Een Naam en een Gezicht
JL
Een project van het Herinneringscentrum Kamp VVesterbork
educatie
archief en educatie
Juist dit persoonlijke verhaal brengt het
aantal van 107.000 via kamp Westerbork gede
porteerden terug tot te bevatten dimensies: een
vader, een moeder, een broertje, een opa, een
vriendinnetje.
Maar hoe meer dan honderdduizend levensge
schiedenissen te verzamelen? In de afgelopen
jaren heeft het Herinneringscentrum Kamp
Westerbork al een groot aantal persoonlijke ver
halen bijeengebracht als basis voor educatief
materiaal. Bezoekende schoolgroepen krijgen de
geschiedenis van kamp Westerbork geïllustreerd
met het verhaal over een persoon uit hun eigen
dorp, stad of streek. Gecombineerd met portret
foto's en documenten blijkt deze aanpak zeer
aan de belevingswereld van de vaak jonge bezoe-
qi^ "M; y
kers te appelleren. Deze unieke educatieve bena
dering brengt zo een abstract onderwerp als oor
log en vervolging heel dicht bij de eigen omge
ving.
Persoonlijke verhalen spelen een belangrijke rol
in de tentoonstelling over de geschiedenis van
kamp Westerbork. De vrouw die ontsnapte uit
de trein, het jongetje dat met zijn familie terug
keerde uit Theresiënstadt, de machinist van de
deportatietreinen: al hun verhalen zijn te beluis
teren of te bekijken.
De overlevenden en betrokkenen vertellen
maar een klein deel van het verhaal van kamp
Westerbork. In het Durchgangslager Westerbork
verbleven tussen 1943 en 1945 meer dan
107.000 mensen, die bijna allemaal na een kort
of iets langer verblijf werden gedeporteerd naar
concentratie- en vernietigingskampen. Van hen
kwamen er slechts 5.000 terug. De herinnering
aan hen is levend gebleven bij nabestaanden,
vroegere buren, vrienden, dorpsgenoten, klasge
nootjes en kennissen. Maar die herinneringen
zijn niet compleet. Want wat is er eigenlijk pre
cies gebeurd? Wanneer is iemand in kamp
Westerbork aangekomen? Hoelang zijn ze geble
ven en wat hebben ze in het kamp gedaan?
Wanneer zijn ze op transport gegaan? Het ant
woord op die vragen wordt onder meer gezocht
in het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.
Nog wekelijks komen bezoekers met vragen over
het lot van dierbaren.
Antwoorden zijn niet altijd te geven. Alhoewel
een grote hoeveelheid archieven beschikbaar is
over kamp Westerbork, is de informatie veelal
slechts met veel doorzettingsvermogen en tijd te
achterhalen. De transportlijsten bijvoorbeeld
zijn niet alfabetisch gerangschikt. Met lijsten van
soms tweeduizend namen en de mogelijkheid
dat de datum van transport maanden verwijderd
is van de overlijdensdatum, betekent het zoeken
van een enkele persoon meestal een enorme
opgave, die tijd en vooral veel geduld vergt.
Verwerking
Het project Een Naam en een Gezicht zal deze
zoektocht vereenvoudigen. Uiteindelijk moet
een database ontstaan, waarin zo veel mogelijk
gegevens over het laatste verblijf op Nederlandse
bodem zijn opgenomen. Als basis is gekozen
voor de Gedenkboeken van de Oorlogsgraven
stichting, waarin de namen zijn opgenomen van
alle slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog die
geen eigen graf hebben. Al deze namen zijn door
vrijwilligers gedigitaliseerd en dienen niet alleen
als basis voor Een Naam en een Gezicht, maar
worden inmiddels dag en nacht geprojecteerd
op een scherm in het museum: een Namenwand
als digitaal monument.
De aanvullende gegevens voor Een Naam en een
Gezicht komen binnen via meerdere kanalen. Er
is een beroep gedaan op nabestaanden, vrien
den, bekenden, klasgenootjes en buren
om verhalen en foto's aan te leveren. Voor
hen blijkt dit vaak een helende en gerust
stellende werking te hebben: hun dierba
ren worden niet vergeten en krijgen een
eigen plek waar ze ook in de toekomst her
innerd blijven. Ook het schrijfproces is
voor menigeen onderdeel van de verwer
king van de ervaringen tijdens en na de
oorlog, ook zestig jaar na dato nog.
Inmiddels is zo een constante informatie
stroom op gang gekomen. Van een hand
geschreven briefje met minimale gegevens
tot complete biografieën met een schat
aan foto's en documenten. Niet zelden
worden de originelen meegeleverd, zodat
deze een plaats kunnen krijgen in het
archief van het Herinneringscentrum.
Een andere input wordt geleverd via
de WesterborkPortretten, een virtueel her
denkingsboek. Dit is gestart als een edu
catief project, waarbij scholieren op basis
van een naam, geboorte- en overlijdens
datum en een document of foto's een
klein (archief)onderzoekje uitvoeren naar
de levensgeschiedenis van een persoon
uit hun eigen regio. Ze schrijven een por
tret van deze persoon, dat op internet
wordt geplaatst en daar toegankelijk is
voor alle belangstellenden. Deelnemende
scholen reageren enthousiast op dit edu
catief project: een zo nauwelijks te begrij
pen stuk geschiedenis wordt heel dichtbij
gebracht. Inmiddels is gebleken dat ook
veel nabestaanden graag een bijdrage aan
de WesterborkPortretten leveren, om zo het
lot van hun familie aan anderen bekend
te maken. Het enthousiasme waarmee zij
aan het verzamelen en schrijven slaan, is
hartverwarmend.
De 'persoonlijke' archieven, zoals fotoal
bums, schoenendozen met documenten
en het eigen geheugen vormen een bij
zondere bron voor het project, maar de
belangrijkste invoer zal moeten komen
uit de archieven. Het Herinneringscen
trum Kamp Westerbork heeft in de twin
tig jaar van zijn bestaan een uitgebreid
archief opgebouwd, bestaande uit foto's,
documenten en voorwerpen. Dit archief
zal worden gedigitaliseerd, om een kop
peling te kunnen maken met de database
van Een Naam en een Gezicht. Dat maakt
het mogelijk om briefjes waarin een per
soon wordt genoemd rechtstreeks aan de
naam in de database te koppelen. Ook
gegevens over het verblijf in het kamp,
zoals bed- en baraknummer, eventuele
functie en beschikbare documenten kun
nen zo eenvoudig toegankelijk worden
gemaakt.
Vanuit andere archieven is eveneens
veel input mogelijk. Zo worden bijvoor
beeld al gegevens uit de voormalige
gemeente Westerbork ingevoerd. Daar
bleken nog ruim 18.000 persoonskaarten
aanwezig te zijn, waarop een schat aan
informatie is opgenomen over aankomst
in en vertrek uit kamp Westerbork. Dit is
van belang voor nabestaanden, en zeer
interessant vanuit onderzoeksoogpunt.
Zo kan namelijk meer inzicht ontstaan in
de administratieve omgeving van kamp
Westerbork. Belangrijke bronnen zijn
verder te vinden bij het Nederlands
Instituut voor Oorlogsdocumentatie
(NIOD), waar de archieven van en over
het kamp zijn ondergebracht.
Een Naam en een Gezicht is daarmee de
meest complete uitwerking van alle acti
viteiten van het Herinneringscentrum:
herinnering, educatie, onderzoek. Een
van de contactpersonen omschreef het
werken aan de database van Een Naam en
een Gezicht als het beklimmen van de
Mount Everest. Een enorme klus, met het
einde niet in zicht. Gezien de enorme
hoeveelheid gegevens in eerste instantie
een terechte opmerking. Maar veel
belangrijker is dat, terugkijkend op elke
aanvulling, geconstateerd kan worden
dat een anonieme naam weer een gezicht
terug heeft gekregen. En zo nooit verge
ten wordt.
WesterborkPortretten is te bekijken via
www.westerbork.nl.
15
Door José Martin*
Rapport van Ben Valk, een van
de geportretteerden op
WesterborkPortretten.
Het persoonlijke verhaal, dat is de kern van alle
activiteiten van het Herinneringscentrum Kamp
Westerbork. Ter herinnering aan en herdenking van
de doden, als eerbetoon aan de overlevenden en
ter educatie van de huidige en komende generaties,
in het bijzonder jongeren en kinderen.
S C U U L L
LAG Elf V/1 ?T£RttQRK
2 e u g n i s
t r
über das Schuljabr 1943 -
FachKote
tfiederlcndiech
4
Franzësisch
Gesehichte
."rdkunde
6
vlaturkunde
Gchönschreibec
eichnen
U rï
.ver Ccliuler het das KI
cifjserri el
Klasse
Becerkunfrer.
Gchulbiauch:
cetjt-tL-t-
i'*irr] r.sch Klao,:e Yverp :Ptr.t
Lsgar Weatertork, don 1944.
Die SobuUeltuegy ta Klnosenlehrer
-4=r.-
an.terffcurift der Sltera oder dereu Vertreter-.
Vragen
De familie Valk uit Groningen.
Dichtbij
Mount Everest
Een bijzondere plek
Midden in Drenthe ligt een bijzondere plek
met een geschiedenis. De geschiedenis
van kamp Westerbork en zijn bewoners.
Op deze historische plek wordt het verhaal
verteld van meer dan 100.000 mensen.
Van vluchtelingen uit Duitsland die in de
jaren dertig in het vluchtelingenkamp
Westerbork werden ondergebracht. En van
joodse Nederlanders die in de Tweede
Wereldoorlog vanuit het doorvoerkamp
Westerbork werden weggevoerd naar de
vernietigingskampen.
Tussen de contouren van barakken, prik
keldraadomheining en wachttoren staan
102.000 stenen op de vroegere appèl
plaats. Eén steen voor ieder die werd
gedeporteerd en niet terugkwam. Hun
namen zijn vermeld in speciale gedenk
boeken en worden continu vertoond op
een Namenwand. Het Nationaal Monument
Westerbork symboliseert met zijn omgebo
gen rails de verschrikkelijke vernietiging.
In het Herinneringscentrum Kamp Wester
bork wordt over het leven in het kamp ver
teld. Originele filmbeelden uit 1944, een
gedeeltelijk ingerichte barak, een uit de
trein geworpen laatste afscheidsgroet, een
grote maquette van het kamp, een teke
ning van spelende kinderen en vele ande
re presentaties geven een beeld en een
gevoel van dit sprekende verleden.
Persoonlijke verhalen in exposities en
films maken deze tijd ook voor kinderen
toegankelijk.
Over het kampterrein worden rondleidin
gen gegeven. Een bezoek aan kamp
Westerbork kan worden gecombineerd
met een wandeling langs de educatieve
routes van het Melkwegpad en het Bospad
en het bekijken van de enorme telescopen
van de sterrenwacht. Maar ook met een
wandeling of fietstocht door de boswach-
terij Hooghalen met zijn bossen, heide,
vennen en zandvlaktes.
José Martin is conservator van het Herinnerings
centrum Kamp Westerbork.
archievenblad
december 2002
december 2002
archievenblad
