VAN FOUTE SCHILDERS
EN OUDE KERKEN
L
,1
üc,
li
nl
i
archieven en de media
II
1
32
33
Door Peter Sijnke*
Het Zeeuws Archief te Middelburg heeft als
regionaal historisch centrum ruime ervaring
met de media en is een van de weinige
archiefinstellingen met professionele com
municatiemedewerkers. Naast de afdelingen
Bedrijfsvoering en Archieven en Collecties
(waaronder onder meer het informatiecen
trum, met receptie, archiefwinkel, studiezaal
en bibliotheek, valt) is er een afdeling
Communicatie en Behouden, een breed
samengestelde, voor een belangrijk deel
extern gerichte, afdeling. Naast de sector
Restauratie en Behouden valt daar onder
meer ook de sector Communicatie en
Educatie onder. Het Zeeuws Archief vindt het
belangrijk om actief naar buiten te treden.
De twee educatiemedewerkers doen dit bij
voorbeeld door het maken van 'belevings
tentoonstellingen' (twee grote tentoonstel
lingen per jaar; dit jaar over de Ramp van
1953 en migratie), kleinere exposities, bij
eenkomsten en studie(mid)dagen, contac
ten met het onderwijs, resulterend in
bezoeken van schoolklassen aan het
Zeeuws Archief etc. De communicatieme
dewerkers, dat zijn er ook twee (op onge
veer anderhalve formatieplaats), zijn echte
communicatiespecialisten. Er is daarbij
nadrukkelijk gekozen voor professionals en
niet voor archivarissen, die dit 'er bij doen'.
Communicatie met de media
In principe kan iedere medewerker van het
Zeeuws Archief contacten met de pers heb
ben, maar het is natuurlijk wel gewenst dat
de communicatiemedewerkers het over
zicht houden. Zo wordt het archief regel
matig met vragen om informatie vanuit de
media benaderd. Dat kan gaan om plaatjes
als illustratie bij een artikel, historische fei
ten ter onderbouwing van een nieuwsitem
of medewerking aan een radio- of televisie
programma, zowel regionaal als landelijk.
Zo was het Zeeuws Archief in 2002 bij
diverse programma's betrokken. Zoals een
televisiedocumentaire van freelance pro
grammamaker Rob Hessing over het
Paaseiland. Jacob Roggeveen, die dat eiland
in 1722 voor de westerse wereld ontdekte,
woonde namelijk bij het archief 'om de
hoek' en in het archiefgebouw bevindt zich
een kunstwerk van Lydia Schouten (de
geschilderde route en teksten uit een log
boek). Dit programma werd uitgezonden
door RTL 4 en Omroep Zeeland Televisie.
En bij een serie televisieprogramma's over
de VOC, vervaardigd door Ruud Spruit en
Bas Westerweel en uitgezonden door een
vijftal regionale omroepen. Maar ook bij
het grote televisieprogramma ter gelegen
heid van de Nationale Dodenherdenking,
waarbij Middelburg (vanwege het Duitse
bombardement op de stad op 17 mei 1940)
centraal stond.
Dat betreft allemaal passieve medewerking
aan de media: u vraagt en wij draaien.
Het kan natuurlijk ook actief. Dat gebeurt
als er 'leuke dingen' te melden zijn: een
voorleesmiddag met kinderboekenschrij
ver Wim Hofman, aardige nieuwe aanwin
sten (kaarten, foto's, archivalia enz.), stu
diedagen en symposia. Vaak wordt hier
regionale belangstelling van de media mee
gegenereerd (lokale omroep, regionale
omroep, huis-aan-huisbladen, provinciale
krant). Het Zeeuws Archief scoort goed in
het (regionale) nieuws. Maar dat kan bij
voorbeeld ook door middel van een weke
lijkse historische rubriek Even Omzienin
de PZC (Provinciale Zeeuwse Courant), waar
een aantal medewerkers van het Zeeuws
Archief aan meewerkt. Of door publicaties
in tijdschriften van oudheidkundige en
heemkundige verenigingen, hetgeen met
regelmaat gebeurt.
Een bijzondere manifestatie, die ook lande
lijk de aandacht trok, was 'Wonen in
Weelde' in het najaar van 2002. In het
kader van het VOC-jaar werd toen de hele
benedenverdieping, de 'bei-etage', in acht-
tiende-eeuwse stijl ingericht Met een eet
kamer, een salon, een 'boudoir' van me
vrouw en een 'comptoir' van meneer. Het
moest eigenlijk net lijken of de oorspronke
lijke bewoners even weg waren. Twee gid
sen gaven rondleidingen aan de vele geïn
teresseerden, die van heinde en verre toe
stroomden, waaronder lezeressen en lezers
van het tijdschrift Nouveau, die met een
cultuurhistorische dagtrip van de schrijf
ster Thera Coppens 'Wonen in weelde'
bezochten. Dat is wat Rik van der Ploeg
noemde 'het cultureel vermogen zichtbaar
maken'. Daar horen ook rondleidingen
door het Bureau voor Toerisme Zeeland bij,
want rondleidingen door het archiefge
bouw anders dan voor relaties zijn uit han
den gegeven.
Passieve en actieve benadering dus, van
zowel -potentiële- bezoekers als van de
media.
Als journalisten zelf onderzoek komen
doen, hetgeen relatief veel minder voor
komt dan vragen om informatie, gaat het
vaak om controversiële zaken. Daarbij wil
men dan vaak archieven die een relatie met
de Tweede Wereldoorlog hebben of politie
archieven inzien.
De 'foute' schilder
Mijn verhaal wordt nu wat persoonlijker.
In 2000 werd ik benaderd door een particu
lier, woonachtig op Schouwen-Duiveland.
Deze had een schilderij te koop van
Reimond Kimpe, voorstellende het ver
woeste Middelburgse stadhuis. Ter verdui
delijking: het Zeeuws Archief voert tevens
het beheer over de stadhuiskunstcollecties
van Middelburg en Veere.
Iets over deze schilder. Reimond Jozef
Pieter Kimpe werd geboren in 1885 te
Gent. Hij kreeg een opleiding als bouwkun
dig ingenieur en was de Vlaamse zaak zeer
toegenegen. Daarom koos de flamingant
Kimpe tijdens de Eerste Wereldoorlog de
zijde van de Duitsers. Dit kwam hem in
1919 op een terdoodveroordeling te staan,
die hij ontliep door naar Nederland uit te
wijken. Hij kwam in Middelburg terecht en
is daar het grootste deel van zijn leven blij
ven wonen. In 1970 overleed hij in Goes.
Vanaf 1923 werd Kimpe fulltime kunst
schilder. Hij maakte werken in een krachti
ge aan Permeke en andere Vlamingen her
innerende expressionistische stijl. Zijn
werk uit de jaren dertig en veertig hoort
mijns inziens tot het beste wat hij maakte.
Kimpe, die trouwens een weinig aange
naam mens moet zijn geweest, ging
opnieuw in de fout en werd in 1940 lid van
de NSB (een lidmaatschap dat hij overigens
in 1943 beëindigde) en kreeg zelfs bezoek
van NSB-leider Mussert. Tijdens de oorlogs
jaren schilderde en exposeerde Kimpe
gewoon door. Met de bezetters had hij een
soort haat-liefdeverhouding. Door het
bombardement op Middelburg verloor hij
zijn atelier en vele honderden werken.
Sommige Duitsers vonden bovendien dat
zijn werk 'decadente trekken' vertoonde en
tot de 'entartete Kunst' moest worden gere
kend. Na de bevrijding werd Kimpe geïn
terneerd en moest een boete betalen. Maar
vanaf 1950 kon hij al weer exposeren. In
1997 werd een grote overzichtstentoonstel
ling aan Kimpe gewijd, die te zien was in
het Zeeuws Museum te Middelburg en het
Singer Museum te Laren. In de bijbehoren
de publicatie (De gulden middenweggaan
de auteurs echter niet op het oorlogsverle
den van de schilder in. Dat omstreden ver
leden wordt in slechts twee zinnen afge
daan.
De gemeente Middelburg was al in het
bezit van een gezicht op het verwoeste
stadhuis van Kimpe (al verworven in het
begin van de oorlog) en ik was van mening
dat het nu aangeboden schilderij daar heel
mooi bij zou passen. Daarom schreef ik dan
ook aan het College van Burgemeester en
Wethouders van Middelburg: 'Hoewel de
gemeente Middelburg reeds over een soortgelijk
schilderij bezit stel ik toch, vanwege de histori
sche en kunsthistorische waarde van de afbeel
ding, voor dit schilderij voor de vraagprijs aan
te kopen en op te (doen) hangen in de Voorhal
van het Stadhuis'.
Na wat gesteggel over de vraagprijs deden
B&W in januari 2001 een voorstel tot aan
koop aan de gemeenteraad. Daarmee was
de voorgenomen aankoop openbaar en
brak een heel circus los! Aanvankelijk was
er niets aan de hand, maar een plaatselijke
kunstenaar vernam van de voorgenomen
aankoop en belde alle raadsfractie op. En
bij Leefbaar Middelburg had hij beet. Deze
partij trok aan de bel en vond dat er con
tact moest worden genomen met verzetsor
ganisaties om na te gaan 'of er aldaar grote
bezwaren leven tegen de aankoop van een
dergelijk schilderij'. 'Het verzet' diende dus
om advies te worden gevraagd. En de pers
kreeg er nu lucht van: Verzet tegen aankoop
werk foute Kimpe kopte de PZC van 10
maart 2001 onder een grote foto van het
schilderij. In het bijbehorende artikeltje
stelt de secretaris van de afdeling Zeeland
van de nationale federatieve raad voor het
voormalig verzet in Nederland dat het
schilderij niet moet worden aangekocht:
'maar dat is mijn persoonlijke mening'.
Mijn mening staat ernaast: P. Sijnke van het
Zeeuws Archief adviseerde de gemeente
Middelburg om het schilderij van Kimpe te
kopen. Sijnke beheert de kunstcollectie in het
stadhuis. Het werk dat de gemeente wil verwer
ven, past bij een schilderij van Kimpe dat al in
het stadhuis hangt, zegt hij. Volgens Sijnke
staat vast dat de kunstenaar fout was. Maar
hij vindt dat geen reden om zijn kunst te ver
oordelen. "Dat gaat te ver. Als je zo redeneert,
dan kunnen er nog heel wat boeken en schilde
rijen op de brandstapel." En zo was ik plots
van eenvoudig adviseur medespelende
geworden in een drama, dat steeds grotere
proporties begon aan te nemen. Temeer
daar zeer aannemelijk werd dat het onder-
1
Exterieur van de Oostkerk 1667) te Middelburg.
Ansichtencollectie Zeeuws Archief Middelburg.
Interieur van de Oostkerk 1667) met het beroemde
I8de-eeuwse De Rijckereorgel.
Ansichtencollectie Zeeuws Archief Middelburg.
havige schilderij weieens in het bezit van
Mussert zou kunnen zijn geweest. Na de
schrijvende pers stortte zich nu ook de
regionale radio en televisie op de zaak. Er
kwamen ingezonden brieven en meningen
op de radio ('Zegt u het maar'). Iedereen
had opeens een mening over goed en fout
in (en vooral ook na) de oorlog en al dan
niet aankopen van het schilderij van
Kimpe. Het leek me, uit het oogpunt van
mijn objectiviteit als adviseur, beter wat
afstand van de zaak te nemen en daarom
deed bijvoorbeeld een collega het woord
op de radio. Een medewerker van het
Zeeuws Archief, Hans Schwartz, ontdekte
intussen een heel dossier over Kimpe in het
archief van de Middelburgse gemeentepoli
tie, dat bij ons berust. Wat hiermee te
doen? Na intern overleg besloten we twee
journalisten van de PZC, die vanaf het
begin actief bij de zaak waren betrokken en
ook de studiezaal van het archief al bezocht
hadden, hierop te attenderen en ze inzage
in de stukken, die formeel niet openbaar
waren, te verlenen. Een pro-actieve hou
ding richting de media dus. Op basis hier
van schreven zij een goed afgewogen arti
kel in de PZC van 13 maart 2001. Gevolgd
door een artikel van één van hen dat uit
mondde in een pleidooi om het schilderij
wel aan te kopen, omdat het een educatief
verhaal bevat (PZC 16 maart). De landelijke
pers begon er nu ook lucht van te krijgen.
Zo wist de Volkskrant op 19 maart te mel
den dat het oorlogsverleden van Kimpe 'de
gemoederen bij het voonnalig verzet en bij de
Middelburgse kunstenaars en politici pink
[had] doen oplaaien.' Middelburgse kunste
naars? Die ene schilder? Door alle commo
tie begon de verantwoordelijke wethouder
toch te twijfelen. Hij vond dat het schilde
rij toch maar niet moest worden aange
schaft. Daarop trok de eigenaar zijn aanbod
in. Maar zie, door de landelijke aandacht
voor 'de zaak Kimpe' had Peter Sigmond,
lid van de directie van het Rijksmuseum,
lucht van deze zaak gekregen. Hij nam con
tact met mij op, met als eindresultaat dat u
het schilderij nu op de afdeling Neder
landse Geschiedenis van het Rijksmuseum
kunt bewonderen. Ik vond en vind het een
gemiste kans voor de Zeeuwse hoofdstad,
maar een mooiere plek voor dit fraaie en
historisch waardevolle schilderij is natuur
lijk nauwelijks denkbaar!
Een interessante zaak, waar Jet Baruch van
het Rijksmuseum vorig jaar een artikel aan
wijdde in het 'Emotienummer' van het
Archievenblad en die mij vele uren heeft
beziggehouden: deze aankoop die niet
doorging. Maar toch vooral een opgeklopte
zaak. Hierdoor wijzer geworden heb ik bij
een andere aankoop vorig jaar meteen con
tact met de pers gezocht. Het ging hierbij
om de aankoop van een zeldzaam achttien-
de-eeuws schilderij met schepen van de
Middelburgsche Commercie Compagnie.
Deze compagnie, waar wij in het Zeeuws
Archief het bedrijfsarchief van beheren,
werd bekend als 'slavenmaatschappij'.
Gelet op de maatschappelijke discussie
rond dit onderwerp zag ik de krantenkop
pen al weer voor me (Middelburg koopt schil-
archievenblad
mei 2003
mei 2003
archievenblad
