingsarchieven. Het is natuurlijk niet
vreemd om dossiers en bundels aan te
treffen over onderwerpen als steun aan
bietenteelt, subsidie voor bouw van gier-
kelders, ruilverkaveling, bestrijding
schadelijk gedierte als wilde zwijnen, zee
honden en de coloradokever, stimulering
tabaksteelt (in 1941-1944), afschaffing
jachtrecht, voorbereiding vogelwet,
goedkeuring statuten stamboekvereni
gingen. Deze onderwerpen zijn typisch
agrarisch. Wat minder voor de hand lig
gend zijn onderwerpen als accijnzen,
werkloosheidsbestrijding, lage water
stand der rivieren, bank- en kredietwe
zen, afstammingsonderzoek. Als je in
deze onderwerpen geïnteresseerd bent,
denk je niet als eerste aan de archieven
van het Ministerie van Landbouw, maar
eerder aan die van Financiën, Sociale
Zaken, Waterstaat en van het Centraal
Bureau voor Genealogie. Maar accijnzen
werden geheven op suiker, onder de
landarbeiders heerste ook werkloosheid,
de lage waterstand veroorzaakt verdro
ging van landbouwgronden, boeren heb
ben ook geld nodig waarvoor de boeren
leenbanken zijn opgericht. En dat
afstammingsonderzoek, daar was ik toch
wel even benieuwd naar. Dat bleek, toen
ik de map doorbladerde, te handelen
over afstammingsonderzoek van rijkspre-
miestieren, die gebruikt werden voor de
kunstmatige inseminatie. Ja, dat is niet
de eerste associatie die ik had bij het
begrip afstammingsonderzoek.
Prachtig illustratiemateriaal
Hoewel de landbouwarchieven dus
een grote verscheidenheid aan onderwer
pen bevatten, betekent dat nog niet dat je
ook 'alles' over die onderwerpen zult aan
treffen. Er moet dus altijd een agrarisch
aspect aankleven. Toch bevatten bundels
over volkstuinen, duiventillen en zwanen
driften of teelt van fabrieksaardappelen
meestal geen volledi
ge gegevens over alle
volkstuinen, alle dui
ventillen en alle aard
appeltelers in Neder
land. Het ministerie
had geen rechtstreek
se contacten met de betrokkenen.
Daarvoor waren juist de landbouwconsu-
lenten aangesteld. Het houdt in dat voor
lokaal en regionaal onderzoek de ministe
riearchieven niet de eerst aangewezen
archiefbron zijn. Daartoe dienen de
archieven van gemeentelijke instellingen
en die van lokale en regionale verenigin
gen, bedrijven en stichtingen en andere
overheidsinstellingen. In de ministeriear
chieven vind je vooral materiaal over de
regelgeving, de toepassing van die regels
in het algemeen en verantwoording van
het gevoerde beleid in de vorm van rap
porten en statistieken en materiaal over
de financiering van het beleid. Toch gaat
zeker de helft van het aanwezige archief
materiaal over concrete personen en
bedrijven, ergens in Nederland. In de zeer
intensieve correspondentie van het minis
terie met de buitendiensten als de land-
bouwconsulenten wordt elke afwijking
van de regel, elk probleemgeval, elke
beslissing waarin interpretatievrijheid
aanwezig is, aan de minister voorgelegd.
De rellen rond de vrije boeren in Drenthe,
die in 1963 de contributies aan het land
bouwschap weigerden te betalen, zijn
zeker in deze archieven gedocumenteerd.
Ook zijn er de dossiers met de klachten
van burgers over de toepassing van de
wettelijke bepalingen, of de verzoeken om
steun. Al dat materiaal geeft een schitte
rend en gedetailleerd beeld van de land
bouw in Nederland in de twintigste eeuw.
Het materiaal is echter niet geordend of
toegankelijk gemaakt op plaats of regio.
Een onderzoek naar de land- en tuinbouw
in bijvoorbeeld Oostelijk-Groningen, het
Westland of Zeeuws-Vlaanderen, is lastig
te doen. Het kost zeer veel tijd om rele
vant materiaal te vinden. En wat er is,
geeft zeker geen volledig of evenwichtig
beeld. Maar er is wel prachtig illustratie
materiaal in aan te treffen. Niet in letterlij
ke zin, want in ministeriedossiers zitten
zelden foto's. De verhalen van de mensen
en de reacties van de behandelende amb
tenaren zijn soms niet met droge ogen te
lezen. Zo kon ik het niet laten even te
lezen in het dossier 'kwestie Bultman inza
ke de hengst Suldovo'. De hengst van boer
Bultman was door de Rijkscommissie voor
de keuring van hengsten afgekeurd voor
de 'publieke dekdienst seizoen 1936'. Dat
leverde Bultman een ernstig financieel
nadeel op. Hij probeerde dan ook deze
beslissing ongedaan te maken en richtte
zich tot de Inspecteur van de Veeteelt en
het Zuivelwezen, de minister van
Landbouw en Visserij en tot de
Ministerraad. Er zijn zelfs kamervragen
over gesteld. Hij krijgt zijn zin niet. Ook
niet bij de rechter, aan wie hij de zaak
heeft voorgelegd. Zo'n dossier geeft een
mooi beeld over hoe het er in de praktijk
bij die keuringen aan toegaat, en wie het
voor het zeggen heeft.
Er is wel een beperkt aantal volledige lan
delijke bronnen. Een willekeurige
opsomming. De dossiers van de ruilver
kaveling en land(her)inrichting zijn alle
bewaard. De tellijsten van de veestapel
en het grondgebruik, het basismateriaal
van de landbouwtellingen uit 1921 en
1930 zijn - bij toeval - bewaard gebleven.
Die geven een beknopte beschrijving,
met vermelding van de naam van de
boer, van aard en omvang per bedrijf. Zo
zijn, eveneens onopzettelijk, de aan
vraagformulieren voor de steunverlening
aan kleine tuinders uit 1938-1942 volle
dig bewaard. Ook daarin kun je gegevens
vinden over aard, omvang en inkomsten
per bedrijf, op grond waarvan de hoogte
van de steun is vastgesteld. Maar dit zijn
uitzonderingen.
De archieven van het Ministerie van
Landbouw, Natuurbeheer en Visserij en
zijn voorgangers zijn bij uitstek geschikt
voor historisch onderzoek naar de natio
nale en internationale landbouwpolitiek
van Nederland, het gehele landbouwbe
leid en de uitvoering daarvan en naar de
geschiedenis van de bedrijfstak als
geheel. Voor de lokale geschiedschrijving
bieden ze vooral materiaal voor een bre
der kader en voor aanvullende, toelich
tende en illustratieve aspecten, en soms
voor detailstudies. Een betere toeganke
lijkheid zou onderzoek zeker bevorderen,
maar zonder aantoonbaar gebruik zal de
prioriteit tot bewerken laag blijven.
Henny van Schie is archivaris bij het Nationaal
Archief in Den Haag.
september 2003
archievenblad
